آثار امام سجاد علیه السلام

آثاري که از امام سجاد (ع) باقى مانده است نشان از جايگاه والاي علمى آن حضرت دارد. اين آثار عبارتند از: 1. روايات: از امام سجاد (ع) حدود سيصد حديث در کتب اربعه شيعه آمده است. 2. رساله حقوق: متن اين رساله از قول ابوحمزه ثمالى در منابع شيعه همچون تحف العقول عن آل الرسول اثر حسن بن على بن شعبه حَرّاني متوفى 381 ق. و خصال شيخ صدوق متوفى 381 و بحار الانوار علامه محمدباقر مجلسى متوفى 1110 ق. آمده است. مباحث اين رساله پنجاه حق درباره وظايف و تکاليف و حقوق خصوصى و اجتماعى انسان در عرصه هاى گوناگون حيات براى اصلاح بحران ها و آسيب هاى اجتماعى مى باشد. در اين رساله حق خداوند، اعضا و جوارح، عبادات، معلم و مردم، والدين، همسر و فرزند، همسايه و دوست، بزرگسالان و خردسالان، هم کيشان و اهل ذمه آمده است. 3. دعاى سحر مشهور به ابوحمزه ثمالي: اين دعا را امام زين العابدين (ع) در سحرهاى ماه رمضان مى خواند. در اين دعاى طولانى آن حضرت در پيشگاه خداوند به راز و نياز و استغاثه و مناجات با پروردگار خود پرداخته اند. متن اين دعا نشان از مقامات معنوى و عرفانى والاى امام سجاد (ع) دارد. 4. زيارت امين الله: اين زيارت نامه با بيان فصيح و بليغ امام سجاد (ع) درباره مقام و منزلت امير مؤمنان على (ع) و مناجات و راز و نياز با خداوند بيان شده است. 5. صحيفه سجاديه: صحيفه سجاديه شامل هفتاد و پنج دعا بوده، ولى به مرور زمان بيست و يک دعاى آن مفقود شده است و هم اکنون پنجاه و چهار دعا مى باشد. اين مجموعه، دعاهايى است که امام سجاد (ع) براى فرزندانش زيد و محمدباقر (ع) املاء کرده است و اسناد آن از دو طريق: الف) يحيى بن زير بن على (ع) و ب) جعفر بن محمد بن على (ع) روايت شده است. اين نيايش نامه بزرگ، سومين کتاب مقدس شيعيان مي باشد و امام باقر (ع) اين دعا را به نام «الکامل» و امام صادق (ع) به نام «الدعاء» خوانده اند. بعدها به عنوان، «الدعاء الکامل»، «دعاء الصحيفه» و «الصحيفة الکاملة» خوانده شده و در بين دانشمندان اسلامى به «زبور آل محمد (ص)» و «انجيل اهل بيت (ع)» مشهور شده است، زيرا داراى بلاغت و فصاحت و مضامين عالى اخلاقي، تربيتى و اعتقادى است. امام سجاد (ع) بهترين برنامه تربيتى را براى مبارزه با فساد سياسي، اجتماعى و اخلاقى که بر اثر حاکميت آل اميه دامنگير جامعه اسلامى شده بود، در قالب اين دعاها مدوّن کرده اند. دعاهاى صحيفه درباره مسائل اخلاقي، اعتقادى و سياسى در قلمرو فرد، خانواده و اجتماع مى باشد و موضوعاتي همچون حمد و سپاس خداوند، درود بر رسول گرامى اسلام (ص) و فرشتگان، مکارم اخلاقي، طلب روزي، مرزداران اسلام، ماه رمضان، روز عرفه، عيد قربان و روز جمعه و دفع همّ و غم را در بر مى گيرد. امام سجاد (ع) در ميان دعاهاى گوناگون، به تعطيلى فرمان خداوند و متروک شدن کتاب خدا و سنت هاى سنيّه رسول الله (ص) اشاره دارند و از خداوند مى خواهد که بر دشمنان امت اسلامى لعنت و بر روان محمد و خاندانش درود فرستد. هنر والاى امام سجاد (ع) در بيدارى وجدان جامعه و برانگيختن احساس گناه و ندامت در مردم است تا بيشتر به حقوق الهى خاندان رسالت آشنا گردند. آن حضرت در قالب دعاى عرفه، انديشه سياسى را درباره اداره جامعه چنين بيان فرموده است: «پروردگارا بر پاکان اهل بيت رحمت فرست که آنان را براى امر خودت برگزيدى و کليدداران خزائن علم تو و نگهبانان دين و خلفاى تو در روى زمين و حجت هاى فروزان تو بر بندگان تو باشند، تو آنان را از پليدى ها برکنار داشته اى و مقرر فرموده اى که ميان تو و بندگان تو وسيله اى باشند و به سوى بهشت تو راه بنمايند». آن حضرت در دعاي عيد قربان و نماز جمعه، اقامه و خواندن خطبه اين دو نماز را حق خلفاى برگزيده و امناى والا مرتبه الهى دانسته که از سوى ستمگران به زور غضب شده و خلفاى الهى را مغلوب و مقهور گردانيده اند. امام سجاد (ع) در سن 57 سالگى در سال 95 هجرى به دستور وليد بن عبدالملک مسموم شد و از دنيا رفت و در قبرستان بقيع کنار مقبره عموى خود امام حسن(ع) مدفون گرديد. از آن حضرت يازده پسر و چهار دختر باقى ماند و مشهورترين پسرانش محمد بن علي(ع) و زيد بن علي(ع) بودند.