روز تَروِیَه یا روز سیراب شدن

هشتم ذی الحجه روز تَروِیَه است و این روزی است که حجاج نیت حج تمتع می نمایند و محرم شده از مکه سمت منی حرکت می نمایند و شب را در آنجا بیتوته می کنند و صبح عرفه به جانب عرفات رهسپار می گردند.

معناشناسی تَروِیَه
ترویه به معنای سیراب کردن ، سیراب گردانیدن است. روز ترویه در تقویم اسلامی، روز هشتم ذیحجه است و علت نام گذاری این روز، بدان جهت است که در منا و عرفات آب وجود ندارد و حاجیانی که قصد وقوف در منا و عرفات را دارند، باید از مکه برای خویش آب تهیه کنند و به همراه خود ببرند و چنین حالتی را ترویه می نامند. در علل الشرایع در مورد علت نامیدن این روز به ترویه حدیثی از امام صادق علیه السلام است که ایشان فرمودند: زیرا در عرفات آب نبود و حاجی ها روز هشتم ذی حجه از مکه آب برمی داشتند و به عرفات می بردند و برخی از ایشان به بعضی دیگر می گفتند: تروّیتم، تروّیتم (سیراب شدید، سیراب شدید) لذا به خاطر همین، روز هشتم را روز ترویه نامیدند(1) در روایت دیگری آمده است که زمانی که ابراهیم علیه السلام مأمور شد خانه کعبه را بسازد مکان آنرا نمی دانست در نتیجه خداوند جبرئیل سلام الله علیه را نازل کرد تا مکان خانه را برای ابراهیم مشخص کند و خداوند تعالی پایه های کعبه را از بهشت نازل فرمود و حجرالاسود نیز نازل شد. سپس ابراهیم برای کعبه دو در قرار داد، دری در سمت مشرق و دری در سمت مغرب که مستجار نامیده می شود. وقتی ساخت کعبه به اتمام رسید ابراهیم و اسماعیل حج بجا آوردند و جبرئیل در روز هشتم ذی حجه (روز ترویه) بر آن دو نازل شد و گفت برخیزید و آب جمع آوری کنید، چون در زمین عرفات آبی وجود ندارد. به همین دلیل این روز، روز ترویه (یعنی ذخیره کردن آب) نامیده شد.
هشتم ذی الحجه روز تَروِیَه است و این روزی است که حجاج نیت حج تمتع می نمایند و محرم شده از مکه سمت منی حرکت می نمایند و شب را در آنجا بیتوته می کنند و صبح عرفه به جانب عرفات رهسپار می گردند.
سپس ابراهیم گفت پروردگارا این شهر را محلی امن قرار بده و اهل آن را از میوه ها بهره مند کن...(سوره ابراهیم/35) امام صادق (علیه السلام) فرمود: منظور از بهره مندی از ثمرات، ثمره قلوب یعنی محبت مردم و تمایل آنها نسبت به مکه است تا بسوی آن بروند.(2)
مهم ترین اتفاقات تاریخی روز ترویه
1.خروج امام حسین علیه السلام از مکه به کوفه
آنچه که مشهور است آن است که حضرت امام حسین علیه السلام حج خویش را ناتمام گذاشت. از دیدگاه فقهی این سخن مشهور که امام حسین علیه السلام حج خود را نیمه تمام گذاشت سخنی نادرست است زیرا امام علیه السلام در روز هشتم ذی حجه (یوم ترویه) از مکه خارج شد، در حالی که اعمال حج که با احرام در مکه و وقوف در عرفات شروع می شود از شب نهم ذی حجه آغاز می شود، بنابراین امام علیه السلام اصولاً وارد اعمال حج نشده بود تا آن را نیمه تمام گذارد. ایشان در هنگام ورود به مکه عمره مفرده انجام داد. روایتی نیز از امام صادق علیه السلام ذکر شده است که فرمود: قد اعتمر الحسین بن علی علیه السلام فی ذی الحجه ثم راح یوم الترویه الی العراق و الناس یروحون الی منی و لا بأس باعمره فی ذی الحجه لمن لا یرید الحج: امام حسین علیه السلام در ماه ذی الحجه عمره انجام داد و سپس در روز ترویه (هشتم) به سوی عراق حرکت کرد و کسی که نمی خواهد حج انجام دهد می تواند عمره انجام دهد. که می توان دلایل این خروج را بطور خلاصه چنین ذکر نمود: 1- خطر جانی 2- شکسته نشدن حرمت بیت الله الحرام. ایشان به عبدالله بن زبیر فرمود: به خداوند سوگند، اگر یک وجب خارج از مکه کشته شوم برای من دوست داشتنی تر است تا آن که به اندازه یک وجب در داخل مکه کشته شوم به خداوند سوگند: اگر من به لانه ای از لانه جانوران پناه برم مرا از آن بیرون خواهند کشید تا آنچه را از من می خواهند به دست آورند.(3)
2. واقعه فَخ و صاحب آن
فخ منطقه در نزدیکی مکه است.(4)این منطقه مقبره بعضی از صحابه بوده است.(5) امروزه این مکان به خیابان شهداء معروف است.(6) صاحب فَخّ، لقب حسین بن علی از نوادگان امام حسن مجتبی(علیه السلام)است. حسین بن علی بلیغ و سخنور بود. او را برای زهد و تقوا، تعبد و شب زنده داری، شجاعت، و بخشندگی فراوانش به فقرا و نیازمندان ستوده اند.(7)
امام علیه السلام در روز هشتم ذی حجه (یوم ترویه) از مکه خارج شد، در حالی که اعمال حج که با احرام در مکه و وقوف در عرفات شروع می شود از شب نهم ذی حجه آغاز می شود، بنابراین امام علیه السلام اصولاً وارد اعمال حج نشده بود تا آن را نیمه تمام گذارد.
شیخ طوسی وی را در زمره اصحاب امام صادق علیه السلام برشمرده است. وی هنگام شهادت ٤١ یا ٥٧ سال داشت و فرزندی از او به جای نماند.(8) او پیشوای قیامی مشهور به واقعه فخ است که در سال ١٦٩ق علیه هادی عباسی از مدینه آغاز شد و در سرزمینی به نام فخ نزدیک مکه پایان یافت. روز سیزدهم ذیقعده سال ١٦٩هجری حسین و یارانش در مدینه قیام کردند و بر شهر مسلط شدند. آنان در ٢٤ ذیقعده به طرف مکه به راه افتادند و در ٨ ذیحجه (روز ترویه) در محلی به نام فخ در نزدیکی مکه بین سپاه او و سپاه عباسیان درگیری رخ داد که به کشته شدن حسین و بیشتر یارانش انجامید. گروهی نیز اسیر شدند و تعدادی گریختند.(9) وقتی خبر قیام به هادی عباسی رسید، برخی از بزرگان عباسی که به حج رفته بودند را به رویارویی با حسین امر کرد و فرماندهی جنگ را بر عهده محمد بن سلیمان گذاشت. عباسیان با سپاهی ٤ هزار نفری در هشتم ذی الحجه (روز ترویه) در محلی به نام «فخ» با سپاه حسین رو در روی هم قرار گرفتند. فرمانده عباسی به حسین امان داد اما حسین نپذیرفت و در نبردی که درگرفت، حسین و عده زیادی از یارانش به شهادت رسیدند، گروهی اسیر شدند و برخی نیز گریختند. سرهای شهدا به همراه اسیران به مدینه و سپس به بغداد نزد هادی عباسی فرستاده شد. فرزندان عبدالله محض از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام در این واقعه حضور فعال داشتند. سلیمان بن عبدالله(10) و حسن بن محمد بن عبدالله محض(11) کشته شدند ولی ادریس بن عبدالله گریخت و به مغرب رفت و بعدها دولت ادریسیان را پایه گذاری کرد.(12)یحیی بن عبدالله دیگر برادر ادریس نیز از باقی ماندگان واقعه فخ است که به دیلم گریخت.(13) هارون الرشید او را امان داد و با حیله به بغداد فراخواند و سپس وی را به قتل رساند.(14)
پی نوشت ها:
(1).علل الشرایع ج 2 ص 399 باب 171
(2).قصص الانبیاء ص 193
(3).کافی ج 4 ص 536 و وقعه الطف ص 152
(4). تاریخ ابن خلدون/ترجمه متن،ج٥،ص:١٤٨
(5). أسدالغابة،ج٥،ص:٣٢٥
(6). الأعلام،ج٢،پاورقی ص:٢٤٤
(7).ابوالفرج اصفهانی، ص٣٦٨ ٣٧١، ٣٨٠؛ ناطق بالحق، ص٢٦؛ آملی، ص٤٦٥ ٤٦٩
(8).بخاری، ص١٥؛ ناطق بالحق، ص٢٨؛ ص٦٦؛ فخر رازی، ص22
(9).تاریخ طبری، ج٨، ص١٩٥-١٩٨
(10).مقاتل الطالبیین،ص٣٦٥؛الأعلام،ج ٣،ص:١٢٨
(11).مقاتل الطالبیین،ص٣٦٥؛تاریخ الإسلام،ج 9،ص:٢٧٢
(12).تاریخ طبری، ج٨، ص١٩٥-١٩٨ (13).الطبقات الکبری، ج٥، ص٤٤٢
(14).تاریخ ابن خلدون، ترجمه متن، ج٢، ص٣٤١

محمد باعزم