منابع:
کتاب : تفسير حكيم ج3
نوشتہ : استاد حسین انصاریان
قلبى كه در اين دنيا آراسته به توحيد و ايمان به حقايق و يقين به آخرت است، و نيز قلبى كه افق طلوع نور نبوت و خورشيد هدايت و شمس ولايت است، و نسبت به حق در قله فروتنى و خشوع و تضرع و زارى قرار دارد، و از عشق و محبت به واقعيات هستى و امور معنوى لبريز است و به خاطر تأمين سعادت دنيا و آخرت از رذايل و زشتى‌هائى چون نفاق، حسد، بخل، حرص، كبر، غرور، ريا، كينه، پاك است، قرآن مجيد آن قلب را با صفت سليم ياد كرده و چنين قلبى را در قيامت كبرى و محشر عظمى نفع رسان به صاحبش مى‌داند، و گوهر گرانى كه در بازار آخرت از طرف خداوند در برابر بهشت خريدارى مى‌شود.
يَوْمَ لا يَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ (88) إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ: «1»
روزى كه هيچ مال و اولادى سود نميدهد، مگر كسى كه دلى سالم [از رذايل و آلودگى‌ها و آراسته به ايمان] به پيشگاه خدا بياورد.
دلى كه به خدا و اولياء عظامش و آيات كتابش، و حقايقى كه در زندگى جنبه كاربردى مثبت دارد روى كرده و به آنچه غير خدا و بى‌ارتباط به خداست پشت نموده و صاحبش را با كمك فرهنگ الهى به سوى مقام قرب و لقاء و به جانب رضايت حق ميبرد، به راستى پاداشى جز بهشت عنبر سرشت ندارد:
وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ غَيْرَ بَعِيدٍ هذا ما تُوعَدُونَ لِكُلِّ أَوَّابٍ حَفِيظٍ مَنْ خَشِيَ الرَّحْمنَ بِالْغَيْبِ وَ جاءَ بِقَلْبٍ مُنِيبٍ: «2»
و بهشت را به پرهيزكاران نزديك مى‌كنند بى‌آن كه فاصله‌اى با آنان داشته باشد، به آنان مى‌گويند اين همان است كه در دنيا به شما وعده داده شد، اين جايگاه رفيع براى هر كسى است در دنيا به سوى خدا باز مى‌گشته و حافظ و نگهبان عهد و پيمان الهى و حقوق خدا و مردم بوده است، همان كسى كه در نهان از خداى رحمان ميترسيد و دلى رجوع كننده به سوى خدا آورده است.
عبرت آموختن و پند گرفتن از سرگذشت‌هاى شيرين و مثبت و تلخ و منفى ملت‌ها گذشته آثار تربيتى شگرفى در وجود انسان دارد، سرگذشت‌ها براى مطالعه كنندگان و شنوندگان زنگ بيدارباش و هشدارى بس مؤثر در حيات آدميان است، سرگذشت‌ها درس زندگى براى قافله انسانى است، انسان‌ها مى‌توانند از امور مثبت زندگى گذشتگان و خصلت‌هاى منفى و روش‌هاى غلط آنان پند گرفته خود را به جهات مثبت كه منبع منافع است بيارايند، و خيمه حيات را از جهات منفى كه مايه زيان و خطر است پاك نگاه دارند، اين همه در صورتى است كه انسان به جريانات حيات گذشتگان بينديشد و علل پيروزى و شكست آنان را با عمق قلب كه از وسايل درك و فهم است دريابد، و به داستان شيرين و تلخ پيشينيان براى درس گرفتن گوش بسپارد، و شنيده‌ها را فرا گرفته با آن برخورد صحيح نمايد.
إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِيدٌ «3»
بى‌ترديد در سرگذشت پيشينيان مايه پند و عبرتى است براى كسى نيروى درك و فهمش زنده و در كار است، يا با تأمّل و دقت به سرگذشت‌ها گوش فرا مى‌دهد در حالى كه حاضر به شنيدن و فراگيرى شنيده‌هاى خود باشد.
قلبى كه مطمئن به ايمان است، و به زلف حقيقت گره خورده، و افق طلوع توحيد، و در حال يقين به آخرت است، و در هيچ شرايطى حاضر به جدائى از حق نيست، اگر در محاصره دشمنان براى مصلحت برتر از آنچه در دل دارد بيزارى جويد و خود را از دست دشمنان با اين نقشه و طرح برهاند تا به اسلام و اهل ايمان خدمت بيشتر نمايد نه اين كه گناهكار نيست بلكه مورد رحمت خدا و تدبيرش پذيرفته و خودش معذور است.
مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمانِ: «4»
هر كس پس از ايمان آوردنش به خدا كافر گردد [البته به عذاب دنيا و آخرت گرفتار آيد] مگر كسى كه در محاصره دشمن و فشار و آزار او به اقرار به كفر و دست برداشتن از حق مجبور گشته ولى قلبش مطمئن به ايمان است، كه او را در اين زمينه حرج و گناهى نيست، زيرا اقرار او به كفر و دست برداشتنش از حق زبانى و ظاهرى بوده و خللى در ايمانش ايجاد نشده است.
ايمان واقعى به پروردگار و روز قيامت آثار عجيبى در باطن و ظاهر انسان دارد، ايمان جدى و حقيقى خورشيدى است كه انسان را در گردونه رشد و كمال قرار مى‌دهد و وى را به سوى عبادت و خدمت به خلق به حركت وا ميدارد، و نظمى استوار بر زندگى حاكم مى‌كند و از انسان كوهى از وقار و وفا و صفا و درستى و صدق و امانت مى‌سازد و از همه بالاتر اين كه دل انسان را براى دريافت حقايق و فيوضات ربانيه و الهامات الهيه هدايت مى‌كند:
وَ مَنْ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ يَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ: «5»
و هر كس مؤمن به خدا شود خدا قلبش را [به سوى حقايق و فيوضات و ثبات در ايمان] هدايت مى‌نمايد.
اضطراب و ناامنى درونى بيمارى خطرناك و حالت بسيار شومى است كه زيان‌هاى سختى در ناحيه جسم و روان ببار مى‌آورد و چه بسا دنيا و آخرت انسان را از دست مى‌گيرد.
اضطراب و ناامنى موجب بسيارى از امراض، و بن‌بست‌ها و سبب نااميدى و حرمان و مورث رنج و آزار اطرافيان و گاهى علّت مرگ ناگهانى و محروم شدن از حيات و زندگى است.
داروى اين بيمارى خطرناك كه بايد قلب آن را مصرف كند و به درمان و شفا برسد و از بركتش اضطراب و ناامنى از خيمه وجود انسان رخت بر بندد، و آدمى را در آرامش و امنيت قرار دهد تا در سايه آن بتواند به راحتى مسير زندگى را با حركات مثبت طى كند، و به مقاصد عالى دست يابد، و سعادت دنيا و آخرتش را تأمين نمايد ياد خداست.
توجه قلب به خدا كه منبع همه خيرات و بركات و حلال همه مشكلات، و شفابخش همه بيمارى‌ها، و نجات دهنده گرفتاران از گرفتارى‌ها، و فريادرس بيچارگان، و آمرزنده گناهان، و فيض بخش به محتاجان و نيازمندان است عامل آرامش درون و امنيت باطن و ضامن خير دنيا و آخرت آدمى است.
أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ: «6»
آگاه باشيد دلها فقط به ياد خدا آرامش مى‌يابد.
برترين مرتبه ايمان، ايمانى است كه در سرزمين قلب ثابت و استوار باشد و در برابر طوفان حوادث و مصائب و بلاها و سختى‌ها و مشكلات ضربه و زيانى نبيند، ايمانى كه در دنيا و آخرت همراه انسان باشد، و آدمى در همه لحظات از منافع آن بهره‌مند، و همواره مورد توجه و عنايت خدا باشد و هر لحظه بر ارزش معنوى انسان بيفزايد.
كسى كه خواهان چنين ايمانى براى قلب خود است بايد علاوه بر عبادت خدا و خدمت به خلق به طور پيوسته و مداوم، از دوستى و هم‌گرائى با دشمنان خدا گرچه از نزديك‌ترين خويشان و اقربايش باشد جداً بپرهيزد و تلخى جدا زيستن از آنان و فرهنگشان را بر خود هموار نمايد.
لا تَجِدُ قَوْماً يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ يُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ كانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُولئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمانَ وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَ يُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ أُولئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ «7»
گروهى را كه به خدا و روز قيامت ايمان دارند نمى‌يابى كه با كسانى كه با خدا و پيامبرش دشمنى و مخالفت دارند دوستى برقرار كنند، گرچه پدرانشان يا فرزندانشان يا برادرانشان يا خويشانشان باشند، اينانند كه خدا ايمان را در دلهايشان ثابت و پايدار نموده و به روحى از جانب خود نيرومندشان ساخته، و آنان را به بهشت‌هائى كه از زير درختانش نهرها جارى است در مى‌آورد، در آنجا جاودانه‌اند خدا از آنان خوشنود است و آنان هم از خدا خشنودند اينان حزب خدا هستند، آگاه باش كه بى‌ترديد حزب خدا همان رستگارانند.
بررسى آيات شريفه قرآن در رابطه با قلب به طور گسترده و تحقيق در آثار قلب مثبت و عوارض قلب منفى كارى بس سنگين و بى‌ترديد نيازى به دانشى وسيع و زمانى طولانى دارد به اين خاطر از ادامه آن صرف نظر نموده و رشته بحث را در اين مسئله به روايات استوار و حكيمانه پيامبر و اهل بيت طاهرينش مى‌سپارم.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- شعراء 88- 89.
(2)- ق 31- 33.
(3)- ق 37.
(4)- نحل 106.
(5)- تغابن 11.
(6)- رعد 28.
(7)- مجادله 22.
منبع : پایگاه عرفان
