آیا قوانین تربیت فاطمی را می دانید؟

مادر در تربیت و پرورش فرزندان نقشی کلیدی و حساس دارند و مادران باید الگویی ارزنده و نیکو را در مسیر زندگی برای فرزندان خویش باشند تا آنها با پیروی از مادران در این راه سخت و دشوار محکم و استوار قدم بگذارند.

پس از انعقاد نطفه و شکل گیری جنین، حیات فرزند در رحم مادر آغاز می شود. این دوران علاوه بر آغاز شکل گیری ظاهری و جسمی کودک، آغاز شکل گیری شخصیت روحی او نیز است. طبق آمار 66 درصد کودکان که دارای امراض روحی هستند، بیماری خود را از مادران خود به ارث برده اند.(2) بنابراین شالوده خصوصیات روحی کودک در این دوران پایه گذاری و بعد از تولد و در اثر عوامل بیرونی تربیتی تکمیل یا ویران می گردد. لذا با نگاهی نو به مقوله تربیت، این امر از اولین لحظات تشکیل نطفه شروع می گردد نه از بدو تولد نوزاد.
بعد از تولد نیز مادر با در آغوش گرفتن فرزند و تغذیه او با شیر خود به انتقال آرامش و روحیات خود به کودکش می پردازد. در همین رابطه امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید: "فرزندان خود را از شیر زنان سرکش و زشت کار حفظ کنید...که شیر آثار خود منتقل می کند.(3)
بعد از دوران شیرخوارگی نیز کودک در مراحل مختلف رشد بیشترین ارتباط و دلبستگی را با مادر خویش دارد و عمیق ترین نکات تربیتی را از او می آموزد و یاد می گیرد.
حضرت صدیقه ی طاهره، فاطمه ی زهرا (سلام الله علیها) نمونه کامل و تمام این الگو است که یکی از جلوه های وجودی ایشان، تجلی مقام مادری به معنای حقیقی آن بود. برخی شواهد تاریخی که از زندگی کوتاه اما با برکت ایشان به ما رسیده گویای این مطلب است.
در آن شب، به کلمات مادر که در گوشه اى از اتاق، رو به طرف قبله کرده بود، گوش مى داد. رکوع و سجود و قیام و قعود مادر را در آن شب، که شب جمعه بود، تحت نظر داشت. با این که هنوز کودک بود، اما مراقب بود ببیند مادرش که این همه درباره زنان و مردان مسلمان دعاى خیر مى کند و یک به یک را نام مى برد و از خداى بزرگ براى هر کدام از آن ها سعادت و رحمت و خیر و برکت مى خواهد، براى شخص خود از خداوند چه چیزى مسألت مى کند؟
امام حسن (علیه السلام) آن شب را تا صبح نخوابیده و مراقب کار مادرش حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) بود. او منتظر بود که ببیند مادر درباره خود چگونه دعا مى کند و از خداوند براى خویش چه خیر و سعادتى مى خواهد؟
شب، صبح شد و به عبادت و دعا درباره دیگران گذشت و امام حسن (علیه السلام) حتى یک کلمه هم نشنید که مادر براى خودش دعا کند.
صبح به مادر گفت: مادرجان! چرا من هر چه گوش کردم، شما درباره دیگران دعاى خیر کردى و درباره خودت یک کلمه هم دعا نکردى؟
مادر مهربان جواب داد: "پسرک عزیزم! اول همسایه، بعد خانه خود."(1)
مادر با تقوا و از خودگذشته
حسن جان! مانند پدرت علی باش و ریسمان را از گردن حق بردار و خدای صاحب نعمت و احسان کننده را پرستش کن و با افراد بدخواه و کینه توز دوستی مکن
داستانی که ذکر کردیم نمونه ای از چنین تربیت ارزنده و والایی است که یک مادر می تواند با رفتار و کردار خود برای فرزندش ایجاد کند. هم عبادت و شب زنده داری را به فرزند بیاموزد و هم از خودگذشتگی و اولویت دادن دیگران نسبت خود در رفتارهای اجتماعی.
آموزش معارف فاطمی
بررسی لالایی آن حضرت که به ظاهر یک لالایی ساده است تا طفلی به خواب رود ولی در واقع آموزنده معارفی عمیق برای کودکی است که قرار است انسانی کامل و امام بشریت باشد.
ایشان وقتی قصد خواباندن فرزند خویش امام حسن (علیه السلام) را داشت در گوش او چنین نجوای لطیف مادرانه می کرد و این ابیات را می خواند: "حسن جان! مانند پدرت علی باش و ریسمان را از گردن حق بردار و خدای صاحب نعمت و احسان کننده را پرستش کن و با افراد بدخواه و کینه توز دوستی مکن."(4)
حضرت زهرا (سلام الله علیها) در این لالایی اصل توحید و خداپرستی را به فرزند خویش یادآوری می کند و خداوند را صاحب همه چیز و مهربانترین معرفی می نماید. ایشان در این زمینه یک الگو به فرزند می شناساند و می فرماید همانند پدرت علی حق جو و حق پرست باش و در مشکلات، در مسیر حق و شناساندن آن به دیگران قدم بردارد. در آخر نحوه انتخاب دوست و دوست یابی را به فرزند متذکر می شود و افرادی که نباید به سمت آنها رفت را معرفی می نماید.
احترام به سبک فاطمی
حضرت فاطمه (سلام الله علیها) فرزندان خویش را با احترام و ادب مخاطب قرار می داد و در این زمینه به آنان شخصیت و بزرگی می بخشید و نحوه برخورد با دیگران را آموزش می فرمود. به طور نمونه در ماجرای کسای یمانی و پنج تن آل عبا (علیهم السلام) وقتی امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) که آن زمان خردسال بودند بر مادر وارد می شوند و سلام می کنند؛ ایشان با احترام جواب سلام هر یک را می دهد و می فرماید: "سلام بر تو باد ای پسرم و ای روشنی دیده و میوه دلم."(5)
تشویق به تعلم
حضرت زهرا (سلام الله علیها) از همان آغاز کودکی فرزندانش را برای کسب معارف، و تشویق در فراگیری، آماده می کرد. به عنوان مثال به فرزندش حسن (علیه السلام) می فرمود: "به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن." امام حسن (علیه السلام) همین کار را می کرد و بعد به خانه می آمد و با سخنرانی شیرین خود، بیانات پیامبر خدا (صلی اللّه علیه و آله) را بیان می نمود. از این رو هر وقت علی (علیه السلام) وارد خانه می شد، همسر خویش را حافظ آیاتی از قرآن که تازه نازل شده بود، می یافت، می پرسید: "این آیات و علوم تازه را از کجا دریافت کردی؟" می گفت: "از پسرت حسن."(6)
رعایت عدالت بین فرزندان
بررسی لالایی آن حضرت که به ظاهر یک لالایی ساده است تا طفلی به خواب رود ولی در واقع آموزنده معارفی عمیق برای کودکی است که قرار است انسانی کامل و امام بشریت باشد
حسن و حسین (علیهما السلام) هر دو خطی نوشتند و نزد مادرشان فاطمه (سلام الله علیها) آوردند تا او قضاوت کند که کدام بهتر است، فاطمه (سلام الله علیها) که نخواست یکی از آنها را بر دیگری ترجیح دهد، فرمود: "نزد پدرتان بروید تا او داوری کند." آنها نزد پدرشان علی (علیه السلام) رفتند.
آن حضرت نیز نخواست که یکی از آنها رنجیده خاطر شود، به آنها فرمود: "نزد جدتان رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله) بروید تا او قضاوت کند." آنها نزد رسول خدا (صلی اللّه علیه و آله) رفتند. ایشان هم فرمود: "من بین شما داوری نمی کنم تا برادرم جبرئیل بیاید و داوری کند." جبرئیل آمد و گفت: "من داوری نمی کنم تا فرشته اسرافیل بیاید و داوری کند." اسرافیل آمد و گفت: "من داوری نمی کنم بلکه از درگاه خدا می خواهم که او داوری کند." خداوند فرمود: "من بین آنها داوری نمی کنم. بلکه مادرشان فاطمه داوری کند."
در این وقت فاطمه (سلام الله علیها) تسلیم سخن خدا شد و فرمود: "من داوری خواهم کرد، گردنبندی داشت و به فرزندانش حسن و حسین (علیهما السلام) فرمود: "من دانه های این گردنبند را پخش بر زمین می کنم. هر کس از شما بیشتر از آن دانه ها برچید. خط او بهتر است (در آن گردنبند هفت دانه مروارید بود) فاطمه آن را برید و دانه هایش پخش بر زمین شد. سه عدد آن را حسن و سه عدد دیگر را حسین برچید. در همین لحظه خداوند به جبرئیل فرمان داد برو به زمین و آن یک عدد باقی مانده را دو نصف کن. تا هر کدام از آنها، نیمی از آن را بردارند و خاطرشان رنجیده نشود."
آری این رفتارها مشتی از خروار در رفتار و تربیت فاطمی است که نتیجه اش حسنین و زینبین (علیهم السلام) شده اند. باشد که مادران با الگوگیری از این الگوی بشری، فرزندانی نیکو رفتار و نیک کردار به جامعه انسانی تحویل دهند.

پاورقی ها:
1 کتاب داستان راستان تالیف استاد مطهری به نقل از بحارالانوار، جلد 10، صفحه 25
2 روزنامه اطلاعات، شماره 10355
3 وسائل الشیعه، جلد 20، صفحه 15
4 بحارالانوار، جلد 43، صفحه 286
5 مفاتیح الجنان، حدیث شریف کسا
6 نگاهی بر زندگی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نوشته محمد محمدی اشتهاردی، صفحه 65
7 همان، صفحه 64

مسعود باقریان