چگونه از حقیقت وجود امیرالمؤمنین بهره ببریم؟!

نهج البلاغه نازله روح بلند امیرمومنان علیه السلام است و در حقیقت نموداری از كمالات وجودی و اوصاف الهی آن حضرت است، كه در كلام او تجلی كرده است، لذا انس مداوم با نهج البلاغه گذشته از درك معارف الهی به انسان صدها صفت برجسته می بخشد.
مسئله مهجوریت نهج البلاغه در میان امت اسلامی و حتی شیعیان امام علی علیه السلام بسیار تامل برانگیز و تاسف برانگیز است، گر چه به بركت نظام اسلامی، نهج البلاغه، مورد توجه قرار گرفته، اما این واقعیت تلخ هرگز قابل انكار نیست، كه نهج البلاغه مهجور است، همان طور كه امیرمومنان، مظلوم و مهجور بود، برخی از بزرگان درباره مهجوریت نهج البلاغه این گونه نالیده اند: «عجیب این است كه نهج البلاغه در دیار خودش در میان شیعیان علی علیه السلام، در حوزه های علمیه شیعه غریب و تنهاست هم چنان كه خود علی علیه السلام، غریب و تنهاست، بدیهی است كه اگر محتویات كتابی و یا اندیشه ها و احساسات و عواطف شخصی با دنیای روحی مردمی سازگار نباشد این كتاب و یا آن شخص عملاً تنها و بیگانه می ماند، هر چند نامشان با هزار تجلیل و تعظیم برده شود، ما باید اعتراف كنیم كه با نهج البلاغه بیگانه ایم، دنیای روحی كه برای خود ساخته ایم دنیای دیگری است غیر از دنیای نهج البلاغه».
شیوه های بهره مندی از نهج البلاغه را بیاموزیم
بدون تردید داشتن تعهد و احساس نیاز دردمندانه برای كار، برخورداری از اخلاص و نیت پاك، توكل همه جانبه به خدا، ایمان داشتن به هدف، دارا بودن پشتكار و شكیبایی و بردباری در جریان كار، انسان را وادار می كند كه به دنبال پیدا كردن راههای هدایت و نجات و رسیدن به كمال و عزت باشد.
بزرگان از علمای شیعه در قدیم بر اساس عنایت و اهمیّت خاصی كه به نهج البلاغه می داده اند آن را جزء متون درسی طلاب قرار داده بوده اند.
در این راستا غنی ترین گنجینه الهی و آسمانی قرآن مجید است، بعد از قرآن، نهج البلاغه، مفسر و متمّم قرآن بوده و به عنوان «اخ القرآن» شهرت گرفته است، روش های متعدد و گوناگونی برای بهره مندی از نهج البلاغه وجود دارد اما دو شیوه تاكنون آزموده شده و كارساز بوده است:
شیوه اول
یكی روش فراگیری آزاد كه انسان برای اساس عشق و علاقه خود، كتاب نهج البلاغه را تهیه نماید و به صورت منظم از اوّل تا به آخر آن را مطالعه كند، البته این روش وقتی جواب خواهد داد كه پیش زمینه هایی برای بهره گیری از نهج البلاغه فراهم شده باشد مثلاً انسان با برخی علوم نظیر ادبیات عرب، فلسفه، كلام، عرفان اسلامی، تاریخ اسلام تا اندازه ای آشنا باشد و در ضمن از شرح هایی كه تاكنون برای نهج البلاغه نوشته شده اند و به تفصیل درباره خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار آن حضرت سخن رانده اند، استفاده کند؛ مانند شرح ابن میثم بحرانی، شرح ابن ابی الحدید معتزلی، شرح محمد جواد مغنیه، شرح علّامه شوشتری و شرح علّامه جعفری و... تا بتواند نكات ظریف و نهفته معارف نهج البلاغه را به طور كامل درك كند.
شیوه دوم
این روش به طور یقین كارآمدتر و مفیدتر خواهد بود و آن اینست كه انسان نهج البلاغه را به عنوان یك متن علمی تخصصی، در محضر فردی كه كارشناس معارف نهج البلاغه در محورهای مختلف باشد، به طور دقیق و منظم تحصیل كند و دوره آموزشی و فراگیری برایش تدارك ببیند؛ این روش در صورتی بهتر عمل خواهد شد كه در مراكز علمی نظیر حوزه و دانشگاه، نهج البلاغه به عنوان متن درسی دانش پژوهان قرار داده شود. چنان كه در گذشته برخی از بزرگان، نه تنها متن نهج البلاغه بلكه بعضی شرح های آن را در محضر بزرگان، تحصیل می كرده اند؛ كه از جمله در اجازه نامه ای كه فخرالمحققین برای سید حیدر آملی داده، آمده است كه سید حیدر آملی از جمله كتاب هایی را كه نزد فخرالمحققین فراگرفته است، نهج البلاغه و شرح میثم بحرانی به نهج البلاغه بوده است.
غنی ترین گنجینه الهی و آسمانی قرآن مجید است، بعد از قرآن، نهج البلاغه، مفسر و متمّم قرآن بوده و به عنوان «اخ القرآن» شهرت گرفته است.
این شیوه دو نكته اساسی را می رساند؛ یكی این كه بزرگان از علمای شیعه در قدیم بر اساس عنایت و اهمیّت خاصی كه به نهج البلاغه می داده اند آن را جزء متون درسی طلاب قرار داده بوده اند. و دیگر این كه بهترین روش بهره مندی از نهج البلاغه همان است كه نزد متخصصی فن فراگرفته شود.
سخن پایانی
نهج البلاغه نازله روح بلند امیرمومنان علیه السلام است و در حقیقت نموداری از كمالات وجودی و اوصاف الهی آن حضرت است، كه در كلام او تجلی كرده است، لذا انس مداوم با نهج البلاغه گذشته از درك معارف الهی به انسان، روحیه ایثار، فداكاری، عدالت خواهی، آزادمنشی، جوانمردی، شجاعت، سخاوت، ستم ستیزی، گرایشات معنوی، تقواطلبی، و صدها صفت برجسته دیگر می بخشد. چنانكه از برخی از محققان برجسته معاصر نقل شده كه گفته اند: ما معتقدیم اندیشه و نظر نهج البلاغه شهامت و مردانگی و عظمتت روح به انسان می دهد، زیرا این كتاب از روح بزرگ و نیرومندی صادر شده كه با همه مشكلات و مصائب هم چون شیری پولادین اراده روبه رو گردیده است.
منابع:
- شهید مطهری، سیری در نهج البلاغه
- دكتر سید محمد مهدی جعفری، آموزش نهج البلاغه
- سید حیدر آملی، تفسیر المحیط الاعظم والبحر الخفم
- دكتر زكی مبارك، نقل از نهج البلاغه و گردآورنده آن، ص166.

فرآوری: حامد رفیعی