سخنان پیشوایان دین به ویژه امیرالمؤمنین مناسبات امام و امت تحت عنوان حقوق متقابل امت، یا وظایف امام در برابر امت و مسئولیت مردم در قبال امام مطرح شده است.
دعا‌های صحیفه نیز از این حقیقت با بیان مخصوص خود - که همان شیوه ابراز حقایق در قالب نیایش است - یاد کرده و امام سجاد علیه السلام در این باره چنین فرموده است:
خداوندا ! دل ولیِّ خود را درباره دوستانت نرم کن، و دستش را بر دشمنانت گشوده ساز، و مهربانی و رحمت و عطوفت و شفقتش را بما ارزانی دار، و چنان کن که ما از شنوندگان و مطیعان او شویم، و در راه رضایش پوینده و در نصرت او و دفاع از او یاری کننده باشیم و به این وسیله به سوی تو و پیغمبرت که رحمت‌هایت ای بار خدای بر او و آلش باد تقرب جوییم. (1)
در این بخش از دعای صحیفه به گونه ضمنی ارزش‌های رهبری در مدیریت نیروی انسانی و جامعه اسلامی یادآوری شده و نرم‌خویی و دشمنی ستیزی و رأفت به مردم مورد تصریح قرار گرفته است. از سوی دیگر وظایف مردم در برابر امام عدل و مصلح خیرخواه نیز بر شمرده شده است:
1- لزوم حرف شنوی و اطاعت از او در برنامه‌های اجتماعی و حكومتی همانند برنامه‌های دینی .
2- لزوم جلب رضایت و خشنودی امام.
3- لزوم یاری امام و دفاع از حریم وی.
همچنین می‌توان از عبارت فوق نتیجه گرفت که اطاعت و حمایت از امام، خود دارای پاداش و ارزش دینی و مایه تقرب به خداست.
نباید از نظر دور داشت که منظور امام سجاد علیه السلام از امام، پیشوای عدل الهی است و نه هر کسی که به جبر و ستم و بدون داشتن صلاحیت علمی و ایمانی بر مردم سروری کند و حکم راند. زیرا قبل و بعد این دعا مشخصات امام عدل و رهبری الهی را بیان داشته و مجال هرگونه شبهه را از بین برده است.
در فراز دیگری از صحیفه می‌خوانیم:
پروردگارا، رحمت فرست بر پاکیزه تران از اهل‌بیت او که ایشان را برای قیام به امر خود برگزیده‌ای، و خزانه‌داران علم، و نگهداران دین، و جانشینان خویش در زمین، و حجت‌های خویش که بر بندگان خود قرار داده‌ای.(2)
امام سجاد علیه السلام در این عبارت به چند نکته اساسی تصریح کرده است:
1- الهی بودن منصب و مقام ائمه معصومین علیهم السلام .
2- ویژگی ائمه و معصومین در میان خاندان پیامبر و این که همه همسران و خویشاوندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از مرتبه طهارت و عصمت برخوردار نبوده‌اند.
3- معصومین علیهم السلام از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، پس از آن حضرت پاسدار دین و ارزش‌های معنوی هستند.
4- معصومین علیهم السلام علاوه بر رهبری معنوی، در نظام اجتماعی نیز برخوردار از مقام خلافت الهی هستند و تا زمانی که آنان در میان امت هستند، رهبری دین و دنیای مردم، حق دیگران نیست.
پی‌نوشت‌ها:
2- رَبّ صَلّ عَلَی أَطَایبِ أَهْلِ بَیتِهِ الّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِک، وَ جَعَلْتَهُمْ خَزَنَةَ عِلْمِک، وَ حَفَظَةَ دِینِک، وَ خُلَفَاءَک فِی أَرْضِک، وَ حُجَجَک عَلَی عِبَادِک. (صحیفه سجادیه، دعای 47، بخش 56)
منبع:
