شکوه آفرینش

مجله: طوبی ، شماره 21

پدید آورنده کیست؟

هر صاحب در کی می داند که پدید آورنده او، موجودی است برتر از او و همه آنچه در هستی با اوست؛ کسی که وجودش، قدرتش و دانشش محدود نباشد. بدین ترتیب پدید آورنده خورشید و ماه و زمین و دریا، کسی است که مانند آن ها نباشد، زیرا آنها خودشان قدرت بر پدید آوردن خودشان ندارند. او موجودی است که همیشه بوده، هست و خواهد بود و قدرت نامتناهی، تنها در انحصار اوست و بس.

پیام متن:

اشاره به ازلی و ابدی بودن آفریدگار و پرورگار یکتا و قدرت و دانش نامحدود او.

بادها، مبشران رحمت الهی

یکی از نعمت های بنیادین پروردگار مهربان که از تأثیرگذارترین موهبت های الهی بر زندگی کائنات بادها هستند. خداوند قادر قرآن مجید می فرماید: «وَ هُوَ الَّذی أَرْسَلَ الرِّیاحَ بُشْرًا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ؛ اوست خدایی که بادها را برای بشارت پیشاپیش رحمت خود فرستاد.» (فرقان: 48)

بادها، پیشتازان نزول رحمت الهی اند و به برکت آنها، قطره های مروارید گونه باران بر سرزمین خشک و دشت تشنه روح بشر می بارد. بدین ترتیب، بادها تابش آفتاب، آب تبخیر شده دریاها را به سمت بالا هدایت می کند و بر اثر تراکم این بخارها، ابرهای باران زا را تشکیل می شوند و به وقت بارش نیز بادها آنها را به سوی زمین منتظر فرو می فرستند. بنابراین، این مبشران رحمت، سبب آبیاری زمین های خشک نزول باران حیات بخش و تشکیل رودها و چشمه ها و چاه های پر آب و پرورش انواع گیاهان هستند. وزش بادها، در پی ایجاد اختلاف درجه حرارت در دو نقطه روی زمین رخ می دهد، به گونه ای که بر اثر حرارت، هوا منبسط می شود. سپس به طرف بالا حرکت می کند. در این هنگام بر هوای اطراف فشار می آورد و آنها را به حرکت درمی آورد. به راستی چه کسی این ویژگی انبساط را به آنها بخشیده است؟ چه کسی به بادها دستور داده که بر صفحه اقیانوس ها و دریاها منظم بوزند تا انسان به راحتی بتواند از نقطه ای به نقطه ای دیگر برود؟ آری اینها همه نشانه عقل و دانش لایزال الهی است!

جامی

پیام متن:

بادها در مقام مبشران رحمت الهی، نشانه مهرورزی خداوند در حق بندگان و موجودات هستند.

سایه

در آیه قرآنی: «أَ لَمْ تَرَ إِلی رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ؛ آیا ندیدی که خداوند چگونه سایه را گسترانید». (فرقان: 45) منظور از سایه گسترده و کشیده، همان سایه ای است که بعد از طلوع فجر و پیش از طلوع آفتاب بر زمین حکمفرماست و در حقیقت، از لذت بخش ترین سایه ها و لحظه ها به شمار می آید. بی شک سایه این نعمت بی نظیر الهی، در پرتو وجود آفتاب معنا می یابد. سایه تاریکی کم رنگی است که برای اشیاء پیدا می شود و این در صورتی است که نور به جسمی که قابلیت عبور از آن ندارد، بتابد و بدین ترتیب، در طرف دیگرش سایه آشکار می شود. بنابراین، وجود سایه از برکت نور است: «ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلیلاً». (فرقان: 45)

سپس در آیه بعد می فرماید: «ثُمَّ قَبَضْناهُ إِلَیْنا قَبْضًا یَسیرًا؛ سپس ما آن را آهسته جمع می کنیم». (فرقان: 46) می دانیم که خورشید طلوع می کند، به تدریج سایه ها محو می شوند. به این ترتیب، سایه ها نه یکباره آشکار و نه به یکباره ناپدید می شوند و این خود، یکی از حکمت های پروردگار است؛ زیرا اگر انتقال از نور به ظلمت، به طور ناگهانی صورت می گرفت، برای همه موجودات زیان آور بود. بر این اساس، انسان ها برای ادامه زندگی خود هم به تابش نور نیاز دارند و هم برای تعدیل و جلوگیری از تابش بیش از حد نور، در پی سایه ای مناسب و آرام بخش.

در حقیقت این نظام متناوب نور و سایه است که زندگی را برای آدمی ممکن و گوارا ساخته است. از این رو، در قرآن، یکی از نعمت های بهشتی «ظِلّ مَمْدود»؛ یعنی سایه گسترده نام شده که نه نور خیر کننده و خستگی آور است و نه تاریکی وحشت آفرین.

حافظ

پیام متن:

سایه ها، به حکم الهی زندگی را برای آدمی گوارا و لذت بخش می سازند.

خورشید

خورشید، این مهرورزان، آیه ای شگفت انگیز از پروردگار بی همتا و از حیاتی ترین عناصر بقای کائنات هستی است. این موهبت الهی افزون بر آنکه منبعِ دو عامل اصلی زندگی انسان، یعنی نور و حرارت به شمار می رود، سرچشمه منابع حیاتی دیگر از جمله وزش بادها، فرود آمدن باران، پرورش گیاهان، حرکت رودخانه ها و آبشارها و حتی منابع انرژی زا همچون نفت و زغال سنگ است، به گونه ای چنانچه روزی این چراغ حیات بخش خاموش شود، تاریکی، سکوت و مرگ همه جا را فراخواهد گرفت. کره زمین همه بزرگی اش، در برابر خورشید به مرکز منظومه شمسی، به قدری کوچک است که اگر مساحت یک میلیون و دویست هزار کره زمین را با هم جمع کنند، تازه به اندازه قرص آفتاب می شود.

بنابر محاسبات اهل نجوم، تنها در کهکشان ها حدود یکصد میلیارد ستاره وجود دارد که خورشید ما در عین عظمتش، در شمار ستاره های متوسط آن جای می گیرد. به راستی چه بزرگ است آفریدگاری توانا که این طرح عظیم را با نظامی این چنین دقیق و منظم پی ریزی کرده است: «اَلعَظِمَةٌ لِلّهِ الواحِدِ القَهّارِ» و چه زیبا سروده است سعدی شیرین سخن که:

پیام متن:

1. تفکر در خلقت با شکوه خورشید، به دست خداوند قادر توانا.

2. نقش سازنده و حیاتی خورشید در زندگی موجودات زنده.

نور و ظلمت؛ شب و روز

در آیه از ای قرآن کریم می خوانیم:

وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لِتَسْکُنُوا فیهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ... .

یکی از رحمت های خدا آن است که شب و روز را برای شما قرار داد. تا در شب، آرام بگیرید و در روز، از فضل خدا طلب روزی کنید. باشد که شکرگزار نعمت های خدا شوید.

نور، از لطیف ترین و پربرکت ترین آفریده ها و از نشانه های قدرت و حکمت بیکران الهی است؛ زیرا هر رشد و جنبشی از جمله فرود آمدن قطرات باران، رویش سبز گیاهان، شکفتن غنچه ها، میوه ها و زمزمه دل انگیز جویباران، بسته به وجود نور و روشنایی است که زندگی و حرکت را به هستی ارزانی دارد. بشر هم به کار و کوشش و حرکت نیاز دارد و این امر، بدون روشنایی روز ممکن نیست و هم به استراحت و آرامش نیاز دارد که آن نیز بدون تاریکی، فراهم نمی شود. بنابر یافته های پژوهشگران، تمامی دستگاه های بدن انسان از جمله گردش خون، دستگاه تنفس و قلب، در برابر نور، فعال و سرزنده می شوند و آن گاه که بر اثر تابش بیش از حد نور سلول ها خسته می شوند، فرسودگی و کسالت به سراغ آدمی می آید و باز به برکت تاریکی شب، دستگاه های بدن در آرامش عمیقی فرو می روند و در نتیجه، تجدید قوا و نشاط دوباره انسان می شود. همچنین اگر نور آفتاب به صورت مداوم می تابید، درجه حرارت به قدری بالا می رفت که امکان ادامه زندگی را از انسان می گرفت و اگر تاریکی برای مدت طولانی برقرار می بود، همه هستی از شدت سرما می خشکید. به راستی که نظم بسیار دقیق حاکم بر این دو پدیده شگفت انگیز الهی، سبب می شود که میان این دو پدیده تعادل ایجاد شود و هر کدام به مقدار نیاز، سفره خود را برای آدمیان پهن کنند. بدون تردید، شکرگذاری در برابر چنین نعمت های ارزشمندی بر هر انسانی واجب و سزاوار است و این، در گرو معرفت حقیقی خالق است. از سوی دیگر آدمی را به شناخت منعم وامی دارد و بر ایمان و دلدادگی بنده به پروردگار می افزاید. به تعبیر نیکوی مولوی:

پیام متن:

نور و ظلمت در عین تضادشان با یکدیگر مطیع فرمان خالقشان هستند و دست در دست هم در جهت صلاح و استواری جهان حرکت می کنند.

کوه، نشانه حکمت الهی

یکی از نشانه های توحید و حکمت های الهی در زمین، کوه ها هستند. در کلام وحی آمده است: «وَ جَعَلْنا فِی اْلأَرْضِ رَواسِیَ أَنْ تَمیدَ بِهِمْ؛ و بر روی زمین کوه های استوار قرار دادیم تا خلق را از اضطراب حفظ کند». (انبیاء: 31)

در حقیقت کوه ها همچون زرهی کره زمین را در برگرفته اند و این سبب می شود که از لرزش های شدید زمین که بر اثر فشار گازهای درونی پدید می آید، تا حد زیادی جلوگیری شود. افزون بر این، وضعیت کوه ها به گونه ای است که حرکات پوسته زمین در برابر جزر و مد ناشی از ماه به حداقل می رسد به تعبیر سعدی:

پروردگار متعال در ادامه آیه پیشین، با اشاره به یکی دیگر از نشانه های شکوه و قدرتش، می فرماید: «فیها فِجاجًا سُبُلاً لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ؛ ما در لابه لای این کوه های عظیم، دره ها و راه هایی قرار دادیم تا آنها هدایت شوند و به مقصد برسند». (انبیاء: 31)

به یقین، اگر این دره ها و شکاف ها نبودند، سلسله کوه های عظیم موجود در زمین، مناطق مختلف را آن چنان جدا می کردند که پیوندشان از زمین به کلی از بین می رفت و این، یعنی همه ی پدیده های عالم از برنامه ای دقیق و حساب شده پیروی می کنند.

پیام متن:

عطار نیشابوری

قانون زوجیت در گیاهان

بنابراین آیه قرآن که: «وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فیها زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ؛ و از تمام میوه ها دو جفت در زمین قرار داد.» (رعد: 3)، میوه ها موجودات زنده ای هستند که نطفه های نر و ماده دارند و از طریق لقاح، بارور می شوند. لینه، دانشمند و گیاه شناس معروف سوئدی، در اواسط قرن هجدهم، موفق به کشف این مسئله مهم شد که زوجیت در گیاهان، تا حدودی یک قانون عمومی است و آنها نیز مانند حیوانات، از طریق ترکیب دو جنس نر و ماده بارور می شوند و میوه می دهند. البته این حقیقت شگفت انگیز از زمان نزول قرآن بر همه آشکار است و یکی از معجزات علمی قرآن به شمار می رود.

پیام متن:

تکثیر گیاهان، مانند هر پدیده دیگر، امر خدا و به طور طبیعی صورت می گیرد و این امر، به واسطه قانون زوجیت حاکم بر گیاهان به وقوع می پیوندد.

اسرار پرواز پرندگان

خداوند در قرآن مجید، ** عبارتی کوتاه؛ فراخواندن انسان ها به اندیشیدن در اسرار پرواز پرندگان می فرماید: «أَ وَ لَمْ یَرَوْا إِلَی الطَّیْرِ فَوْقَهُمْ صافّاتٍ وَ یَقْبِضْنَ؛ آیا آنها به پرندگانی که بالای سرشان، بال های خود را گسترده و گاه جمع می کنند. نگاه نکرده اند؟!» (ملک: 19)

با نگاهی توحیدی به دنیای پرندگان، این موجودات به ظاهر ساده کوچک، به قدرت بی پایان خالق حکیم پی می بریم. این اجسام سنگین، بر خلاف قانون جاذبه، از زمین برمی خیزند و به راحتی بر فراز آسمان، ساعت ها و گاه هفته ها و ماه ها به صورت مستمر، به حرکتِ سریع و نرم خود بدون هیچ مشکلی ادامه می دهند. همه اعضای بدن آنها نیز برای پرواز هماهنگ است. بعضی از آنها هنگام پرواز بال های خود را پیوسته می گسترانند؛ گویی نیروی مرموزی آنها را به حرکت درمی آورد. عده ای نیز پشت سر هم بال می زنند. بعضی نیز گاه بال می زنند و گاهی بال خود را می گسترانند. گروه دیگری هم هستند که مدتی بال می زنند و هنگامی که سرعت گرفتند، بال ها را کاملاً جمع می کنند و در اقیانوس ها شیرجه می روند. به این ترتیب، این موجودات شگفت انگیز در عین اینکه همگی پرواز می کنند، هر کدام برای خود برنامه ویژه و جداگانه ای دارند. آری، خدای سبحان بدنِ این موجودات آسمانی را به گونه ای آفریده که به راحتی در هوا سیر می کنند و نیز قدرتی به بال های آنها بخشیده تا از زمین بلند شوند و دانشی به آنها آموخته تا با آن به پرواز درآیند. به تعبیر زیبای قرآن کریم: «إِنَّ فی ذلِکَ َلآیاتٍ لِقَوْمٍ یُوءْمِنُونَ؛ در همه اینها نشانه هایی (بر وجود خداوند) است، برای آنان که اهل ایمانند». (نحل: 79)

جامی

پیام متن:

آن که پرندگان را آفرید، پرواز را نیز به آنان آموخت و به آن ها بال های مناسب برای پرواز بخشید و بدین گونه، نشانه ای دیگر برای راه یابی آدمیان به سوی آفریدگار پدید آورد.