بعضى از چیزها را اگر ندانیم بهتر است

بعضى از چیزها را اگر ندانیم بهتر است. قرآن مى فرماید: «لا تسئلوا عن أشیاء اِن تُبدَ لكم تَسُؤكم» (سوره مائده، آیه 101) از چیزهایى كه اگر براى شما آشكار شود شما را ناراحت مى كند، سؤال نكنید.

اهمیت و عظمت مقام علم؛ در حدى است كه خداوند در قرآن به پیامبرش دستور مى دهد: «قل هل یستوى الذین یعلمون والذین لایعلمون...؛ [اى پیامبر!] بگو: آیا كسى كه عالم است با كسى كه نمى داند برابر است؟» (زمر، آیه 9)
پیامبر اسلام در مقام ارزش گذارى به علم مى فرماید: دانش آموختن بر هر مسلمانى واجب است همانا خدا، طلب كنندگان دانش را دوست دارد.» (اصول كافى، ج 1، كتاب فضل العلم، ح 1، ص 35)

از نظر قرآن و روایات، علم وسیله است نه هدف؛ آن هم وسیله اى كه انسان را به كمال مى رساند و دنیا و آخرت او را آباد مى كند. گفتنى است كه ارزش هر علم به ارزش موضوع آن علم است و در این جهت علوم الهى و دینى - با توجه به موضوع آن - از سایر علوم اشرف و برتر است؛ ولى این بدین معنا نیست كه علوم دیگر بى اهمیت و بدون ارزش است و علم نیست.

گرایش به یادگیری علوم به انگیزه های مختلف صورت می گیرد و به طور معمول نیازهای اولیه حیاتی و طبیعی و محسوس جاذبه های بیشتری برای انسان ها دارد. لذا برای فراهم سازی بیشتر آسایش و تسلط بیشتر بر طبیعت، گرایش های مختلف علمی و تخصص های فراوان به وجود آمده است. اما تنها وارستگان و ژرف اندیشان هستند كه فراتر از نیازهای اولیه طبیعی و محسوسات به ارتباط نهانی دانش ها و ارتباط جهان هستی با آفریننده آن فكر می كنند و از هدفمندی این همه جنب و جوش ها سخن به میان می آورند.

بعضی اوقات اگر ندانیم بهتر است

علمی كه در روایات و آیات بر آن تأكید شده و از آن تمجید گشته و به عنوان اشرف علوم محسوب می گردد علم خداشناسی است زیرا معلوم این علم از معلوم سایر علوم برتر و اشرف است و هر علمی به اندازه معلوم خود ارزش دارد و روشن است كه كسب معرفت و جهان بینی و خداشناسی منحصر به یك رشته نیست.
بعضى از چیزها را اگر ندانیم بهتر است. قرآن مى فرماید: «لا تسئلوا عن أشیاء اِن تُبدَ لكم تَسُؤكم» (سوره مائده، آیه 101) از چیزهایى كه اگر براى شما آشكار شود شما را ناراحت مى كند، سؤال نكنید.
اگر مسئولین سیلوها و انبارهاى غلّه به مردم اعلام كنند كه فقط تا چند وقت دیگر گندم داریم، همه مردم از همین الان ناراحت مى شوند و در تهیّه نان نزاع ها شروع مى شود. در اینجا باید مسئولین به جاى اطلاع رسانى به فكر چاره و خرید گندم باشند، نه آنكه مردم را در جریان بگذارند. آرى، هر دانستنى و هر اطلاع رسانى مفید نیست.

3 نوع دانش در بیان قرآن کریم

قرآن دانش ها را سه نوع مى داند:
الف) علمى كه مفید است: حضرت موسى (علیه السلام) به خضر گفت: آیا به من اجازه مى دهى كه در سفر دنبال شما باشم تا از علمى كه به تو داده شده فرا گیرم و رشد كنم؟! «هل أتّبعك على أن تُعلّمن ممّا عُملّتَ رُشداً» (سوره كهف، آیه 66.)

ب) علمى كه ضرر دارد: «و یَتعلّمون ما یَضُرّهم و لا یَنفعُهم» (سوره بقره، آیه 102) گروهى به سراغ علم سحر و جادو و یا دانشى مى رفتند كه میان همسران را با فتنه انگیزى به هم زنند.

ج) علمى كه نه مفید است و نه مضرّ است: نظیر دانستن تعداد نفرات اصحاب كهف كه آیا آنها سه نفر بودند یا چهار نفر یا كمتر و بیشتر. «ثلاثة رابِعُهم كَلبُهم و یَقولون خَمسةٌ سادسُهم كلبهم» (سوره كهف، آیه 32)
تعداد نفرات اصحاب كهف مهم نیست، آنچه مهم است آن است كه چگونه یك اقلّیت جوانمرد در جامعه پر از فساد، دین خود را حفظ كردند و براى حفظ عقیده و ایمان خود، از محیط گناه و شرك هجرت كرده و غارنشینى را بر شهرنشینى ترجیح دادند.
علمی که نفعی ندارد

از نظر قرآن و روایات، علم وسیله است نه هدف؛ آن هم وسیله اى كه انسان را به كمال مى رساند و دنیا و آخرت او را آباد مى كند. گفتنى است كه ارزش هر علم به ارزش موضوع آن علم است و در این جهت علوم الهى و دینى - با توجه به موضوع آن - از سایر علوم اشرف و برتر است؛ ولى این بدین معنا نیست كه علوم دیگر بى اهمیت و بدون ارزش است و علم نیست.

در نگاه اسلامى، علمى كه نفع ندارد، مطلوب نیست; حتى بزرگان معصوم (علیهم اللسلام) از این علم به خداى سبحان پناه برده اند. از رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) روایت است كه فرمود: اللهم اعوذبك من علم لاینفع . (كنزالفوائد، 2، 31; میزان الحكمة، ح 1412616) و از على (علیه السلام) روایت است كه فرمود: «خیرى نیست در دانشى كه سود ندارد.» (نهج البلاغه، حكمت 338)
امام كاظم (علیه السلام) ماجرایى را از رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) نقل كرده است كه بسیار شایان توجه و تامل است.
روزى رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) به مسجد آمد . گروهى را دید كه پیرامون مردى گرد آمده اند . پرسید: «این كیست؟» گفتند: «علامه است.» فرمود: «در چه چیز علامه است؟»

گفتند: «داناترین مردم به انساب و وقایع عرب است و بیشتر از همه به روزهاى مهم جاهلیت و اشعار عربى آگاه است.»
پیامبر (صلی الله و علیه وآله) فرمود: «این را اگر كسى نداند، زیان نمى كند و كسى كه مى داند، نفعى نمى برد.» (میزان الحكمة، ح 14114 به نقل از مالى صدوق، 220/13)

شایسته ترین علوم

امام كاظم (علیه السلام) درباره شایسته ترین علوم مى فرماید: شایسته ترین علم براى تو آن است كه عمل تو جز بدان اصلاح نشود، و واجب ترین عمل براى تو آن است كه در برابرش از تو بازخواست مى كنند و لازم ترین علم براى تو علمى است كه قلب تو را به صلاح آورد و فساد قلب را براى تو آشكار سازد، و فرجام آن علمى نیك تر است كه بر عمل دنیاى تو بیفزاید . پس خود را به علمى مشغول مساز كه ندانستن آن، زیانت نمى رساند و از علمى غافل مشو كه ندانستن آن، بر نادانى ات مى افزاید. (ابن فهد حلی، عدة الداعی، ص77)

علوم غیردینى می تواند سعادت آفرین باشد

از على (علیه السلام) روایت است كه فرمود: «خیرى نیست در دانشى كه سود ندارد.» (نهج البلاغه، حكمت 338)
از نظر قرآن و روایات، علم وسیله است نه هدف؛ آن هم وسیله اى كه انسان را به كمال مى رساند و دنیا و آخرت او را آباد مى كند. گفتنى است كه ارزش هر علم به ارزش موضوع آن علم است و در این جهت علوم الهى و دینى - با توجه به موضوع آن - از سایر علوم اشرف و برتر است؛ ولى این بدین معنا نیست كه علوم دیگر بى اهمیت و بدون ارزش است و علم نیست.
در نگاه كلى قرآن، هر علمى كه انسان را به دنیاپرستى سوق دهد و به چنگال مادیات بسپرد و فهم و شعور او را به طرف خواب و عیش و نوش بكشاند هدف نهایى او را تنها وصول به مادیات قرار دهد، چیزى جز ضلالت و گمراهى نیست.

در قرآن كریم آمده است: «ذلك مبلغهم من العلم ان ربك هو اعلم بمن ضل عن سبیله؛ این آخرین حد آگاهى آنها است و خداوند به حال آن كه از راه حق گمراه شده آگاه است.» (نجم، آیه 30) پس علوم غیردینى نیز مى تواند نقش آفرین بوده و موجبات سعادت آدمى را فراهم كند. این در صورتى است كه هدف تلقى نشود، بلكه وسیله پیشرفت و رسیدن به كمال باشد. از طرف دیگر علوم دینى نیز اگر طالب آن قصد رسیدن به دنیا را داشته باشد، موجب بدبختى انسان مى شود.

خداشناسی منحصر به یک رشته نیست

علمی كه در روایات و آیات بر آن تأكید شده و از آن تمجید گشته و به عنوان اشرف علوم محسوب می گردد علم خداشناسی است زیرا معلوم این علم از معلوم سایر علوم برتر و اشرف است و هر علمی به اندازه معلوم خود ارزش دارد و روشن است كه كسب معرفت و جهان بینی و خداشناسی منحصر به یك رشته نیست.
شخصی ممكن است از علم شیمی آن چنان خدا را بشناسد كه از مطالعه كتاب های دینی نشناسد - پس آن چه مهم است شناخت كیمیای هستی است - البته باید پذیرفت بعضی از علوم و رشته ها به این هدف نزدیك تر و كم واسطه ترند. در غیر این صورت از علوم مختلف به عنوان فضل نام برده شده نه كمال.

بنابراین دروس دانشگاهی كه در جهت حل مشكلات علمی و گسترش علمی افراد و جامعه خاص بر می دارد نه تنها علم لاینفع نیست بلكه علومی هستند كه در خدمت به جامعه و مردم است و كسی كه به قصد كمك به مردم و كسب رضایت خداوند و خدمت رسانی به افراد جامعه به تحصیل آن علوم بپردازد، نه تنها پسندیده بلكه در برخی موارد بر افراد این تحصیل واجب می شود. مثلا آنجا كه حل مشكلات مردم و ادارهء جامعه متوقف بر تحصیل فلان علم باشد.