روایات امام علی علیه السلام در منابع اهل سنت

اهل سنت در حوزه شخصیت شناسی به طور مكرر فضایل اهل بیت علیهم السلام را بیان كرده و كتاب های متعددی را در این زمینه سامان داده اند؛ به گونه ای كه به جرأت می توان گفت كه در فضایل هیچ گروهی، حتی خلفای سه گانه و ائمه چهارگانه اهل سنت نیز، این میزان كتاب به سامان نرسیده است.

روایات امام علی علیه السلام در منابع اهل سنت
از دیدگاه اهل سنت امام علی علیه السلام جزو طبقه صحابه است.(1) در بیان میزان روایات ایشان در منابع اهل سنت اتفاق نظر وجود ندارد. برخی گفته اند كه تنها نزدیك به دویست روایت از ایشان وارد شده است.(2) ابن حزم و ابن جوزی تعداد روایات ایشان را به عدد ۵۳۶ رسانده اند،(3) اما بقی بن مخلد در مسند خود تعداد روایات ایشان را ۵۸۶ روایت دانسته است.(4) این در حالی است كه احمد بن حنبل در مسند خود، ذیل نام امام علی علیه السلام حدود ۸۱۹ حدیث ذكر كرده است.(5) به نظر می رسد كه بخشی از این اختلافات به مبنای اهل سنت در شمارش روایات مربوط است؛ چرا كه اهل سنت در شمارش روایات تنها طرق را می شمارند، نه متون را.(6)مؤید این نظریه آمار ارائه شده در كتاب هایی مثل المسند الجامع است كه در آنها اصل بر ارائة متون بدون تكرار است؛ برای نمونه بشار عواد در المسند الجامع كه در آن روایات بیش از بیست كتاب مهم اهل سنت را با حذف مکررات، جمع آوری كرده تنها ۴۲۴ متن از امام علی علیه السلام نقل كرده است.(7) از سوی دیگر، سخن ابونعیم اصفهانی كه تعداد روایات ایشان را چهارصد و اندی ذكر كرده است (8) می تواند مؤید دیدگاه بشار عواد باشد.
این در حالی است كه هم ابن عباس و هم ابن عمر از نظر سنی از علی كوچك ترند و از نظر سبقت در اسلام و میزان دانش نیز شاگرد آن حضرت به شمار می روند.الف. مسند احمد
احمد بن حنبل در مسند خود تعداد ۸۱۹ روایت از امام علی نقل كرده است كه این تعداد با حذف مکررات، به ۴۲۰ روایت می رسد. اگر چه این تعداد، عدد درخور توجهی است و در مقایسه با روایات خلفای راشدین بیشتر است؛ چرا كه تعداد روایات ابوبكر در مسند احمد، بدون حذف مكررات، روایات عمر ۳۱۶ و روایات عثمان ۱۶۲ روایت است، اما در مقایسه با برخی دیگر از صحابه این میزان اندك است؛ برای مثال، تعداد روایات عبدالله بن عباس در مسند احمد بیش از هزار و هفتصد و روایات عبدالله بن عمر بیش از دو هزار روایت است.
ب. صحیحین
روایات بخاری و مسلم از امام علی بسیار اندك است. ابن جوزی گفته است كه تنها ۴۴ روایت از ایشان در صحیحین آمده است كه بیست روایت متفق علیه است و بخاری در نُه روایت و مسلم در پانزده روایت منفرد هستند. به بیان دیگر، بخاری تنها ۲۹ روایت و مسلم ۳۵ روایت از امام علی نقل كرده اند. اما یافته های این پژوهش نشان می دهد كه روایات امام علی در صحیحین از این تعداد بیشتر است؛ بر اساس بررسی های انجام شده در این پژوهش، بخاری ۱۰۱ روایت از ایشان نقل كرده است كه این تعداد، با حذف مكررات، به ۴۳ روایت می رسد. این در حالی است كه روایات بخاری از ابن عباس و ابن عمر بیش از پانصد روایت است. با این همه، روایات او از ابوبكر از سی روایت بیشتر نیست. همچنین روایاتش از عمر حدود نود و مرویاتش از عثمان حدود پانزده روایت است. روایات او از ابوذر و عمار نیز به ترتیب ۲۵ و دو روایت است.
ج. سنن ابن ماجه
ابن ماجه ۱۰۴ روایت از امام علی نقل كرده است كه تنها سه روایت آن تكراری است.
میزان روایت خلفای سه گانه در سنن ابن ماجه نیز از تعداد روایات امام علی كمتر است
؛ ابن ماجه حدود سی روایت از ابوبكر، هفتاد روایت از عمر و چهل روایت از عثمان نقل كرده است. اما میزان روایات ابن عمر و ابن عباس در سنن او نیز از میزان روایات امام علی بیشتر است؛ او حدود سیصد روایت از ابن عمر و ۳۲۰ روایت از ابن عباس نقل كرده است، با این همه، روایات ابوذر و عمار در سنن ابن ماجه، روی هم رفته، از شصت روایت تجاوز نمی كند.
د. سنن ابی داود
ابوداود ۱۲۶ روایت و با حذف مكررات، ۹۸ روایت از امام علی در كتاب خود نقل كرده است. در كتاب او نیز میزان روایات خلفای سه گانه از میزان روایات امام علی كمتر است. او از ابوبكر حدود ۳۵ روایت، از عمر حدود شصت و از عثمان حدود سی روایت نقل كرده است. روایات ابوذر و عمار نیز در سنن او اندك است؛ او از ابوذر تنها ۲۵ و از عمار حدود سی روایت نقل كرده است. اما میزان روایات ابن عمر و ابن عباس در كتاب او نیز بسیار بیشتر از میزان روایات امام علی است؛ او از ابن عباس حدود چهارصد و از ابن عمر حدود ۲۵۰ روایت نقل كرده است كه با میزان اندك روایات امام علی در این كتاب مقایسه كردنی نیست.
جمع بندی و بررسی كلی
در مجموع، در منابع یازده گانة اهل سنت که تعدادی از آن ذکر گشت، حدود ۶۴۸۱ روایت و با حذف مكررات، حدود ۳۳۶۰ روایت از امام علی علیه السلام نقل شده است كه این میزان با آنچه كه حدیث پژوهانی چون ابن حزم، ابن جوزی، بقی بن مخلد و دكتر بشار عواد گفته اند، بسیار تفاوت دارد و از آن بسیار بیشتر است. در این میان، متقی هندی بیشترین تعداد و بخاری كمترین تعداد از این روایات را گزارش كرده است. بدین ترتیب، نفوذ کلام امیرمومنان به عنوان صحابی خاص رسول اکرم و وصی ایشان در منابع اهل سنت به خوبی فهمیده می شود.
منابع:
(1). معجم رجال الكتب التسعة، ج ۳، ص ۷۳
(2).اصحاب الفتیا من الصحابة و التابعین، ص ۴۱، به نقل از برقی
(3).همان؛ تلقیح فهوم اهل الأثر، ص ۲۶۴
(4).بقی بن مخلد و مقدمة مسنده، ص ۸۰
(5).مسند الإمام احمد، ج ۲، ص ۱
(6).بقی بن مخلد و مقدمة مسنده، ص ۲۰
(7).المسند الجامع، ج ۱۳، ص ۴۴۸ ۱۳۷
(8).بقی بن مخلد و مقدمة مسنده، ص ۸۰؛ اصحاب الفتیا من الصحابة و التابعین، ص ۴۱؛ تلقیح فهوم اهل الأثر، ص ۲۶۴

فرآوری: محمدباعزم