در زمینه تاریخ اسلام عده ای تنها به تدوین سیره پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله پرداختند و عده ای حوادث دیگر را هم نقل کردند که مورّخ به معنای عام هستند.
شکی نیست که اقوال و اعمال پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله اهمیت بسیار زیادی در زمان حیات و به خصوص بعد از وفاتش داشته است و این اهمیّت باعث عنایت ویژه به تدوین سیره و احادیث وارد شده از سوی آن حضرت صلّی اللّه علیه و آله گردیده است. در این زمینه عده ای تنها به تدوین سیره پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله پرداختند و عده ای حوادث دیگر را هم نقل کردند که مورّخ به معنای عام هستند.
اولین نویسندگان سیره پیامبر صلّی اللّه علیه و آله
در زمینه نوشتن سیره پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله می توان از افراد ذیل به عنوان اولین نویسندگان سیره آن حضرت نام برد:(1)
باید گفت که از میان تمام آثار این مورخان جز سیره ابن اسحاق به روایت ابن هشام از بکایی و کتاب مغازی واقدی و کتاب طبقات ابن سعد که شاگرد واقدی بوده است و روایاتی پراکنده در کتاب های دیگر، چیزی برای ما نمانده است
1. اولین کسی که مطالبی را در سیره تصنیف کرد، عروة بن زبیر بن عوّام (متوفای 92 ه.ق) بود.
2. ابن سعد در کتاب «الطبقات» مطلبی را ذکر کرده که از آن چنین به دست می آید که اولین کسی که در سیره متخصص شد، أبان بن عثمان بن عفّان (م 105 ه ق) بوده و مطالبی از سیره را مغیرة بن عبد الرحمن از او نقل کرده است.
3. وهب بن منبّه یمنی (م 110 ه) که به جمع آوری اخبار سیره و ایراد آنها پرداخته است.
4. عاصم بن عمر بن قتاده (م 120 ه) که ابن اسحاق قسمتی از اخبار سیره اش را از او نقل کرده است، همانند خبر از دعای حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله برای طلب باران در مسیر جنگ تبوک و خبر از شیوع نفاق در زمان آن حضرت صلّی اللّه علیه و آله.
5. شرحبیل بن سعد شامی (م 123 ه).
6. عبد الله بن ابی بکر بن حزم قاضی (م 135 ه) که عمر بن عبد العزیز از او درخواست کرد تا احادیثی را که می داند، بنویسد و آنها را بین مردم منتشر کند.
7. موسی بن عقبه (م 141 ه. ق).
8. معمر بن راشد (م 150 ه. ق).
9. محمد بن اسحاق بن یسار مدنی، و بنا به قولی: بشّار بن خیار و معروف به ابن اسحاق که از اسیران جنگی در عین تمر عراق بوده است (م 153 ه). وی در اصل ایرانی بوده و در زمان صادقین علیهم السّلام می زیسته است و از امام باقر علیه السّلام بدون واسطه روایت کرده است.
10. زیاد بن عبد الملک بکّایی کوفی عامری (م 183 ه).
11. راویه ابن اسحاق به نام: محمد بن عمر بن واقد معروف به واقدی، صاحب کتاب مغازی (م 207 ه).
راویه ابن زیاد بکّایی از ابن اسحاق به نام «عبد الملک بن هشام حمیری یمنی بصری (م 218 ه) که سیره ابن هشام منتسب به او است، زیرا او سیره ابن اسحاق را با رعایت امانت کم و زیاد کرده است، بدین صورت که خبرهای افزوده را جداگانه نوشته و با اصل کتاب مخلوط نکرده است. اما با کمال تأسف باید گفت که از میان تمام آثار این مورخان جز سیره ابن اسحاق به روایت ابن هشام از بکایی و کتاب مغازی واقدی و کتاب طبقات ابن سعد که شاگرد واقدی بوده است و روایاتی پراکنده در کتاب های دیگر، چیزی برای ما نمانده است.(2)
پی نوشت ها:
(1).موسوعه التاریخ الاسلامی، ج1، ص27
(2). تاریخ تحقیقی اسلام ،ج 1،ص:24
منبع : تبیان
