معانی عترت و امت و آل و اهل

نویسنده: آیت الله سید ابوالقاسم دهکردی اصفهانی(ره)

«عترت» به معنای نسل و قبیله ای است که بسیار نزدیک باشند به انسان.
عن الصحاح: و عترة الرجل: نسله و رهطه الأدنون (1) و «ذرّیّة» در لغت به معنای اولاد است. فعن الصحاح: و ذرّیّة الرجل ولده.(2) و«امّت» در لغت به معنای جماعت است و به معنای طریقه و دین نیز آمده و هر دو در این مقام، مناسب است.
و امّا «آل» پس ظاهراً در لغت با اهل مترادف باشد و یحتمل آن که أخص از اهل باشد و امّا آل پیغمبر، پس شهید ثانی و دیگران نقل اتّفاق فرق شیعه را کردند که: مراد، امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و فاطمه و حسن و حسین (علیه السلام) است و تغلیباً بر باقی ائمّه اطلاق می شود.(3)
در ثواب الأعمال روایت نموده از عمار بن موسی که:
بودم نزد حضرت ابی عبدالله (علیه السلام)، پس مردی گفت: اللّهمّ صلّ محمّد و أهل بیت محمّد پس حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: تنگ کردی بر ما، آیا نمی دانی أهل بیت پنج نفر آل عبا است؟ آن شخص عرض کرد، پس چه نحو بگوییم؟ فرمود: بگو اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد، تا آن که ما و شیعیان ما داخل شویم.(4)
و شاید مراد از دخول شیعیان، الحاق معنوی باشد؛ یعنی آن ها هم اولاد و ذرّیّه ی روحانی هستند که شیعیان کامل باشند، پس شبیه عموم مجاز می شود. و الله العالم.
و در معانی الاخبار از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده که سؤال کردند از معنای آل، حضرت فرمود:
آل محمّد کسی است که خدای تعالی حرام کرده بر محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)، نکاح او را؛ یعنی ذرّیّه آن حضرت است.(5)
و در روایت دیگر از آن حضرت منقول است که:
آل محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) ذرّیّه آن حضرت است و عترت آن حضرت، اصحاب عبایند و امّت آن حضرت، مؤمنین هستند که تصدیق کرده اند به آن چه از جانب خدا آورده.(6)

پی نوشت ها :

1.صحاح اللغه، ج 2، ص 735؛ ماده «عتر».
2.همان، ج 2، ص 663، ماده ی «ذرر».
3.ر.ک: خطبه ی شرح لمعه، ج 1، ص 8.
4.ثواب الاعمال: باب ثواب من صلّی علی النبی و آله یوم الجمعة، ج 2، ص 189.
5.معانی الأخبار، «باب معانی الآل و الأهل»، ج 1، ص 93 ــ94.
6.همان، ج 3.

منبع: دهکردی اصفهانی، سید ابوالقاسم، (1234)؛ جلالی دهکردی، مجید، (1348)، لمعات در شرح دعای سمات، قم: بوستان کتاب، 1385، چاپ سوم.