در وجوب نیکی به والدین و دعای خیر برای آنان فرقی بین زنده بودن و بعد از مرگشان نیست؛ یعنی فرزند وظیفه دارد همیشه از درگاه پروردگار برای آنان دعا و استغفار نماید.
رضایت والدین در سرنوشت دنیای انسان باعث گشایش روزی، افزایش عمر و دفع مرگهای بد است. اگر پدر و مادر از انسان راضی باشند، نخستین هدیه ای که نصیب شخص می شود، حصول رضایت خداست و در مرحله بعد، این رضایت والدین نقش و تأثیر مثبت و سازنده ای در زندگی دنیوی داشته است.
و یکی از راههای به دست رضایت والدین این است که در حق آنها، چه زنده و چه مرده، دعا کنیم. بنابراین باید بدانیم کدام دعاها بهترین دعا برای پدر و مادر است؟ و بهترین فرزند بعد از فوت پدر و مادر کیست؟ و چه وظایفی بعد از مرگ والدین بر عهده فرزند است؟ که در این نوشتار کوتاه سعی بر پاسخ به این سوالات را داریم:
الف) دعا برای عموم مؤمنان و پدر و مادر به ویژه، به هر زبان و هر شکلی که باشد پسندیده است؛ فرزندان می توانند به تناسب معلومات خود هر نوع دعایی را در حق والدین خود داشته باشند. در قرآن و روایات نیز نمونه های برای آن بیان شده است؛ مانند:
با طلب مغفرت و آمرزش براى پدر و مادر و پرداخت دیون و قرض هاى آنان و به جا آوردن قضاى عباداتشان و انجام کارهاى خیر و صدقه براى آنان و تمام کارهایى که باعث رسیدن ثواب به ایشان مى شود، به آنان نیکى کن
1- «ربِّ ارْحَمْهُما کَما رَبَّیانی صَغیرا»؛[1] پروردگارا، همان گونه که آنها مرا در کوچکى تربیت کردند، مشمول رحمتشان قرار ده.
خداوند در این آیه که درباره پدر و مادر است، می فرماید که تنها به رحمت و مهربانی خود اکتفا نکن؛ بلکه برای آنان، رحمت واسعه الهی را بخواه و بگو: پروردگارا! همان گونه که آنها مرا در کودکی تربیت کردند، به آنان رحم و عطوفت خویش را فرو فرست.
2- «ربَّنَا اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ»؛ [2] پروردگارا، من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز که حساب برپا مى شود، بیامرز.
3- «ربِّ اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَّ»[3] پروردگارا مرا، و پدر و مادرم را بیامرز.
4- امام سجاد (علیه السلام) در یکی از دعاهای خود در صحیفه سجادیه، توصیف جامعی از موقعیت برجسته پدر و مادر، منزلت والای ایشان و حقوق و تکالیفی که فرزندان نسبت به آنان دارند، بیان نموده اند. یکی از نکات ارزشمندی که از این دعای شریف به دست می آید، این است که باید در حق والدین خود دعا کنیم. حضرتش در فرازی از این دعا چنین می فرماید: [4] خداوندا، پس از هر نماز من و در هر وقت دیگر از اوقات شب و در هر ساعت از ساعات روز، پدر و مادرم را از یاد من مبر. بار خدایا، درود فرست بر محمد و خاندانش و مرا به سبب دعایى که در حق ایشان مى کنم بیامرز و آن دو را به سبب نیکى و مهربانى که در حق من کرده اند از مغفرت خویش بهره مند فرما و به شفاعت من از ایشان خشنود شو و نیک خشنود شو. و آنان را گرامى دار و به جاهاى امن و آسایش بهشت رسان.
خداوندا، آن دو را شفیع من گردان اگر آنها را پیش از من آمرزیده اى، و مرا شفیع ایشان گردان اگر مرا پیش از ایشان آمرزیده اى، تا من و پدر و مادرم در سایه لطف و رأفت تو، در سراى کرامت و جایگاه مغفرت و رحمت تو، همنشین هم گردیم، که تو را بخشایش بزرگ است و نعمت قدیم. و تو مهربان ترین مهربانانی.
ب) در وجوب نیکی به والدین و دعای خیر برای آنان فرقی بین زنده بودن و بعد از مرگشان نیست؛ یعنی فرزند وظیفه دارد همیشه از درگاه پروردگار برای آنان دعا و استغفار نماید.
امام صادق (علیه السلام) در زمینه نیکى به پدر و مادر مى فرمایند: [5] چه چیز مانع از آن مى شود که به پدر و مادرتان در دنیا و پس از مرگ نیکى کنید؟! براى آنها نماز بخوانید، صدقه دهید، حج بگذارید، روزه بگیرید و...؛ زیرا خداوند به نیکى شما خیر زیاد مى دهد.
در روایت آمده است، روزى فردى به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: مرا نصیحت کنید. پیامبر فرمودند: [6] تو را به پدر و مادرت سفارش مى کنم که به آنان در زنده بودن و بعد از مرگشان نیکى کنى و اگر به تو امر کردند که از خانواده و مالت بگذرى، چنین کن؛ زیرا این جزئى از ایمان است.
علامه مجلسى (ره) در شرح نیکى به پدر و مادرى که از دنیا رفته اند، مى گوید: «با طلب مغفرت و آمرزش براى پدر و مادر و پرداخت دیون و قرض هاى آنان و به جا آوردن قضاى عباداتشان و انجام کارهاى خیر و صدقه براى آنان و تمام کارهایى که باعث رسیدن ثواب به ایشان مى شود، به آنان نیکى کن».[7]
بنابر این به طور خلاصه از جمله بهترین کارهایی که فرزند می تواند برای پدر و مادر خویش بعد از مرگشان انجام دهد، عبارتند است از:
1- انجام واجباتی که آنها در حال زنده بودنشان از انجام آن بازمانده اند؛ مانند حج، نماز، روزه و پرداخت بدهی مالی که داشته اند.
2- عمل به آنچه وصیت نموده اند.
3- فراموش نکردن آنها تا آخر عمر؛ یعنی به نیابت از آنها صدقه دهد و اعمال مستحبی را به قصد ایشان انجام دهد و تا می تواند برایشان خیرات بفرستد و... .
یکی از راههای به دست رضایت والدین این است که در حق آنها، چه زنده و چه مرده ، دعا کنیم. بنابراین باید بدانیم کدام دعاها بهترین دعا برای پدر و مادر است؟ و بهترین فرزند بعد از فوت پدر و مادر کیست؟ و چه وظایفی بعد از مرگ والدین بر عهده فرزند است؟
4- طلب مغفرت برای والدین یکی دیگر از وظایف مهم فرزند در قبال پدر و مادر بعد از مرگ آنها است. فرزند باید در حق آنها دعای خیر کند و طلب مغفرت نماید، به ویژه در صورتی که انسان بداند که پدر و مادرش در زندگی خود از نظر اعمال، رفتار و انجام عبادات خدای نکرده، نواقصی داشته اند، در این صورت طلب عفو و مغفرت می تواند بسیار مفید باشد.
5- به نیکی یاد کردن از پدر و مادر: انسان وظیفه دارد که احترام پدر و مادر را حتّی بعد از مرگشان حفظ کند و همیشه از آنها به خوبی یاد کند.
6- نگه داشتن حرمت آنها بعد از مرگشان. فرزند با رفتار و کردار شایسته در جامعه باعث دعای خیر مردم برای پدر و مادر خویش شده و وجود خود را صدقه جاریه ای برای والدینش قرار می دهد.
ج) امام باقر (علیه السلام) فرمود: همانا بنده ای نسبت به پدر و مادر خویش در زمان حیاتشان نیکوکار است، سپس آنها می میرند و او بدهى آنها را نمی پردازد و براى آنها آمرزش نمی خواهد؛ لذا خدا او را عاق و نافرمان می نویسد. اما بنده دیگر در زمان حیات پدر و مادر خود، عاق آنها است و نسبت به آنها نیکى نمی کند، ولى چون از دنیا رفتند بدهى آنها را می پردازد و براى آنها آمرزش می خواهد و خداى عز و جل او را نیکوکار مى نویسد. [8]
و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مورد فرزندان نیکوکار فرمود: سرور نیکان در روز قیامت مردی است که بعد از مرگ پدر و مادرش به آنان نیکی کرده باشد. [9]
بنابراین فرزند خوب فرزندی است که هر آنچه در توان دارد نسبت به پدر و مادرش انجام دهد، اعم از دعا و خیرات.
-----------------------------------------------------------------
[1]. اسراء، 24.
[2]. ابراهیم، 41.
[3]. نوح، 27.
[4]. على بن الحسین علیه السلام، امام چهارم ، الصحیفة السجادیة، ص 118 قم، دفتر نشر الهادى ، چاپ اول.
[5]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 159، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[6]. همان، ج 2، ص 158.
[7]. مجلسى. محمد باقر، مرآة العقول، محقق، مصحح، رسولى محلاتى، هاشم، ج 8، ص 393، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق .
[8]. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، محقق، مصحح، عرفانیان یزدی، غلامرضا، ص 33، قم، المطبعة العلمیة، چاپ دوم، 1402ق.
[9]. مجلسى. محمد باقر، بحارالانوار، ج 7۱، ص 86، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) سَیِّدُ الْأَبْرَارِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ رَجُلٌ بَرَّ وَالِدَیْهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا».
منبع : تبیان
