شرط قبولی اعمال

حضرت زین العابدین علیه السلام در مناجات های خمس عشر به خدا عرض می كنند: "یا نعیمی و جنتی یا دنیای و آخرتی؛ تو نعمت های منی، تو بهشت منی، تو دنیای منی، تو آخرت منی! آری، خدا چنین بنده هایی دارد.

عبادات برای توجه و نزدیکی انسانها به خداوند وضع شده است ،همانگونه که اهل بیت علیهم السلام هدف از عبادات را رسیدن و نزدیک شدن به خداوند ذکر می کردند که در این باره حضرت زین العابدین علیه السلام در مناجات های خمس عشر به خدا عرض می كنند: "یا نعیمی و جنتی یا دنیای و آخرتی؛ تو نعمت های منی، تو بهشت منی، تو دنیای منی، تو آخرت منی! آری خدا چنین بنده هایی دارد.
یکی از عبادت هایی که خداوند برای مسلمانان وضع کرده تا به وسیله آن مقرب درگاه الهی گردند روزه است موضوعی که پیامبر و اهل بیت صلوات الله علیهم تاکید برآن داشته اند و خداوند هم چندین بار در قرآن به این موضوع اشاره کرده است.
مقدمه ای برای تقوا
از امام صادق علیه السلام آمده است: «فمن لم یتوّلنا لم یرفع الله له عملاً» هركس ولایت و رهبری ما را نپذیرد، خدا هم اعمال او را قبول نمی كند.(كافی، ج 1، ص 430)
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»
اى كسانى كه ایمان آورده اید! روزه بر شما مقرّر گردید، همانگونه كه بر كسانى كه پیش از شما بودند مقرّر شده بود، باشد كه پرهیزگار شوید. (بقره / 183)
در این آیه خداوند به دست آورد روزه که تقوا می باشد اشاره کرده. تقوا، به معناى خویشتن دارى از گناه می باشد و در کتب لغت تقوا را به معنای پرهیز، حفاظت و مراقبت شدید و فوق العاده ترجمه کرده اند. (لسان العرب ج15، ص402)
ریشه بیشتر گناهان شهوت و هوای نفس می باشد که به وسیله روزه جلوی بسیاری از این مسائل گرفته می شود به طوری که یک ماه روزه داری تمرینی برای انسان می باشد تا بتواند در طول سال با هوای نفس خود مبارزه کند و این یعنی تقوا.
آگاهی و علم نتیجه تقوا خواهد بود یعنی وقتی انسان تقوا را پیشه کند در حقیقت در برابر شیطانی می ایستد که به وسیله تحریک شهوت، خواهان از کار افتادن عقل انسان است و خداوند به وسیله ابزار تقوا، پیروزی بر شیطان را به ما عنایت می کند همانگونه که در قرآن فرموده است :«اِن تَتَّقُوا اللهَ یَجعَل لَکُم فُرقانا» اگر تقوى پیشه كنید خداوند به شما نورانیت و روشن بینى خاصى مى بخشد كه بتوانید حق را از باطل به خوبى تشخیص دهید. (انفال / 29) پس انسان می تواند به وسیله تقوا حق و باطل را از همدیگر تشخیص بدهد.
روزه چون مثل سایر عبادات دیگر دیدنی نیست بلکه عبادتی مخفی است، تقوا و خداترسى در ظاهر و باطن به وجود می آورد که نتیجه آن علاوه بر بخشش گناهان، قرب و نزدیکی به خداوند می باشد، چنانكه در حدیث قدسى خداوند مى فرماید: «الصوم لى و انا اجزى به» روزه براى من است و من آن را پاداش مى دهم. (بحارالانوار، ج 93، ص 256، باب 30، فصل الصوم)
تمرین صبر
امام باقر علیه السّلام در تفسیر آیة 189 بقره «وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها» از درب خانه ها وارد شوید، نه از بیراهه، فرمودند : مقصود آن است كه هر كاری را از راهش وارد شده و انجام دهید و طبق دستور عمل كنید.( المیزان، ج 2، ص 59)
«وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِینَ» و از صبر و نماز یارى جویید و این كار جز براى خاشعان، گران وسنگین است. (بقره / 45)
حضرت علی علیه السلام صبر را بر چند نوع تقسیم کردند و یک قسمت صبر, صبر بر عبادت می باشد و اگر در روایات آمده كه مراد از صبر در این آیه روزه است، اشاره به یكى از مصادیق صبر دارد.
انسان به وسیله چند ساعت روزه بودن و منع شدنش از خوردن اموال پاک و حلال ،تمرینی می کند تا صبر و تحملش بالا برود و به راحتی در برابر محرمات و اموال حرام بگذرد.
پس ما به وسیله روزه تمرین بر صبری می کنیم که دلیل سلام و تحیت فرشتگان به اهل بهشت می باشد، «سلام عَلَیْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ» (رعد/ 24) چرا که صبر وسیله و مقدمه انجام تمام عبادات و ترک محرمات می باشد و اگر انسانی صبور نباشد، نمی تواند در برابر هوای نفس و امیال خود مقاومت کند و تسلیم شیطان خواهد شد.
تسلیم بودن در برابر دستورات خداوند
«کُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ»؛ بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) براى شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید. (بقره / 187)
خداوند در این آیه به مسلمان ها اجازه می دهد در این وقت معین (مغرب تا اذان صبح) از همه حلال ها استفاده و بهره ببرند ولی در غیر این مواقع دیگر باید دست نگه دارند. یعنی ما اگر بخواهیم بنده واقعی خداوند باشیم باید تسلیم دستورات او باشیم و سرپیچی نکنیم.
ریشه بیشتر گناهان شهوت و هوای نفس می باشد که به وسیله روزه جلوی بسیاری از این مسائل گرفته می شود به طوری که یک ماه روزه داری تمرینی برای انسان می باشد تا بتواند در طول سال با هوای نفس خود مبارزه کند و این یعنی تقوا
ارزش روزه به تسلیم فرمان خدا بودن است و ما در این یک ماه تمرین میکنیم تا بتوانیم در تمام لحظات زندگی تسلیم دستورات خداوند باشیم. پس اگر خداوند به ما دستور روزه گرفتن داد، باید روزه بگیریم و اگر حكم به افطار كرد، باید روزه را شكست همانگونه که در آیه 184 بقره فرموده است:« أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ» چند روز معدودی را (باید روزه بدارید) و كسانی كه از شما بیمار یا مسافر باشند روزهای دیگری را (بجای آن روزه بگیرند)
در مجمع البیان آمده است: گروهى از اصحاب پیامبر حتّى در حال سفر روزه گرفته و مایل نبودند كه روزه خود را بشكنند. رسول اكرم صلى الله علیه و آله آنان را گناهكار خواندند. همچنین امام صادق علیه السلام فرمود: اگر كسى در سفر روزه بگیرد، من بر جنازه ى او نماز نمى گزارم.
روزه به ما یاد می دهد که همه کارهایمان طبق دستور و خواسته خداوند باشد همانگونه که امام باقر علیه السّلام در تفسیر آیة 189 بقره «وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها» از درب خانه ها وارد شوید، نه از بیراهه، فرمودند: مقصود آن است كه هر كاری را از راهش وارد شده و انجام دهید و طبق دستور عمل كنید.(المیزان، ج 2، ص 59)
امر به ولایت مداری
ارزش روزه به تسلیم فرمان خدا بودن است و ما در این یک ماه تمرین میکنیم تا بتوانیم در تمام لحظات زندگی تسلیم دستورات خداوند باشیم. پس اگر خداوند به ما دستور روزه گرفتن داد، باید روزه بگیریم و اگر حكم به افطار كرد، باید روزه را شكست همانگونه که در آیه 184 بقره فرموده است: «أَیَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ» چند روز معدودی را (باید روزه بدارید) و كسانی كه از شما بیمار یا مسافر باشند روزهای دیگری را (بجای آن روزه بگیرند)
اهمیت روزه تنها و تنها در ننوشیدن و نخوردن نیست بلکه تسلیم بودن انسان در برابر دستورات خداوند است و در روایات یکی از شرط قبولی روزه رضایت والدین ذکر شده و آمده است که اگر والدین از او ناراضى باشند، شرایط این ضیافت را به جاى نیاورده است.
گفته شد که روزه ما را به تقوا می رساند، همان تقوایی که امام باقر علیه السّلام می فرماید: «و ما تنال و لایتنا الّا بالعمل و الورع» در خط رهبری ما نیست، مگر آنانكه اهل عمل و تقوا باشد. (بحارالانوار، ج 71، ص 187)
روزه انسان را به ولایت هدایت می کند که باعث قبولی عبادات است و اگر انسانی بی ولایت باشد اعمال او به قدری بی ارزش است که به سمت آسمان بالا نمی رود همانگونه که در حدیث از امام صادق علیه السلام آمده است: «فمن لم یتوّلنا لم یرفع الله له عملاً» هر كس ولایت و رهبری ما را نپذیرد، خدا هم اعمال او را قبول نمی كند. (كافی، ج 1، ص 430)
نتیجه :
هدف خداوند از وضع عبادات نزدیک شدن انسانها به خداوند و از بین بردن رذایل اخلاقی می باشد و ما باید بتوانیم به وسیله روزه در این ماه بنده مقرب خداوند بشویم، نه اینکه فقط چند ساعتی دست از خوردن و نوشیدن بکشیم بلکه هدف خداوند از واجب نمودن روزه، رفتن انسان به راههایی است که او را به درگاه الهی وصل می کند.
از مهمترین راههای تقرب ولایت می باشد که ما با یک ماه روزه داری سعی در کسب تقوایی هستیم که ما را به ولایتی می رساند که باعث قبول شدن سایر اعمال می شود و اگر انسانی ولایت مدار نباشد همانگونه که امام صادق علیه السلام به آن اشاره کردند هیچ یک از اعمال او قبول نخواهد شد.

سید عبدالحمید طباطبایی