مساله جبر و اختيار از موضوعاتى است كه همواره انسان را به تأمل واداشته است. بسيارى از مردم تصور مى‌كنند خداوند از پيش سعادت و شقاوت انسان‌ها را مقدر ساخته و كوشش آنان در اين مسير بى‌فايده است. اما اگر درست بينديشيم، پى‌مى‌بريم اين مساله نمى‌تواند با عدل الهى و بسيارى از آيات قرآن سازگارى داشته باشد. خداوند در قرآن مجيد مى‌فرمايد:
«و ان ليس للانسان الا ما سعى. و ان سعبه سوف يرى».
و اين‌كه براى انسان جز آنچه تلاش كرده هيچ نصيب و بهره‌اى نيست، و اين‌كه تلاش او به زودى ديده خواهد شد.
آنچه در دنيا و آخرت نصيب انسان مى‌شود، از عمل و كوشش خود انسان نشات مى‌گيرد.
آرى، خداوند مهربان عالم انتساب امور به قضا و قدر الهى را نمى‌پذيرد و آن را غلط و باطل اعلام مى‌كند. خداوند مى‌فرمايد پرونده از پيش تعيين شده‌اى در اين رابطه وجود ندارد.
|
نابرده رنج گنج ميسر نمى‌شود |
مزد آن گرفت، جان برادر، كه كار كرد. |
|
هيچ گنجى بى‌زحمت نصيب كسى نمى‌شود. بنابراين، رضايت و بهشت پروردگار نيز در قيامت بى‌كوشش به كسى تخصيص نمى‌يابد يا از پيش به نام او نوشته نمى‌شود. در دعاهاى ماه مبارك رمضان هست كه ائمه ما به پروردگار مهربان عالم عرض مى‌كنند:
اگر نام ما در دفتر سعاتمندان نيست، در اين ماه رمضان نام ما را به دفتر سعادتمندان منتقل نما!
بدين ترتيب، مشخص مى‌شود پرونده از پيش تعيين شده‌اى براى انسان‌ها وجود ندارد تا لازم باشد براساس آن، يك گروه بدبخت و گروه ديگر خوشبخت شوند. در حقيقت، الزامى در كار نيست و انسان با حركات، اعمال و انديشه‌هاى خود خوشبختى يا بدبختى‌اش را رقم مى‌زند.
|
زارى ما شد دليل اختيار |
خجلت ما شد دليل اضطرار |
|
|
گر نبودى اختيار، اين شرم چيست |
اين دريغ و خجلت و آزرم چيست؟ |
|
|
جبر بودى، كى پشيمانى بدى؟ |
ظلم بودى، كى نگهبانى بدى؟ |
|
منبع : پایگاه عرفان
