زیارت پیام آور شور و شوق

مجله: فرهنگ كوثر - شماره 14


اثر زیارت امام حسین(ع) در روح انسان به تذکر منحصر نمی شود، بلکه در شورانگیزی و ایجاد روحیه انقلابی و دادخواهی نیز تاثیری شگرف دارد زیرا مضمون بسیاری از آیات یادآور ستمها و جنایاتی است که بر عترت طاهره نبوی و اهل بیت عصمت رفته است، و لعن بر قاتلان و ظالمان و دنباله روان آنان می باشد، و این نکته مخصوصا در زیارت سیدالشهدا علیه السلام بیشتر دیده می شود.

بنابر آنچه در کتابهای تاریخی آمده است زیارت امام حسین(ع) و یارانش در سالهای اولیه چنان شورانگیز و انقلاب آفرین بود و اثری آشکار در معرفی مظالم و اعمال کفرآمیز امویان داشت، که دستگاه حاکم چاره ای جز این ندید که از هجوم زائران به حائر حسینی جلوگیری نماید. در نیل به این هدف دستور داد پیرامون کربلا پاسگاههایی تعبیه کردند، و مامورین بدخو و سخت گیر به نگهبانی پرداختند تا مردم را از زیارت تربت پاکش مانع شوند. اما عشق حسینی که در دل مؤمنان نهفته بود و تشویق امام باقر و صادق(ع) به زیارت آن حضرت چنان بود که شیعیان در پوشش تاریکی شب به زیارت می رفتند و گاه بعضی هم گرفتار می شدند و به شدیدترین شکلی مجازات می شدند. (1)

در چنین شرایط سختی است که معنی واقعی این حدیث حضرت صادق(ع) روشن می شود که چون ابن بکیر بیم خود را از سلطان (حکومت سلطه و زور) و خبرگزاران جاسوس و دژبانان مرزی اعلام می دارد، به او می فرماید: ابن بکیر! آیا دوست نداری که خدا ترا در راه ما بیمناک بیند؟ آیا نمی دانی هر که به خاطر ما ترس را پذیرا شود، خدا او را در سایه عرش خود پناه می دهد، و هم سخن او در زیر عرش الهی حسین(ع) باشد، و خدایش از هراس و ناراحتی های روز رستاخیز پناه دهد. (2)

در تشویق به زیارت سیدالشهدا(ع) با وجود ترس، معاویة بن وهب از همان امام نقل می کند که فرمود:

ای معاویه: زیارت قبر حسین(ع) را به خاطر ترس وامگذار. زیرا آنکه زیارتش را ترک کند، حالی او را فرا می گیرد که آرزو می کند کاش قبر امام نزدش بود!! آیا دوست نداری که خدا شخص تو و همراهانت را در زمره گروهی بیند که رسول الله(ص) و علی و فاطمه و ائمه(ع) همه برایش دعا می کنند؟ (3)

با وجود چنین مشکلاتی است که زرارة از حضرت باقر(ع) می پرسد: چه می فرمایی در باره کسی که زیارت پدرت را با ترس انجام دهد؟

امام پاسخ می دهد: روز قیامت که بیشترین وحشت و ترس افراد را فرا می گیرد، خدا او را در امان می دارد، و فرشتگان به بشارت با او برخورد می کنند و می گویند: مترس و اندوهگین مباش، این روز [سرور] تواست که در آن کامیابی و رستگاریت می باشد. (4)

از سال 61 که شهادت اباعبدالله الحسین(ع) و اصحابش واقع شد، تا سال 132 که انقراض حکومت ننگین و ظلم آلود بنی امیه است، با زوار آن حضرت بسیار بدرفتاری می شد و به صورتهای مختلف برای آنان موانعی ایجاد می کردند، اما شور حسینی و مظالم اموی و وجود چنان احادیثی، سنت زیارت فرزند رسول خدا(ص) و برترین شهیدان دنیا را برقرار داشت، چنانکه شیفتگان پیاده و شبانه، پنهان و ترسان، به شوق دیدار حائر حسینی تنها و دسته جمعی، حرکت می کردند، و زیارت حقیقی را که ارتباط قلبی با امام و پیروی عملی از امام است، انجام می دادند.

آنچه مشکلات راه را تا حدی تسهیل می کرد، وجود دو دهکده آباد به نام «غاضریه » و «نینوا» بود، که در حدود شمال شرقی و جنوب شرقی حائر امام قرار داشت. «از این دو دهکده و مخصوصا از غاضریه که دم راه واقع شده بود، بظاهر زائرین می توانستند آنجا را هدف و مقصد خویش وانمود کنند، و پس از توقف مختصری برای رفع سوء ظن افراد مسلح مخفیانه داخل حائر مقدس شوند.» (5)

این جنبه سیاسی - انقلابی زیارت سیدالشهدا(ع)، در دوران عباسیان نیز وجود داشت، زیرا آن ستمگران حیله گر پس از تحکیم پایه های حکومت خویش دستور تخریب و محو آثار مرقد مطهر حسینی را صادر کردند، و چنانکه نوشته اند، «اول کسی که از بنی عباس این بدعت را وضع کرد، منصور دوانیقی بود. وی در راس ستون متجاوزین به حائر و قبر مطهر قرار گرفته است. رفتار منصور سرمشقی برای خلفای بعدی گردید، و هارون الرشید و متوکل از او پیروی کردند. ظلم منصور و پرده دری او به جایی رسید که علمای دین سخت به معارضه با او پرداختند و دو تن از رؤسای مذاهب چهارگانه معاصر او که ابوحنیفه و مالک بن انس باشند، برای مردم مدینه فتوا دادند که بیعتی را که منصور برای خویش گرفته است، مطابق با شرع نیست...» (6)

هارون الرشید در اواخر حکومت ظالمانه اش آنگاه که از علاقه مردم به آل علی و کثرت زوار حسینی با خبر شد، دستور محو آثار حائر سیدالشهدا(ع) را صادر کرد. (7) متوکل عباسی، همانکه نرون عرب لقب گرفت، چهار بار در سالهای 233، 236،237،247 آن مکان مقدس و کانون الهام بخش را مورد اهانت و تخریب قرار داد. ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین می نویسد: «قبر حسین(ع) را خراب کرد و آثار آن را محو نمود، و پاسگاههایی در مسیر زوار قبر او قرار داد تا هیچ کدام از زوار راه گریزی نداشته باشند و تمام آنها به چنگ مامورین او گرفتار شوند، آنها را یا می کشت و یا به بدترین عقوبتها مجازات می کرد». (8)

با همه این ستمها و بازداشتها و خشونتها انبوه زائران مشتاق سیدالشهدا(ع) روانه آن قبله احرار می گشت، بطوری که این رشته معنوی، زیارت، که پیوند امام با مامومین را برقرار می داشت، هیچ گاه گسسته نشد و پیام آور شورها و شوقها، تولاها و تبراها، حق جوییها و کفرستیزیها بود، بخصوص که با مراسمی از سوگواری و مرثیه خوانی، بیان مناقب خاندان عترت و مظالم غاصبان حقوق آنان همراه می شد، و وجود چنین پیامها و حرکتها بود که حاکمان غاصب را به چنان عکس العمل های زشتی وا می داشت.

تولدی دیگر
گر چه ائمه معصومین ما هر یک به نوعی شهید شدند، و تاریخ تشیع از آغاز با خط خونین شهادت رقم خورد، اما یفیت به شهادت رساندن حسین بن علی(ع) به اندازه ای ظالمانه و اندوه زا بود که در دفتر شهدای اسلام عنوانی برجسته و ممتاز یافت و حادثه ای بی نظیر شد، و حضرتش به حق «سیدالشهدا» لقب گرفت، و «شهادت » با قیام و جهاد مقدسش معنایی تازه و ارزشی بیشتر پیدا کرد.

به موازات این دگرگونی در فرهنگ اسلام، «زیارت » نیز تولدی دیگر یافت و وارد مرحله ای جدید شد. زائر حسینی مقامی والا و سیمایی ملکوتی یافت، و کربلا قبله آزادگان و مورد عنایت خدای شهیدان گردید، و ثواب زیارتش افزون از ج بیت الله شد.

شرح این نکات را از زبان روایات باید خواند:

1 - حضرت باقرالعلوم(ع) فرمود: وقتی حسین(ع) به حضور رسول خدا(ص) وارد می شد، او را به سوی خود می کشید و سپس به امیرالمؤمنین(ع) می گفت: «او را نگهدار»، بعد به طرفش خم می شد و او را می بوسید و می گریست. - حسین(ع) می گفت: ای پدر! چرا می گریی؟ - ای پدر! آیا من کشته می شوم؟ - آری پدر و برادرت و خودت. - ای پدر! مکانهای شهادت ما پراکنده خواهد بود؟ - بلی فرزندم. - چه کسی از امت تو مرا زیارت می کند؟ - جز صدیقین از امتم مرا و پدر و برادرت و ترا زیارت نمی کند. (9)

چنانکه از این خبر نیز استنباط می شود، تاکیدی که بر زیارت سیدالشهدا(ع) شده است ارتباط مستقیم با مساله شهادت آن حضرت دارد، که از روایات دیگر نیز برمی آید (10) اما «صدیقین » که زائران واقعی آن امام معرفی شده اند، کسانی هستند که رسول الهی و آنچه را که از جانب خدا آورده است، درست می داند، و خود راست گفتار و درست کردارند. (11)

2 - امام باقر(ع) فرمود: شیعیان ما را به زیارت قبر حسین(ع) امر کنید، که آمدن به حضورش بر هر مؤمنی که به امامت حسین(ع) از طرف خدای عزوجل اقرار دارد، واجب است. (12)

3 - امام جعفر صادق(ع) فرمود: هر کس قبر حسین بن علی(ع) را روز عاشورا با شناخت به حقش زیارت کند، همانند کسی است که خدا را در عرش زیارت کرده. (13)

چنین تعبیرهایی گویای میزان تقرب سیدالشهدا(ع) به خدای سبحان و بلندی قدرش در پیشگاه الهی است، که دیدار با معرفت او چون «لقاءالله » است، و با آنچه از تاثیر شگرف شهادتش برای اعلای کلمه حق و معرفی اسلام راستین و اضمحلال باطل می دانیم، جای شگفتی از چنان تعبیرهایی نیست، و همچنان است که در زیارتش می خوانیم: «السلام علیک یا ثارالله و ابن ثاره ». (14)

اعتقاد به چنین احادیثی است که در روز عاشورا شیفتگان حسینی را برمی انگیزد تا دسته دسته و قبیله قبیله، پیاده و سواره به کربلا روی آورند، و خاطره شهادت جانگدازش را تجدید نمایند. انعکاس این حرکت شورانگیزءو راه افتادن دسته های عزاداری در روز عاشورا و در سایر شهرها، نیز برای زنده نگهداشتن قیام سیدالشهدا(ع) همواره و در هر زمان مهم و مؤثر بوده است.

4- ابوهاشم جعفری می گوید: به حضور ابوالحسن علی بن محمد(ع) وارد شدم، در حالی که حضرت تب دار و بیمار بود.

ایشان به من فرمود: ای اباهاشم! مردی از موالی ما را به حائر بفرست تا خدا را بخواند و برایم دعا کند.

از حضورش که بیرون آمدم، با علی بن بلال روبرو شدم. آنچه امام هادی(ع) به من گفته بود به وی اعلام کرده، و از او خواستم همان کسی باشد که به حائر می رود.

او گفت [درخواستت را] می پذیرم و فرمانبردارم، ولی من می گویم یقینا امام از حائر افضل است، زیرا به منزله کسی است که در حائر است، و دعای حضرتش برای خود برتر از دعایی است که من در حائر برایش بکنم.

آنچه علی بن بلال گفته بود به امام اطلاع دادم. حضرت به من فرمود به اوبگو:

رسول خدا(ص) از خانه خدا و حجرالاسود افضل بود، ولی گرد خانه طواف می کرد، و به سنگ دست می مالید می بوسید. همانا خدای تعالی - قطعه زمین هایی ممتاز دارد و دوست دارد در آنها دعا شود و برای کسی که دعا می کند، استجابت نماید و حائر حسین(ع) از این مکانها است. (15) (16)

پی نوشتها:

1- رک: تاریخ کربلا و حائر حسین، 60 - 61.

2- کامل الزیارات،126. متذکر می شود احادیث وارده در این باره متعدد است.

3- همان،116، این حدیث با سلسله اسنادی دیگر و اضافاتی در صفحه 126 نیز نقل شده است.

4- همان، 125، در این باب 5 حدیث نقل شده است.

5- تاریخ کربلا و حائر حسین،69 - 70.

6- همان،137.

7- رک: تاریخ کربلا و حائر حسین، 140. مؤلف شرح واقعه را از این منابع نقل می کند: امالی شیخ طوسی،206; مناقب ابن شهرآشوب 2 /189; بحارالانوار19 /297; اعیان الشیعه 4 / 304 و کتب دیگر.

8- مقاتل الطالبین، چاپ ایران،203. رک: ابن اثیر در حوادث سال 236، و تاریخ ابوالفداء (جلد7) در وقایع سال 236 (به نقل از تاریخ کربلا و حائر حسین، 144) و تاریخ اسلام، از دکتر علی اکبر فیاض، ص 199.

9- کامل الزیارات، 70.

10- همان،109، حدیث 1، که در آن حضرت سید جوانان بهشتی و سید شهیدان نامبرده شده است.

11- رک: اقرب الموارد; الاصول من الکافی، ج 2، ص 105.

12- کامل الزیارات، 121.

13- همان، 174، حدیث 3.

14- با توجه به معنی «ثار» که «انتقام خون گرفتن و خونخواهی »، «خون »، عبارت مذکور پذیرای دو معنی است: سلام بر تو ای خون خدا و فرزند خون او، با سلام بر تو ای کسی که خدا خونخواهی ترا می کند و پسر چنان کسی، و این معنی لطیف تر است.

15- کامل الزیارات، باب 90، ص 274.

16- برگرفته از مجموعه آثار نخستین کنگره جهانی حضرت رضا(ع)، ص 546 تا553.