اکسیری برای دل های پر کینه

یکی از آداب و رسومی که ما ایرانیان در زمان سال نو و اعیاد مذهبی به آن پایبند هستیم، تهیه کادو و هدیه برای اهل خانه و نزدیکان است.

تهیه هدیه برای نزدیکان
تهیه هدیه برای نزدیکان یکی از زیباترین ابزار های کارآمد در اثبات نوع دوستی، مهرورزی و محبت و از جمله راهکار مناسب برای برطرف نمودن کینه و کدورت ها به حساب می آید. استفاده از هدیه یکی از شاخص و ابزار های زیبای سبک زندگی اسلامی است به طوری که به واسطه آن می توان محسنات و زیبایی های اخلاقی را در افراد تقویت نمود.
امام علی (علیه السلام) می فرماید: «طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ عَمَلَهُ وَ عِلْمَهُ وَ حُبَّهُ وَ بُغْضَهُ وَ أَخْذَهُ وَ تَرْكَهُ وَ كَلَامَهُ وَ صَمْتَهُ وَ فِعْلَهُ وَ قَوْلَه؛ [8] خوشا به حال آن كه علم و عمل (دوستى) و دشمنى، گرفتن و رها كردن، گفتن و خاموشى، كردار و گفتارش محض رضاى خدا باشد».زیباترین هدیه دنیا در یک حدیث
با دقت و بررسی در منابع اسلامی و روایی می توان این چنین بیان داشت که هدیه در روایات اسلامی دارای مفهومی وسیع است؛ چرا که براساس آموزه های اسلامی هدیه هم شامل اموری مادی می شود و هم شامل امور غیر مادی و معنوی، بر این اساس یکی از مصادیق هدیه در فرهنگ اسلامی موعظه و پند نیکو به دیگران است.
موعظه و پندهای نیکویی که بزرگان نسبت به فرزندان مورد توجه قرار می دهند بهترین و زیباترین مصداق هدیه است که در منابع روایی مورد توجه و اهمیت قرار گرفته است: «إنّ أفضَلَ الهَدِیَّةِ أو أفضَلَ العَطِیَّةِ، الكَلِمَةُ مِن كلامِ الحِكمَةِ یَسمَعُها العَبدُ ثُمّ یَتَعَلَّمُها، ثُمّ یُعَلِّمُها؛ [2] بهترین هدیه یا بهترین عطا، سخن حكیمانه اى است كه آدمى آن را بشنود و ابتدا خود آن را یاد بگیرد و سپس [به دیگران] یاد دهد».
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند:«أَحَبُّ إِخْوَانِی إِلَیَّ مَنْ أَهْدَى إِلَیَّ عُیُوبِی؛[3]محبوبترین برادرانم نزد من كسى است كه عیبهاى مرا پیش من هدیه آورد».
البته هر نوع موعظه و نصیحتی را نمی توان مصداق این روایت دانست؛ چرا که بیان عیوب می بایست در خفا و به دور از نگاه دیگران صورت گیرد. و همچنین در روایت دیگر شاهد هستیم امام علیه (علیه السلام) موعظه نیکو را یکی از مصادیق هدیه ذکر می فرماید: «نِعْمَ الْهَدِیَّةُ الْمَوْعِظَةُ؛ [4] بهترین هدیه موعظه و پند است».
در روایت دیگر انواع و موارد هدیه این چنین بیان شده است: «الهَدْیَةُ عَلی ثَلاثَةِ وُجُوهٍ: هَدْیَةُ مُکافاةٍ وَ هَدْیَةُ مُصانَعَةٍ وَ هَدْیَةٌ لِلّهِ؛ [5] هدیه بر سه قسم است: هدیه پاداش و هدیه رشوه و هدیه براى خداى عز و جل». بر اساس فراز های این روایت می توان هدیه های مادی را نیز از جمله مصادیق هدیه بر شمرد.
آنچه در هدیه دادن مهم و نیکو است:
1). مقدار و اندازه هدیه مهم نیست!
متأسفانه بعضی افراد ارزش و زیبایی هدیه را در اندازه و مقدار آن محاسبه می کنند، به طور مثال اگر هدیه دارای ارزش مالی زیادی باشد برای آن اهمیت قائل می شوند مثلاً یک سرویس طلا و یا یک پول، و یا حتی یک خانه و ماشین، این در حالی است که آنچه در هدیه مهم و زیبا است، اثبات صداقت، محبت، دوستی و مهرورزی به طرف مقابل است، انتظار بیش از حد و توان از مقابل هیچ گاه نمی تواند گویایی نوع دوستی و صداقت باشد.
به همین جهت است که در فرهنگ و سبک زندگی اسلامی شاهد هستیم الگوهای برتر زندگی اسلامی همیشه کمترین هدیه را از طرف مقابل می پذیرفتند و هیچ گاه ابراز بی رغبتی نمی نمودند: در روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) نقل شده است که فرمودند: «لَوْ أُهْدِیَ إِلَیَّ كُرَاعٌ لَقَبِلْتُ وَ كَانَ ذَلِكَ مِنَ الدِّینِ؛ [6] فرمود: اگر [مسلمانى] حتى پاچه گوسفندى برایم هدیه بیاورد، مى پذیرم و این كار جزء دین است».
2). هدیه را به بهترین وجه جبران کنیم:
بر اساس آموزه های قرآنی و روایی سزاوار است انسان احسان و نیکو کاری دیگران را به بهترین وجه جبران نماید. «وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَیْ ءٍ حَسیبا؛[نساء، آیه 86] و هنگامى كه شما را به درودى درود گویند، پس به نیكوتر از آن درود گویید یا همان را باز گویید. همانا خداوند بر هر چیزى حسابگر است».
در تفسیر على بن ابراهیم از امام باقر و امام صادق علیهما السلام چنین نقل شده كه: أَنَّ الْمُرَادَ بِالتَّحِیَّةِ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ السَّلَامُ وَ غَیْرُهُ مِنَ الْبِر؛ [7] منظور از تحیت در آیه، سلام و هر گونه نیكى است».
از این رو کمترین درجه جبران هدیه و نیکوکاری دیگران قدردانی و تشکر از ایشان است. بی توجهی و کم اهمیت جلوه دادن هدیه و احسان دیگران یکی از بدترین روش های غیر اخلاقی که افراد را از انجام دوباره این کار زیبا منصرف می نماید.
موعظه و پندهای نیکویی که بزرگان نسبت به فرزندان مورد توجه قرار می دهند بهترین و زیباترین مصداق هدیه است که در منابع روایی مورد توجه و اهمیت قرار گرفته است: «إنّ أفضَلَ الهَدِیَّةِ أو أفضَلَ العَطِیَّةِ، الكَلِمَةُ مِن كلامِ الحِكمَةِ یَسمَعُها العَبدُ ثُمّ یَتَعَلَّمُها، ثُمّ یُعَلِّمُها؛ [2] بهترین هدیه یا بهترین عطا، سخن حكیمانه اى است كه آدمى آن را بشنود و ابتدا خود آن را یاد بگیرد و سپس [به دیگران] یاد دهد». 3). رضای الهی در عطای هدیه:
یکی از آداب و قواعد اخلاقی که در فرهنگ اسلامی برای هر کاری باید مورد توجه قرار گیرد خالص کردن امور و کارها برای رضای خداست. چرا که ملاک و معیار ارزشی بودن افعال و امور در مکتب اسلام قصد وجه کردن برای خدای متعال است. لازم است این اخلاص در نیت، به گونه ای فراگیرد باشد که تمام جوانب زندگی انسان ها را فرا گیرد و مقطعی و یا تنها در بعضی از کارها نباشد. امام علی (علیه السلام) می فرماید: «طُوبَى لِمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ عَمَلَهُ وَ عِلْمَهُ وَ حُبَّهُ وَ بُغْضَهُ وَ أَخْذَهُ وَ تَرْكَهُ وَ كَلَامَهُ وَ صَمْتَهُ وَ فِعْلَهُ وَ قَوْلَه؛ [8] خوشا به حال آن كه علم و عمل (دوستى) و دشمنى، گرفتن و رها كردن، گفتن و خاموشى، كردار و گفتارش محض رضاى خدا باشد».
تأثیر سازنده ی هدیه در روابط بین افراد:
1-هدیه اکسیری برای دل های پر کینه:
گاه در روابط خانوادگی و اجتماعی به واسطه اشتباه و یا حتی خطایی ممکن است کدورت و جدایی های طولانی به وجود آید، یکی از راههای برطرف نمودن این چنین مشکلات اجتماعی دلجویی و تهیه هدیه برای اثبات نوع دوستی و مهرورزی است.
چه بسیار دوستی هایی که با تهیه هدیه پا برجاتر شده و چه بسیار کینه و دشمنی های که به دوستی و صمیمیت مبدل شده است.
در روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نقل شده است: «الهَدِیَّةُ تورِثُ المَوَدَّةَ، وتُجَدِّدُ الاخُوَّةَ، وتُذهِبُ الضَّغینَةَ؛[9] هدیه دادن، دوستى به بار مى آورد، برادرى را تازه مى سازد و كینه را مى زداید».
2-هدیه اهرمی برای تقویت خوبی ها:
یکی از اثرات ارزشمند و سازنده هدیه در زندگی تقویت کارهای نیک و شایسته است، هرگاه افراد در قبال کارهای خوبی که انجام می دهند مورد محبت و توجه دیگران قرار می گیرند علاوه بر این که در وجود ایشان مسرت و شادی فراوانی شکل می گیرد تمایل فراوانی به تکرار و حتی تقویت کار خوب خود می افتند. امام علی (علیه السلام) در نامه ی معروف خود به مالک اشتر، تشویق را عامل تحریک برمی شمارند: «وَ واصِلْ فی حُسْنِ الثَّناءِ عَلَیهِم وَ تَعْدیدِ ما أَبْلی ذَوُو الْبَلاءِ مِنْهُم فَإِنَّ کَثْرَةَ الذِّکْرِ لِحُسْنِ أَفْعالِهِم تَهُزُّ الشُّجاعَ وَ تُحَرِّضُ النّاکِلَ إِنْ شاءَ اللَّهُ؛ [10] و همواره از آنان (به عنوان تشویق) ستایش کن و کارهای مهمی که انجام داده اند بر شمار، زیرا یادآوری کارهای ارزشمند آنان، شجاعان را (به سمت تلاش بیشتر) بر می انگیزاند، و ترسوها را به تلاش وا می دارد».
علاوه بر ستایش و تمجید زبانی از افراد درست کار می توان هدیه را نیز به عنوان بهترین ابزار تشویق و ستایش کارهای نیک مورد توجه و اهمیت قرار داد.
سخن آخر:
هر چند با حلول سال نو و اعیاد مذهبی والدین برای فرزندان هدیه های مناسبی تهیه می نمایند، ولی سزاوار است این هدایا به گونه ای هدفمند و مدیریت شده به فرزندان داده شود.
به عبارت دیگر به کودکان این چنین القاء شود که هدیه سال نو به خاطر محسنات جدیدی است که در رفتار ایشان نمایان شده است.
پی نوشت ها:
[1]. بحار الأنوار: ج 74، ص166.
[2]. كنز العمال: ج10، ص172، ح28891.
[3]. الكافی: ج 2، ص639، ح5.
[4]. عیون الحكم و المواعظ (للیثی): ص 494، ح9129.
[5]. الخصال، ج 1، ص 89، ح26.
[6]. الكافی: ج 5، ص 141، ح2.
[7]. تفسیر القمی: ج 1، ص 145.
[8]. تحف العقول: ص100.
[9]. بحار الأنوار: ج 74، ص166.
[10]. نهج البلاغة (للصبحی صالح): ص434.

علی بیراوند