امام جواد (ع) در آثار استاد انصاریان

پرتويى از اخلاق حضرت امام جواد عليه السلام

 حضرت جواد الائمه عليه السلام با وجود كمى سن در علم و بردبارى و فصاحت بيان و عبادت خالصانه و ساير فضائل اخلاقى بى‌ نظير بودند، استعدادى شگرف و زبانى بليغ و رسا داشتند و مسائل علمى را بالبداهه پاسخ مى‌ فرمودند و به نظافت تن و لباس چون اجداد طاهرينش توجه بسيارى مى‌ فرمودند.

نامه پربركت

از مردى از قبيله بنى حنيفه از اهالى بُست و سيستان روايت شده كه گفته است: در سالى كه در آن حج به جا آوردم كه ابتداى حكومت معتصم بود، با حضرت امام جواد عليه السلام همنشين شدم، بر سر يك سفره نشسته بوديم كه در حضور دوستان حاكم عباسى به حضرت گفتم:- فدايت شوم- حاكم و والى ما مردى است آراسته به ولايت شما و دوستدار شماست، در دفتر او مالياتى بر عهده من است.- فدايت شوم- اگر صلاح مى بينى به او نامه اى بنويس كه مرا مورد لطف قرار دهد، حضرت [براى مراعات تقيه جهت حفظ جان حاكم سيستان ] فرمود: او را نمى شناسم! گفتم:- فدايت شوم- همان گونه كه عرض كردم از محبان شما اهل بيت عليهم السلام  است و نامه شما به او براى من سودمند است.

حضرت كاغذى برگرفته، نوشتند:

بسم اللّه الرحمن الرحيم

اما بعد، حامل اين نامه به نيكى از شما ياد كرد. آنچه از عملت براى تو مى ماند همان است كه در آن نيكى ورزيدى، پس به برادرانت نيكى كن و بدان كه خداى عزّ و جلّ از اعمال تو گرچه به وزن ذرّه يا خردل باشد بازخواست خواهد كرد.

نامه بر مى گويد: خبر نامه پيش از ورودم، به حسين بن عبداللّه نيشابورى والى منطقه ما، رسيده بود. وقتى وارد سيستان شدم، به فاصله دو فرسخى شهر از من استقبال كرد، نامه را به او دادم، بوسيد و بر دو ديده گذاشته، به من گفت: حاجتت چيست؟ گفتم: در دفتر تو مالياتى بر عهده من است كه از پرداختش عاجزم، فرمان داد آن ماليات را از دفترش حذف كردند و گفت: تا من والى اين ديارم ماليات مده سپس از عيال من پرسيد، تعداد آنان را به او گفتم، دستور داد آنچه ما را اداره مى كند و بيش از آن را به ما بدهند. تا زنده بود ماليات ندادم و صله او هم تا از دنيا رفت از من قطع نشد «1».

حمايت از مظلوم

على بن جرير مى ‌گويد: خدمت امام جواد عليه السلام نشسته بودم گوسفندى از خانه امام گم شده بود يكى از همسايه‌ هاى امام را به اتهام دزدى گرفته، نزد آن حضرت آوردند.

امام فرمود: واى بر شما او را رها كنيد، او دزدى نكرده است، گوسفند در خانه فلان كس است، برويد از خانه او بياوريد.

به همان خانه رفتند ديدند گوسفند آنجا است، صاحب خانه را به اتهام دزدى دستگير كردند، لباسهايش را پاره كرده كتك زدند، وى قسم مى ‌خورد كه گوسفند را ندزديده است.

او را خدمت امام آوردند، حضرت فرمود:

چرا به او ستم كرده ايد؟ گوسفند، خودش به خانه او داخل شده و او اطلاعى نداشته است.

آنگاه امام از او دلجويى نمود و مبلغى در مقابل لباسها و كتكى كه خورده بود به او بخشيد «2».

وقار و متانت امام جواد عليه السلام

گويند پس از شهادت امام رضا عليه السلام چون مردم نام مأمون را بر زبان مى آوردند، او را سرزنش و ملامت مى ‌كردند، خواست كه خود را از آن جرم و گناه تبرئه كند، به اين جهت از سفر خراسان به بغداد آمد، نامه اى براى امام محمّد تقى عليه السلام نوشت و با اكرام و اعزاز او را خواست. امام به بغداد آمد. مأمون پيش از آنكه وى را ببيند، به شكار رفت.

در بين راه به گروهى از كودكان رسيد كه در ميان راه ايستاده بودند، امام جواد عليه السلام هم در آنجا ايستاده بود، چون كودكان كبكبه مأمون را ديدند، پراكنده شدند، امام از جايگاه خود حركت نكرد! با نهايت آرامش و وقار در جاى خود ايستاد تا آنكه مأمون به نزديك او رسيد، از ديدار كودك در شگفت گشت، عنان اسب بركشيد، پرسيد: چرا مانند كودكان ديگر از سر راه دور نشديد و از جاى خود حركتى نكرديد؟

در پاسخ فرمود: اى خليفه! راه تنگ نبود كه بر تو گشاد گردانم! و جرم  و خطايى نداشتم كه از تو بگريزم! گمان ندارم كه بى جرم كسى را مجازات كنيد.

مأمون از شنيدن اين سخنان بيشتر شگفت زده شد!! از ديدار حسن و جمال او مجذوب او شده، پرسيد: اى كودك! چه نام دارى؟!

حضرت فرمود: محمّد نام دارم! گفت: پسر كيستى؟ فرمود: فرزند على بن موسى الرضا عليهما السلام.

مأمون چون نسبش را شنيد، تعجبش از بين رفت و از شنيدن نام آن امام كه شهيدش كرده بود، شرمسار گرديد! درود و رحمت به روان پاك او فرستاد و رفت!! چون به صحرا رسيد، نگاهش بر درّاجى افتاد، بازى از پى او رها كرد، آن باز مدتى ناپيدا گشت، چون از هوا برگشت، ماهى كوچكى كه هنوز زنده بود در منقار داشت.

مأمون از ديدن آن تعجب كرد. ماهى را در كف دست گرفت و بازگشت، چون به همان جا رسيد كه در هنگام رفتن امام جواد عليه السلام را ديده بود، باز ديد كه كودكان پراكنده شدند!! او از جاى خود حركت نكرد. مأمون گفت:

محمّد، اين چيست كه در دست دارم؟!

حضرت از راه الهام فرمود: خداوند دريايى چند آفريد، ابر از آن درياها بلند مى شود، ماهيان ريزه با ابرها بالا مى روند، بازهاى شهرياران آنها را شكار مى كنند!! شهرياران آن را در كف مى گيرند، خاندان نبوت را با آن آزمايش مى كنند!!

مأمون از شنيدن اين سخن تعجبش زيادتر شد و گفت: به راستى تويى فرزند رضا! از فرزندان آن بزرگوار اين گونه شگفتى ها و اسرار دور نيست  «3»!!

نيرنگ اهل باطل

مأمون هر نيرنگى مى زد كه امام جواد عليه السلام را مانند خود از مردم دنيا سازد و به هوى و هوس مايل كند، نتوانست و نيرنگ او در امام اثر نكرد تا زمانى كه خواست دختر خود را به خانه وى بفرستد تا زفاف و پيوند زناشوئى انجام گردد!.. در اينجا دستور داد كه صد كنيزى كه از همه زيباتر بودند هر كدام جامى در دست گيرند كه در آن جواهرى باشد و با اين جلال و شكوه در آن وقتى كه امام وارد مى شود و در حجله دامادى مى نشيند! از وى استقبال كنند.

كنيزان به آن دستور رفتار كردند، امام جواد عليه السلام توجهى به ايشان نفرمود، ناچار مأمون مخارق مغنّى را خواست كه مردى بود خوش آواز و رباب نواز با ريش بلند. مخارق مغنّى به مأمون گفت: اى اميرالمؤمنين! اگر اين كار من براى ميل دادن جواد به امر دنياست، من كفايت مى كنم سپس در برابر امام نشست و آواز خود را بلند كرد.

چنان آوازى خواند كه همه مردم خانه به نزد او گرد آمدند، آنگاه شروع به نواختن رباب و آواز خواندن كرد. مدت يك ساعت نواهاى موسيقى را نواخت، ديدند كه امام جواد عليه السلام نه به سوى راست توجهى كرد و نه بسوى چپ. پس از آن امام سر خود را بلند كرد و فرمود:

اتَّقِ اللهَ يَا ذَا العَثْنُون!

از خدا بترس اى مرد ريش دراز!!

ناگهان رباب و مضراب از دست مغنّى افتاد و ديگر بهره اى از آن نبرد تا مرد «4».

مأمون از مخارق مغنى پرسيد: ترا چه شد؟!

گفت: در هنگامى كه امام جواد عليه السلام به من بانگ زد، چنان لرزان گشتم كه هرگز تندرست نخواهم شد.

نظر شافعى درباره امام جواد عليه السلام

كمال الدين شافعى از علماى بزرگ اهل سنت درباره امام جواد عليه السلام چنين نوشته است:

اين [امام محمّد جواد] ابو جعفر محمّد دوم است [اول محمّد باقر دوم محمّد تقى ]... ارزش و مرتبه بلندى را دارا است، نامش در افواه مشهور است، سعه صدر و وسعت نظر، شيرينى سخن او همه را جلب كرد و مدت افاضات او كم بود؟ سرنوشت چنين شد كه در جوانى به روان كلى الهى پيوست.

زمان او كوتاه بود، افادات وى بسيار بلند بود، هر كس به وى مى رسيد بى اختيار سر تعظيم خم مى كرد، از اشعه انوار افاضات علمى او بهره مند مى گرديد. سرچشمه نورى بود كه همه از او روشن مى شدند، عقل و ذهن با او علم و معرفت مى يافت  «5».

فرمان كريمانه حضرت رضا به حضرت جواد (عليهما السلام)

بزنطى ميگويد: نامه حضرت را به حضرت جواد به اين مضمون خواندم: اى اباجعفر به من خبر رسيده كه وقتى براى بيرون رفتن از خانه سوار مركب ميشوى، غلامان تو را از درب كوچك خانه بيرون ميبرند، اين كار نتيجه بخل آنان است كه از جانب تو خيرى به كسى نرسد، به حقى كه بر تو دارم از تو ميخواهم كه بيرون رفتن و ورودت جز از درب بزرگ خانه نباشد، و چون براى بيرون رفتن سوار ميشوى با خود درهم نقره و دينار طلا بردار، آنگاه هيچ سائلى را محروم مكن، اگر عموهايت از تو درخواست داشتند كه به آنان نيكى كنى كمتر از پنجاه دينار طلا به آنان مده، و افزون تر هم به اختيار خود توست، و اگر عمه هايت از تو درخواست عطا داشتند كمتر ازبيست و پنج دينار طلا به آنان مده، پرداخت بيشتر باز به اختيار توست، من ميخواهم خداوند با انجام اين بخشش تو را به مرتبه بلندى برساند، انفاق كن كه خدا عنايت ميكند، تنگدستى را بر صاحب عرش مترس. «6» امام صادق (ع) از حضرت باقر و حضرت باقر از رسول خدا روايت ميكند:

«ان الصدقة تزيد صاحبها كثرة فتصدقوا يرحمكم الله، وان التواضع يزيد صاحبه رفعة فتواضعوا يرحمكم الله، وان العفو يزيد صاحبه عزا فاعفوا يعزكم الله:» «7»

صدقه به ثروت صاحبش ميافزايد، پس صدقه دهيد خدا شما را مورد رحمت قرار دهد، و فروتنى به صاحبش سربلندى و رفعت ميافزايد، پس فروتنى كنيد خدا شما را رحمت نمايد، و گذشت به عزت صاحبش ميافزايد، پس گذشت كنيد تا خدا شما را عزت دهد.

اميرمؤمنان از رسول خدا روايت ميكند:

«كل معروف صدقة الى غنى او فقير، فتصدقوا ولو بشق تمرة، واتقوا النار ولوبشق التمرة، فان الله عزوجل يربيها لصاحبها كما يربى احدكم فلوه او فصيله حتى يوفيه اياها يوم القيامة، حتى يكون اعظم من الجبل العظيم:» «8»

هر كار نيكى نسبت به غنى يا فقير صدقه است، پس صدقه دهيد گر چه به نصف خرما باشد، و خود را گرچه به نصف خرما باشد از آتش دوزخ حفظ كنيد، خداوند صدقه را رشد ميدهد چنان كه يكى از شما كره اسب يا شتر بچه را رشد ميدهد، شما صدقه رشد داده را در روز قيامت دريافت ميكنيد تا جائى كه از كوه بزرگ بزرگ تر است.

جان دادن شيعه از بيان امام جواد عليه السلام

 اين روايت را مرحوم فيض كاشانى در جلد هشتم كتاب پرقيمت «المحجة البيضاء» نقل مى كنند: وجود مبارك حضرت جواد الائمه عليه السلام به عيادت بيمارى رفتند. بيمار حضرت جواد عليه السلام را ديد، شروع به گريه كرد. حضرت به بيمار فرمودند: چرا گريه مى كنيد؟ عرض كرد: يابن رسول الله! من در دهان مرگ قرار گرفته ام و مى دانم كه از اين بيمارى نجات پيدا نمى كنم و امروز و فرداست كه ملك الموت به سراغم بيايد و مرا به عالم ديگر منتقل مى كند. «9»

بيمار، شيعه قابل قبولى بود. چنانچه در روايات بيان شده است، شيعه قابل قبول آثار، علايم و نشانه هايى دارد. چقدر اين علائم، آثار و نشانه ها زيبا و پرقيمت است.

------------------------------------------------------------------------------

(1)- الكافى: 5/ 111، باب شرط من أذن له فى أعمالهم، حديث 6؛ وسائل الشيعة: 17/ 195، باب 46، حديث 22336؛ بحار الأنوار: 50/ 86، باب 5، حديث 2.

(2)- بحار الأنوار: 50/ 47 باب 26، حديث 22.

(3)- بحار الأنوار: 5/ 91، باب 5، حديث 6.

(4)- بحار الأنوار: 50/ 61، باب 26، حديث 37.

(5)- مطالب السؤول فى مناقب آل الرسول: 140.

كمال الدين محمّد بن طلحه شافعى كه در وصف او گفته اند: «كان من الصدور الأكابر والرؤساء المعظمين، ذا حشمة وجاه... معروفاً بالزهد فى الدنيا والاعراض عنها» در مطالب السؤول در وصف حضرت امام جواد عليه السلام چنين گفته است:

وأما مناقبه: فما اتسعت حلبات مجالها، ولا امتدت أوقات آجالها، بل قضت عليه الاقدار الالهية بقلة بقاءه فى الدنيا بحكمها وانجالها، فقلّ فى الدنيا مقامه، وعجّل القدوم عليه زيارة حمامه، فلم تطل بها مدته ولا امتدت فيها أيامه، غير أن اللّه عزّ وعلا خصّه بمنقبة متألقة فى مطالع التعظيم، بارقة أنوارها مرتفعة فى معارج التفضيل، قيّمة أقدارها، بادية لعقول أهل المعرفة آية آثارها، وهى وإن كانت صغيرة فدلالتها كبيرة.

(6)- عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 8 بحار، ج 96، ص 121.
(7)- امالى طوسى، ج 1، ص 14.

(8)- بحار، ج 96، ص 122.

(9)- المحجه البيضاء: 8/ 257؛ بحار الأنوار: 6/ 156، باب 6، حديث 13؛ «الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عليه السلام قَالَ دَخَلَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عليه السلام عَلَى مَرِيضٍ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ هُوَ يَبْكِي وَ يَجْزَعُ مِنَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُ يَا عَبْدَ اللَّهِ تَخَافُ مِنَ الْمَوْتِ لِأَنَّكَ لَاتَعْرِفُهُ أَ رَأَيْتَكَ إِذَا اتَّسَخْتَ وَ تَقَذَّرْتَ وَ تَأَذَّيْتَ مِنْ كَثْرَةِ الْقَذَرِ وَ الْوَسَخِ عَلَيْكَ وَ أَصَابَكَ قُرُوحٌ وَ جَرَبٌ وَ عَلِمْتَ أَنَّ الْغَسْلَ فِي حَمَّامٍ يُزِيلُ ذَلِكَ كُلَّهُ أَ مَا تُرِيدُ أَنْ تَدْخُلَهُ فَتَغْسِلَ ذَلِكَ عَنْكَ أَوْ تَكْرَهُ أَنْ تَدْخُلَهُ فَيَبْقَى ذَلِكَ عَلَيْكَ قَالَ بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَذَلِكَ الْمَوْتُ هُوَ ذَلِكَ الْحَمَّامُ هُوَ آخِرُ مَا بَقِيَ عَلَيْكَ مِنْ تَمْحِيصِ ذُنُوبِكَ وَ تَنْقِيَتِكَ مِنْ سَيِّئَاتِكَ فَإِذَا أَنْتَ وَرَدْتَ عَلَيْهِ وَ جَاوَرْتَهُ فَقَدْ نَجَوْتَ مِنْ كُلِّ غَمٍّ وَ هَمٍّ وَ أَذًى وَ وَصَلْتَ إِلَى كُلِّ سُرُورٍ وَ فَرَحٍ فَسَكَنَ الرَّجُلُ وَ نَشِطَ وَ اسْتَسْلَمَ وَ غَمَّضَ عَيْنَ نَفْسِهِ وَ مَضَى لِسَبِيلِهِ وَ سُئِلَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عليه السلام عَنِ الْمَوْتِ مَا هُوَ فَقَالَ هُوَ التَّصْدِيقُ بِمَا لَايَكُونُ.»

برگرفته از کتب

اهل بيت عليهم السلام عرشيان فرش نشين 

تفسير حكيم، ج 5

حلال و حرام مالى

نوشته استاد حسین انصاریان