با قامت عصمت و حیا می آید
با بانک مناجات و دعا می آید
میلاد عبادت است یعنی سجاد
از سوی خدا به سوی ما می آید[۱]
علی بن الحسین علیهما السلام مشهورترین لقبش «زین العابدین» و «سجاد» است. در پنجم شعبان سال ۳۸ هـ ق در مدینه منوره دیده به جهان گشود. پدر بزرگوارش حسین بن علی ـ علیهما السلام ـ می باشد. و مادرش به نامهای «شهر بانو»، «شاه زنان»، «شهر ناز»، «جهان بانویه» «خوله» و... خوانده شده است.[۲] آن حضرت دوران کودکی را در مدینه سپری کرد. حدود دو سال از خلافت جدّش میرالمؤمنین علی (علیه السلام) و ده سال دوران امامت عموی خویش امام حسن مجتبی (علیه السلام) را شاهد بود. بعد از شهادت امام مجتبی (علیه السلام) ده سال دوران امامت پدر را درک نمود. بعد از قیام عاشورا در سال ۶۱ هـ ق که امامت به او رسید، با زمامداران زیر معاصر بود: یزید بن معاویه (سال ۶۱ - ۶۴)، عبدالله بن زبیر (۶۱ - ۷۳)، معاویه بن یزید، مروان بن حکم (نه ماه از سال ۶۵)، عبدالملک بن مروان (۶۵ - ۸۶) و ولید بن عبدالملک (۸۶ - ۹۶) و سرانجام در سال ۹۴ یا ۹۵ هجری به شهادت رسید.[۳]
معصومان ـ علیهم السلام ـ هر یک الگوی تامّی برای بشریت بودند. با این حال فرصتهای زمانی و شرایط محیطی و مکانی، زمینه بروز برخی شیوه ها و روشها را به آنها داد. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ در روش حکومت و اخلاق مردمی الگو قرار گرفت، و علی (علیه السلام) شیوه اجرای عدالت و جهاد و صبر و بردباری را به مردم آموخت و حسین بن علی ـ علیهما السلام ـ مکتب جهاد و شهادت و تحمل اسارت را زینت بخشید و حسن بن علی ـ علیهما السلام ـ روش صلح با دشمن و تحمل زخم زبانهای دوستان را به مردم ارائه کرد. و حضرت سجاد (علیه السلام) نیز روش دعا و سخن گفتن با خدا و خواستن حاجت از او را به مردم تعلیم نمود. و همین طور آموخت که چگونه با دعا می توان مسائل مهم اعتقادی، سیاسی، عاطفی، و روحی را بیان نمود.
آنچه پیش رو دارید، نگاهی است گذرا به برخی کلمات حضرت سجاد (علیه السلام) درباره حضرت مهدی (علیه السلام) و اهّم دعاهایی که آن حضرت درباره امام زمان (علیه السلام) ، انتظار آن حضرت، فرج او، دعا برای سلامتی و نصرت او و....فرموده است.
ای آن که عزیز خاطر مایی تو
ما خسته عشقیم و مسیحایی تو
ای چشم و چراغ عارفان ای سجاد
بیمار نه ای طبیب دلهایی تو[۴]
نگاهی اجمالی به سخنان امام سجاد علیه السلام درباره امام زمان علیه السلام
امام سجاد علاوه بر دعاهایی که درباره حضرت مهدی (علیه السلام) دارد، کلمات و سخنان نغز و زیبایی نیز درباره مسائل مربوط به آن حضرت بیان نموده است که به نمونه هایی اشاره می شود:
۱. زمان خالی از حجت نیست
امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «لاتَخْلُو الاَرْضُ الی اَنْ تَقُومَ السّاعَهُ مِنْ حُجَّه وَ لَوْلا ذلِکَ لَمْ یُعْبَدِ اللهُ؛[۵] زمین تا روز قیامت خالی از حجت نیست، و اگر حجت الهی نبود، خدا پرستیده نمی شد.»
این حدیث به خوبی نشان می دهد که در این زمان نیز حجت الهی وجود دارد. منتهی این امام باید معصوم باشد و معرفی شده ازطرف خدا و امامان قبلی، چنان که آن حضرت فرمود: «الامامُ لایکونُ الّا مَعْصُوماً وَ لَیْسَت العِصْمَهُ فی ظاهِرِ الخِلْقَهِ فَیُعْرَفَ بِها وَ کذلِکَ لایَکُونُ الاّ مَنْصُوصاً؛[۶] جز معصوم احدی شایسته امامت نیست و چون عصمت یک نشان ظاهری در خلقت نیست( که همگان) بشناسند، باید امام از طرف خدا (تعیین) و اعلام شود.»
و در خطبه معروف خود در مسجد جامع شام در حضور یزید بن معاویه فرمود: «رسول خدا، و وصی او علی (علیه السلام) ، سید الشهداء (حمزه)، جعفر طیار، دو سبط این امت و مهدی [این امت] از ماست.»[۷]
۲. راز غیبت و پنهان بودن ولادت
حضرت سجاد (علیه السلام) فرمود: «القائِمُ مِنّا یَخفی عَلی النّاسِ وِلادَتُهُ حتّی یَقُولُوا: لَمْ یُولَدْ بَعْدُ، لِیَخْرُجَ حینَ یَخْرُجُ وَ لَیْسَ لِاحد فی عُنُقِهِ بَیْعَهً؛[۸] قائم ما، ولادتش از مردم مخفی می شود تا جایی که می گویند: هنوز متولد نشده است. تا هنگامی که ظهور می کند بیعت کسی در گردن او نباشد.»
همچنین درباره مخفی بودن مکان آن حضرت فرمود: «لا یَطَّلِعُ عَلی مَوْضِعِهِ اَحَدٌ مِنْ وَلِیٍّ وَلاغَیْرِهِ اِلّا الَّذی یَلی اَمْرَهُ؛[۹] هیچ کس از دوست و غیر دوست از اقامتگاه او مطّلع نمی شود، به جز کسی که متصدّی خدمتگزاری اوست.»
۳ . غیبت کبری و صغری
امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «اِنَّ لِلْقائِمِ مِنّا غَیْبَتَیْنِ: اِحداهُما اَطولُ مِنَ الاُخری. اَمّا الاُولی فَسِتَّه اَیّامٍ وَ سِتَّهَ اَشْهُر وَ سِتَّ سَنَواتٍ وَ اَمّا الْاُخْری فَیَطُولُ اَمَدُها حَتّی یَخْرَجَ مِنْ هذَا الْامْرِ اَکْثَرُ مَنْ یَقُولُ بِهِ، فَلا یَثْبُتُ عَلَیْهِ الاّ مَنْ قَوِیَ یَقِینُهُ وَ صَحَّتْ مَعْرِفَتُهُ وَ لَمْ یَجِدْ فی نَفْسِهِ حَرَجاً مِمّا قَضَیْنا وَ سَلَّمَ لَنا اَهْلَ البَیْتِ؛[۱۰] برای قائم ما دو غیبت است که یکی از آنها طولانیتر از دیگری است. اما اولی شش سال و شش ماه و شش روز طول میکشد و اما دومی به قدری طول میکشد که بیشتر کسانی که به غیبت او ایمان داشتند از اعتقاد خود بر می گردند. فقط کسانی بر اعتقاد خود استوار می مانند که یقین محکم و شناخت صحیح داشته باشند و سخنان ما بر آنها گران نباشد و تسلیم ما اهل بیت باشند.»
۴. فتنه های دوران غیبت
امام زین العابدین (علیه السلام) فرمود: «یا اباخالد لَتأتِیَنَّ فِتَنٌ کَقِطَعِ اللَّیْلِ المُظْلِمِ لایَنْجُو الاّ مَنْ أَخَذَ اللهُ مِیثاقَهُ اوُلئکَ مَصابیحُ الهُدی وَ یَنابِیعُ العِلْم یُنْجِیهِمُ اللهُ مِنْ کُلِّ فِتْنَهٍ مُظْلِمَهٍ؛[۱۱] ای اباخالد! براستی (در دوران غیبت) فتنه هایی همچون قطعه های شب تار هجوم می آورد که از آن جز کسانی که خدا از آنها پیمان گرفته رهایی نمی یابد. همانها چراغهای هدایت و سرچشمه علمند، که خداوند آنها را از هر فتنه تاریک نجات می بخشد.»
و همچنین فرمود: «مَنْ ثَبَّتَ عَلی وِلایَتِنا فی غَیْبَهِ قائِمِنا أَعطاهُ اللهُ اَجْرَ اَلفَ شَهیدٍ مِثْلِ شُهداءِ بَدْرٍ وَ اُحُدٍ؛ کسی که در زمان غیبت قائم ما (علیه السلام) بر ولایت ما ثابت و استوار بماند، خداوند به او پاداش هزار شهید مثل شهیدان بدر و احد عطا می فرماید.»[۱۲]
۵. انتظار راستین و پاداش آن
برای انتظار حضرت مهدی (علیه السلام) آثار گرانبهایی وجود دارد، از جمله امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «اِنتِظارُ الفَرَجِ مِن أَعظَمِ الْعَمَلِ؛ انتظار فرج از برترین اعمال است.»[۱۳] و فرمود: «اهل زمان غیبت او که قائل به امامت او و منتظر ظهور او باشند، برتر از مردمان هر زمان دیگر می باشند، زیرا خدای تبارک و تعالی به آنها آن قدر عقل، فهم و شناخت عطا فرموده است که غیبت امام در پیش آنها چون زمان حضور شده است. خداوند اهل آن زمان را همانند مجاهدانی قرار داده که در محضر رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ شمشیر بزنند، آنها مخلصان حقیقی و شیعیان واقعی و دعوت کنندگان به دین خدا در آشکار و نهان می باشند.»[۱۴]
۶. یاران مهدی علیه السلام
حضرت سجاد (علیه السلام) در تفسیر آیه ]حَتّی اِذا رَأوْا ما یُوعَدُونَ فَسَیَعْلَمونَ مَنْ أضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عدداً[؛[۱۵] «هنگامی که ببینند آنچه را که وعده می شوند، پس می فهمند که چه کسی یاورش ضعیف تر و نفراتش کمتر است»، فرمود: «یَعْنی القائِمَ و انْصارَهُ بِالنِسْبهِ لِاعْدائِهِ؛ مقصود ]از مایُوعَدوُنَ[ قائم (علیه السلام) و یاران او در مقایسه با دشمنان او می باشند.»[۱۶]
در جای دیگر فرمود: «...کَأنّی بِصاحِبِکُمْ قَدْ عَلا فَوْقَ نَجَفِکُمْ بِظَهْرِ کُوفان فی ثَلاثَمأهٍ وَ بِضْعَهَ عَشَرَ رَجُلا، جَبرئیلُ عَنْ یَمِینهِ وَ میکائیلُ عَِِنْ شِمالِهِ وَ اِسْرافیلُ أَمامَهُ، مَعَهُ رایَهُ رَسُول الله صلی الله علیه و آله قَد نَشَرها لایَهْوِی بِها الی قَوْم الاّ أَهْلَکَهُم اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ؛[۱۷] گویا صاحب شما (مهدی) را میبینم که پشت کوفه بالای نجف در بین سیصد و سیزده نفر قرار گرفته، جبرئیل از راستش، و میکائیل از سمت چپش و اسرافیل جلو آن حضرت قرار دارند. و با او پرچم رسول خدا است که آن را برافراشته است. و بر قومی فرود نمی آید جز آنکه آنها را ] به امر[ خدای عزیز و جلیل هلاک می کند.»
۷. دوران ظهور
با ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) برکات فراوانی عاید بشریت و متدینین می شود؛ از جمله، آنچه حضرت سجاد (علیه السلام) فرمود: «اذا قامَ القائِمُ أَذْهَبَ اللهُ عَن شِیعَتنا العاهَهَ و جَعَل قُلُوبَهُمْ کَزُبَرِ الحَدیدِ وَ جَعَلَ قُوَّهَ الرَّجُل مِنْهُم قُوَّهَ أرْبَعینَ رَجُلا وَ یَکونُونَ حُکّامَ الاَرْضِ وَ سَنامَها؛[۱۸] وقتی قائم قیام کند، خداوند رنج را از شیعیان ما دور می کند و دلهای آنها را چون پاره آهن قرار می دهد و خداوند قدرت هر مرد از آنها را برابر چهل مرد قرار میدهد و آنها حاکمان زمین خواهند شد.»
دعاهای امام سجاد درباره امام زمان علیهماالسلام
پیشتر اشاره شد که یکی از برکات وجود حضرت سجاد (علیه السلام) ، تعلیم شیوه و روش دعا نمودن است. درباره انتظار مهدی (علیه السلام) و دعا برای فرج و نصرت آن حضرت و... نیز دعاهای متعددی وجود دارد که به اهّم آنها اشاره می شود:
الف. دعا برای ظهور در روز عرفه
این دعا از چهار بخش تشکیل شده است؛ لزوم وجود امام در هر زمان و اطاعت مطلق از امر و نهی او، دعا برای نصرت و یاری و محافظت آن حضرت، بیان نتایج و پی آمدهای ظهور مهدی (علیه السلام) در قالب دعا، بیان اوصاف یاران آن حضرت و دعا در حق آنان.
در بخش اول چنین می خوانیم: «اللّهُمَّ اِنَّکَ أَیَّدْتَ دینَکَ فی کُلِّ أَوانٍ بِاِمامٍ أَقَمْتَهُ عَلَماً لِعبادِکَ وَ مَناراً فی بِلادِکَ بَعْد اَنْ وَصَلْتَ حَبْلَهُ بِحَبْلِکَ وَ جَعَلْتهُ الذَّریعَهَ الی رِضْوانِکَ وَ افْتَرَضْتَ طاعَتَهُ وَ حَذَّرْتَ مَعْصِیَتَهُ وَ اَمَرْتَ بِامْتِثالِ اَمْرِهِ و الانْتِهاءِ عِند نَهْیِهِ و اَنْ لایَتَقَدَّمَهُ مُتَقَدِّمٌ و لایَتأَخَّرَ عَنهُ مُتَأخِّرٌ فَهُوَ عِصْمَهُ اللاّئذیْنَ وَ کَهْفُ المؤمِنینَ و عُرْوَهُ المُتَمسِّکینَ وَ بَهاءُ العالمینَ ؛ «بار الها! تو در هر زمان دین خود را به وسیله امامی تایید فرموده ای که او را برای بندگانت به عنوان عَلَم و در کشورهایت به جای منار ]هدایت[ برپا داشته ای؛ پس از آنکه پیمان او را به پیمان خود پیوسته و او را وسیله خشنودی خود ساختهای و طاعتش را واجب کرده و از نافرمانیش بیم داده ای و به اطاعت فرمانش و باز ایستادن در برابر نهیش و سبقت نگرفتن بر او و عقب نماندن از او فرمان داده ای! پس او نگهدارنده پناهندگان و ملجأ مؤمنان و دستاویز متمسکان و جمال و عظمت جهانیان است.»
و در بخش دوم می خوانیم: «اللّهُمَّ فَاَوْزِعْ شُکرَ ما اَنْعَمْتَ بِهِ علیه وَ اَوْزِعْنا مِثْلَهُ فیهِ و أیِّد مِن لَدُنکَ سُلطاناً نصیراً وَا فْتَحْ لَهُ فتْحاً یَسیراً وَ اَعِنْهُ بِرُکنِکَ الاعَزّ وَ اشْدُد اَزْرَهُ وَ قَوِّ عَضُدَهُ و راعِهِ بِعَیْنِکَ وَاحْمِهِ بِحِفْضِکَ و انْصُرْهُ بِملائِکَتِکَ... ؛ بار الها! پس ولی خود را به شکر آنچه بر او نعمت داده ای مُلهَم ساز، و ما را نیز به سپاسگزاری نعمت وجود او توفیق ده، و او را از جانب خود سلطنتی یاری دهنده عطا فرمای و درهای پیروزی را به آسانی بر وی بگشا، و او را به نیرومندترین تکیه گاه خود مدد ده و پشت گرم ساز، و بازویش را نیرو بخش و به چشم عنایت منظورش دار، و به نگهداری خود حمایتش کن و با فرشتگانت یاریش ده... .»
و در بخش چهارم چنین آمده است: «وَ اَحْیِ بِهِ ما اَماتَهُ الظّالمُونَ مِنْ مَعالِمِ دِینِکَ وَ اجْلَ بِهِ صَدْأ الجَوْرِ عَنْ طَریقَتِکَ وأبْنِ بِهِ الضَّرَّاء عَنْ سَبیِلِکَ وَ أَذِل بِهِ النّاکِبِینَ عَنْ صِراطِکَ و أَمْحَقْ بِهِ بَغاهَ قَصْدِکَ عِوَجاً...؛ و به وسیله او آنچه از نشانه های دینت توسط ستمگران از بین رفته را زنده ساز، و زنگ جور[ظالمان] را از طریق خویش بزدای، و سختی و ناهمواری را به وسیله او از راه خویش برطرف کن، و منحرفین از صراط [مستقیم] خود را توسط او از میان بردار، و آنانی را که قصد کج ساختن راه تو را دارند هلاک نمای... .»
این همه دستاوردهای بزرگ حکومت جهانی مهدی است که در قالب دعا در سختترین دوران خفقان و ستم بیان شده است.
و درباره اوصاف یاران مهدی چنین آمده است: «اللّهُمَّ و صَلِّ عَلی أوْلیائِهِمُ المُعتَرِفینَ بِمَقامِهِم، المُتَّبِعینَ مَنْهَجَهُمْ المُقْتَفِینَ آثارَهُمْ...المُنْتَظریْنَ أیّامَهُم المَادّینَ اِلَیْهِم أَعْیُنَهُم...؛ بارالها! رحمت فرست بر دوستان ایشان که معترف به مقام آنها، و تابع راه آنان و پیرو آثار آنهایند، منتظر روزگار ]دولت[ آنها و چشم دوخته به راهشان می باشند.»[۱۹]
ب. دعای دیگر برای ظهور و فرج:
این دعا نیز در منابع متعددی آمده است و مربوط به روز عرفه میباشد. این دعا با درخواست فرج آل محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ و در خواست یاری آنان شروع شده و با بیان ره آوردهای ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) در قالب دعا ادامه یافته، در پایان با بیان اوصاف یاران حضرت خواسته میشود دعا کننده جزء بهترین یاران او قرار گیرد.
«اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ فَرِّجْ عَنْ آلِ مُحَمَّد وَ اجْعَلْهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِالحَقِّ....وَانْصُرْهُمْ وَ انْتَصِر بِهِمْ وَ اَنْجِزْ لَهُمْ ما وَعَدْتَهُم وَ بَلِّغْ فَتْحَ آلَ مُحَمَّد ...؛ خدایا بر محمد و آل او درود فرست و فرج آل محمد را [با ظهور مهدی علیه السلام] برسان، آنها را امامانی که به حق هدایت میکنند قرار بده و آنها را یاری کن و به وسیله آنها یاری بخش و برای آنها آنچه وعده فرمودی وفا کن و پیروزی آل محمد را برسان... .»
در ادامه، خطاب مخصوص به حضرت حجت شده، می گوید: «...وَ اَصْلِحْ لَنا اِمامَنا وَ اسْتَصْلِحْهُ وَ اَصْلِحْ عَلی یَدیْهِ و آمِنْ خَوْفَهُ و خَوْفَنا عَلَیْهِ وَ اجْعَلْهُ اللّهُمَّ الذّی تَنْتَصِر بِهِ لِدیْنِکَ ؛ و برای ما اماممان را اصلاح کن و برای او طلب اصلاح کن و با دستان او [جامعه را] اصلاح کن، ترس او را و ترس ما را نسبت به [وجود مبارک] او ایمن گردان و او را کسی قرار بده که به وسیله او دینت را یاری نمایی.»
و در باره دستاوردهای دوران ظهور می گوید: «اللّهُمَّ امْلَاءِ الاَرْضَ بِهِ قِسْطاً وَ عَدْلا کَما مُلِئَتْ ظُلماً وَ جَوْراً و امْنُن بِهِ عَلی فُقَراءِ المُسْلِمینَ و اَرامِلِهِمْ وَ مَساکِینِهِم وَ اجْعَلْنی مِنْ خِیارِ مَوالِیهِ وَ شِیعَتِهِ، أَشَدِّ هِمْ لَهُ حُبّاً وَ اَطْوَعِهِمْ لَهُ طَوْعاً ؛ خدایا به وسیله او زمین را پر از عدل و داد کن چنان که از ستم و جور پر گشته است، و به وسیله او بر فقرای مسلمین و یتیمان و بی سرپرستان و از کار افتادگانشان منت گذار و مرا از برگزیدگان دوستان و شیعیانش، و شدیدترین آنها نسبت به او از نظر محبت، و رامترین شان در فرمانبری قرار ده.»
«وَ اَنْفَذِهِمْ لِامْرِهِ وَ اَسْرَعِهِمْ الی مَرضاتِهِ و اَقْبَلِهِمِ لِقَوْلِهِ وَ اقْوَمِهِم بِاَمْرِهِ وَ ارْزُقنی الشَّهادَهَ بَیْنَ یَدَیْهِ حَتّی اَلْقاکَ وَ انْتَ عَنّی راض؛ و [مرا] نافذترین آنها در مقابل فرمان او، و شتاب کننده ترینشان به سوی خرسندی و رضایت او، و روکننده ترین آنها به سوی سخن او، و پایدارترینشان در امر او قرار ده، و شهادت در پیشگاه او را روزی من گردان، تا تو را در حالی که از من راضی هستی ملاقات کنم.»[۲۰]
به دلیل طولانی بودن این بحث، بخش دیگری از دعاهای امام سجاد (علیه السلام) در مورد حضرت مهدی (علیه السلام) را در قسمت دوم این مقاله مرور خواهیم کرد.
________________________
[۱]. سید رضا مؤید.
[۲]. دکتر سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، اول، ۱۳۶۵ هـ ش، ص ۲۷ - ۲۹.
[۳]. ابن ابی السراج البغدادی، تاریخ الائمه، قم ـ مکتبه بصیرتی، ص ۹، مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، ص ۲۳۴ - ۲۳۵.
[۴]. جواد مشفق.
[۵]. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، بیروت دار احیاء التراث، ج ۵۲، ص ۹۲؛ ر.ک: لطف الله صافی، منتخب الاثر، ص ۲۷۱، کامل سلیمان، روزگار رهائی، ترجمه علی اکبر مهدی پور، نشر آفاق، سوم، ۱۳۷۶، ج ۱، ص ۸۶.
[۶]. روزگار رهائی، همان، ص ۸۷؛ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص ۱۳۲.
[۷] . منتخب الاثر، ص ۱۷۲، روزگار رهائی، همان، ص ۸۷.
[۸] . همان، ص ۱۸۷، بحارالانوار، همان، ج ۵۱، ص ۱۳۵.
[۹]. بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۵۳ و ج۵۳، ص۳۲۴؛ منتخب الاثر، ص ۲۵۱ و ۲۵۳.
[۱۰]. همان، ص ۲۵۱، و بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۴.
[۱۱]. بحارالانوار، همان، ج ۵۱، ص ۱۳۵، روایت ۳.
[۱۲]. همان، ج ۵۲، ص ۱۲۵.
[۱۳]. منتخب الاثر، ص ۲۴۴.
[۱۴]. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، منتخب الاثر، ص ۲۴۴.
[۱۵]. جن/ ۲۴.
[۱۶]. ینابیع المودّه، ج۳، ص ۸۴؛ بشاره المصطفی، ص ۶۲؛ الزام الناصب، ص ۳۲ و ۲۴۲.
[۱۷]. بحار الانوار، همان؛ ج۵۱، ص۱۳۵، ح۳.
[۱۸]. همان، ج ۵۲، ص ۳۶۴، و ۳۱۷؛ الزام الناصب، ص ۱۳۹.
[۱۹]. ر. ک: صحیفه کامله سجادیه، ترجمه صدرالدین بلاغی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی تا، در ضمن دعای ۴۷ روز عرفه، ص ۲۵۵ – ۲۵۸؛ «الصحیفه السجادیه الجامعه، قم، مؤسسه الامام المهدی، اول، ۱۴۱۱ هـ ق، ص ۳۲۲؛ سید رضی الدین علی بن طاووس، اقبال الاعمال، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ص ۶۶۴؛ المصباح، ابراهیم العاملی الکفعمی، بیروت، منشورات مؤسسه الاعلمی، ص ۸۹۱.
[۲۰]. اقبال الاعمال، همان، ص ۶۷۵، الصحیفه السجادیه الجامعه، همان، ص ۳۴۷؛ محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ۹۸، ص ۲۳۴؛ ابراهیم عاملی کفعمی، مصباح المتهجد، بیروت، منشورات مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ص ۶۹۷.
