پیامبر و منشور بزرگ حقوقی، تربیتی/نبایدها و بایدها در نگاه نبوی(ص)

پیمودن کدام راه، آسان تر از اندیشیدن در سخن و سیره ی پیشوای رحمت و عدالت و منادی آزادی و آگاهی است؟!

یکی از سخنان آن بزرگوار که مجموعه ای از رهنمودهای ارزشمند و حیات بخش حضرتش را در بردارد و در متون روایی معتبر شیعه آمده، حدیثی است که محدّث اقدم و فقیه بیدار، شیخ جلیل، ابوجعفر محمدبن علی بن حسین بن بابویه شیخ صدوق1 متوفای 381 ﻫ . ق در کتاب شریف من لا یحضره الفقیه آورده است. صدوق بابی در کتاب یاد شده گشوده است و نام آن را باب ذکر جملِ من مناهی النبیّ(ص) نهاده است.

منابع حدیث

ابن بابویه در این باب فقط همین یک حدیث را نقل کرده و سند آن را چنین نوشته است:

روی عن شعیب بن واقد، عن الحسین بن زید، عن الصادق، جعفربن محمّد عن ابیه، عن آبائه، عن امیرالمؤمنین(س) علی بن ابی طالب: قال: نَهی رسول الله(ص)....

شیخ صدوق، این حدیث شریف را در کتاب شریف امالی از صفحه 253 تا صفحه 260 ذکر کرده و علامه مجلسی1 در جلد 73 بحارالانوار، چاپ بیروت ص 328 این حدیث را از امالی با عنوان باب جوامع مناهی النبی(ص) و متفرّقاته نقل کرده است.

این حدیث از گوهرهای گرانبها و جامعی است که طولانی بودن آن از سوی سه تن از راویان محمدبن زکریای غلابی، شعیب بن واقد مزنی و حسین بن زید مورد پرسش قرار گرفته که آیا پیامبر گرامی(ص) همه ی این مطالب را در یک جلسه و برای مخاطبان واحد بیان فرموده است، امام صادق(ع) در پاسخ نخستین راوی فرموده است این حدیث از کتابی که پیامبر خدا(ص) املا فرموده و علی بن ابی طالب(س) آن را به خط خویش نوشته گردآوری شده است.

بنابراین حدیث شریف هم نبوی(ص) است و هم علوی(س) و هم صادق آل محمد(ص) آن را بازگو فرموده است. سیری در محتوای حدیث نشان می دهد این سخنان از چشمه ی نور جوشیده و بر زبان پیشوایان معصوم: جاری شده است. جامعیّت، عمق، روانی و هم نواختی و هم آهنگی آن با معارف قرآن و دیگر احادیث نبوی، خود سندی محکم بر اصالت و اتقان محتوای حدیث شریف است.

جامعیّت

این حدیث شریف بیش از دویست و سی رهنمود اخلاقی، عقیدتی، بهداشتی، درمانی، فقهی، اقتصادی و عبادی را در بر دارد. و شایسته است از دیدگاه های مختلف علمی مورد توجه قرار گیرد و کارشناسان دانش های گوناگون از دیدگاه خویش این معارف بلند و آسمانی و دستور العمل های مثبت و منفی را مورد توجه قرار دهند و ارتباط پیامبر گرامی(ص) با جهان غیب و وحی آسمانی را از همین حدیث دریابند.

فضای حدیث

برای کشف فضای بعثت و شناخت اخلاق و رفتار مردم عصر نبوی(ص) این حدیث شریف یکی از مهم ترین اسناد تاریخی است، زیرا از رهنمودهای نبوی(ص) می توان، نیازها، عادت ها، اندیشه ها و اخلاق و رفتار مردم آن روزگار را به خوبی شناخت و به عظمت خورشید درخشان رسالت و نقش پیامبر(ص) در پی ریزی اخلاق، تمدن و خطّ سعادت دنیا و آخرت بشریّت پی برد.

ابعاد و گستره

رهنمودهای این حدیث شریف در مورد تمام ابعاد و قلمرو گسترده ی رفتار و گفتار انسان ها است و بسیاری از بایده و نبایدهای زندگی را شامل می شود.

نبایدهای بهداشتی، درمانی، زیست محیطی، اخلاقی، فقهی، معاشرتی، تفریحی، اقتصادی، عقیدتی، عبادی و سیاسی فراوانی در این حدیث آمده که نشان می دهد پیامبر اعظم(ص) و دیگر پیام آوران الهی فقط به رابطه انسان و خدا توجّه نداشته و برای تمام ابعاد زندگی انسان ها، برنامه و رهنمود داشته اند.

و به سلامت، قداست، آگاهی، آزادی، نظافت، زیبایی، و حقوق و وظایف اجتماعی و تعالی انسان ها می اندیشیده اند.

توجه به حقوق اقلیت ها، حقوق حیوانات، حقوق اجتماعی، حقوق محرومان، حقوق بانوان، حقوق خویشاوندان و پاسداری از شخصیت و کرامت انسان در این حدیث شریف موج می زند و اصولاً این حدیث شریف را می توان به عنوان منشور بزرگ حقوقی و پرورشی در جوامع امروزین و در سراسر تاریخ در دیدرس نسل های امروز و فردا قرار داد.

ده رهنمود

این حدیث شریف جای شرح و تبیین فراوان دارد، در بخش نخست به یادآوری ده رهنمود ذکر شده در آغاز سخن آن بزرگوار می پردازیم و از این که کوچک ترین نکات تربیتی، اخلاقی را بزرگ ترین شخصیت جهان مطرح می کند شگفت زده نخواهیم شد. زیرا سخن گفتن براساس نیاز مخاطب مهم است نه گفتن و نوشتن در سطح دانش خویش. و پیامبران خدا به زبان مردم و در سطح درک مردم و برای هدایت آنان سخن می گویند، نه برای نمایش دانایی و توانایی خویش.

1. رسول خدا(ص) از خوردن در حال جنابت نهی فرموده و این کار را مایه ی فقر و تنگدستی دانسته است.

2. رسول خدا(ص) از کوتاه کردن ناخن ها با دندان نهی فرموده است.

3. رسول خدا(ص) مسواک زدن در حمّام را منع کرده است.

4. پیامبر گرامی(ص) انداختن اخلاط سر و سینه در مساجد را نهی فرموده است.

5 . پیامبر خدا(ص) خوردن نیم خورده ی موش را منع نموده است.

6 . پیامبر خدا(ص) فرموده است: مساجد را راه عبور قرار ندهید، مگر در آن دو رکعت نماز بخوانید.

7. آن بزرگوار از این که کسی زیر درخت میوه دار، ادار کند، منع فرموده است.

8 . آن حضرت ادرار کردن در وسط راه نهی کرده است.

9. پیامبر اعظم(ص) از این که انسان با دست چپ غذا بخورد، منع فرموده است.

10. پیامبر خدا(ص) غذا خوردن در حال تکیه بی اشیای گوناگون را ناروا دانسته است.

و اینک متن بخش اوّل حدیث:

باب ذکر جمل من مناهی النبی

أبو جعفر محمّدبن الحسین بن موسی بن بابویه القمّی، الفقیه، نزیل الرّی مصنّف هذا الکتاب ـ رضی الله عنه و أرضاه ـ :

روی عن شعیب بن واقد، عن الحسین بن زید، عن الصادق جعفربن محمّد، عن أبیه، عن آبائه، عن أمیرالمؤمنین علیّ بن أبی طالب: قال: نهی رسول الله(ص) عن الأکل علی الجنابة و قال: إنّه یورث الفقر، و نهی عن تقلیم الأظفار بالأسنان، و عن السواک فی الحمّام، والتنخّع فی المساجد، و نهی عن أکل سؤر الفأرة، وقال: لاتجعلوا المساجد طرقاً حتّی تصلّوا فیها رکعتین، و نهی أن یبول أحد تحت شجرة مثمرة أو علی قارعة الطریق،([1]) و نهی أن یأکل الإنسان بشماله، و أن یأکل وهو متّکیء ...([2])

 پی نوشت ها:

[1]. قارعة الطریق وسطه والمراد ههنا نفس الطریق و وجهه إذا کان مسلوکاً.

[2]. من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 5 .