الف: علوم ائمّه علیه‌السلام از طریق تعلیم و تعلّم نیست بلکه از نوع علوم اعطایی است که خداوند متعال با قدرت خود آن‌ها را عالم ساخته و علومی را که لازم می‌دانسته در اختیار آن‌ها قرار داده است که اصطلاحاً به آن علم لدنّی گفته می‌شود با تتبّع در روایات اهلبیت علیهم‌السلام استفاده می‌شود که منابع علمی امامان علیهم‌السلام عبارتند از:
1 ـ آگاهی کامل از کتاب اللّه و قرآن مجید به گونه‌ای که تفسیر و تأویل، ظاهر و باطن و محکم و متشابه آن را به خوبی می‌دانند از آیه 43 سوره مبارکه رعد استفاده می‌شود که کسی وجود دارد که تمام علم کتاب در نزد او است جایی که آصف بن برخیا وزیر سلیمان به خاطر آگاهی به بخشی از کتاب آسمانی قادر بود تا تخت ملکه سبا را نزد سلیمان بیاورد مسلماً کسی که به تمام علم کتاب آگاه است کارهای بسیار مهمتری می‌تواند انجام دهد.
روایات بسیاری از ائمّه علیهم‌السلام وارد شده که می‌فرمایند این آیه اشاره به علی بن ابیطالب و ائمه هدی علیهم‌السلام دارد[1].
2 ـ وراثت از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله تمام معارف و شرایع اسلام را به علی آموخت و علی علیه‌السلام با خطّ خود در کتاب نوشت و این علم و آگاهی به فرزندان علی علیه‌السلام یعنی امامان معصوم علیهم‌السلام رسید.
در روایات متعدّدی می‌خوانیم که امامان علیهم‌السلام می‌فرمودند: آن‌چه ما نقل می‌کنیم همه را می‌توانید از پیامبر نقل کنید چرا که ما همه این‌ها را به وسیله اجداد خود از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله شنیده‌ایم.
امام صادق علیه‌السلام فرمودند:
«حدیثی حدیثُ أبی وحدیثُ أبی حدیثُ جدّی وحدیثُ جدّی حدیثُ الحسین و حَدیثُ الحسین حَدیثُ الحَسَنِ وحدیث الحسن حدیثُ امیرالمؤمنین علیه‌السلام وحدیثُ امیرِالمؤمنین علیه‌السلام حدیثُ رسول اللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله وحدیثُ رسولِ اللّه قول اللّه عزوجل[2]».
«گفتار من گفتار پدرم هست و گفتار پدرم گفتار جدم هست و گفتار جدم گفتار امام حسین علیه‌السلام است و گفتار امام حسین علیه‌السلام گفتار امام حسن علیه‌السلام است و گفتار امام حسن علیه‌السلام گفتار امیرالمؤمنین علیه‌السلام است
و گفتار امیرالمؤمنین علیه‌السلام گفتار رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله است و گفتار رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله گفتار خداوند متعال است».
3 ـ ارتباط با فرشتگان.
امام باقر علیه‌السلام فرمود:
«إنَّ علیاً کان مُحَدَّثاً».
«ملک با علی سخن می‌گفت.
.. عن حمران قال: قال لی أبو جعفر علیه‌السلام: إنَّ علیاً کان محدثا فخرت إلی أصحابی فقلتُ لهم: جئتکم بعجیبة قالوا: ما هی؟ قلتُ: سمعتُ أباجعفر علیه‌السلام یقول: کان علی محدثا قالوا: ما صنعت شیئاً الاّ سألت مَن یحدِّثه؟ فرجعت الیه فقلتُ له: إنّی حدثت أصحابی بما حدثتنی قالوا: ما صنعت شیئاً الا سألته مَن یحدثُه؟ فقال لی: یحدّثه ملک. قلتُ: فنقول! إنّه نبی؟ قال: فحرَّک یده هکذا[3] ثم قال: کصاحب سلیمان أو کصاحب موسی أو کذی القرنین أو ما بلغکم أنه قال: وفیکم مثله.
حمران بن اعین گوید: من از این حرف تعجّب کردم از حضرت سؤال کردم مَن کانَ یحَدِّثُه فَقالَ لی: یحدِّثُهُ مَلَک، قُلْتُ: تَقُولُ إنَّه نبی علیهم‌السلام؟ قال فحرَّک یدَهُ هکذا کصَاحِبِ سُلیمان دوست سلیمان (آصف بن برخیا) أو کصاحب موسی (خضر) أو کذی القرنین[4][5].
در روایت دیگری آمده که:
الائمّةُ علماءُ صادقون مُفهَّمون محدَّثون[6].
«ائمه دانشمندان راستگو، الهام گیرنده و دریافت کننده حدیث از غیب‌اند».
4 ـ القای روح القدس: روح القدس روح مقدس و امدادگر است که انسان را به هنگام انجام کارهای مهم معنوی و الهی یاری می‌دهد و البته به تفاوت مراتب اشخاص متفاوت است، در پیامبران و امامان علیهم‌السلام به گونه فوق العاده‌ای قوی‌تر و بارزتر عمل می‌کند امّا از ماهیت و جزئیات آن اطلاّع زیادی در دست ما نیست.
امام باقر علیه‌السلام بعد از برشمردن ارواح پنج‌گانه‌ای که در انبیا و اوصیا وجود دارد به جابر فرمودند:
«فَبِرُوحِ القُدُسِ یا جابِر عَرَفُوا ما تَحْتَ العَرشِ إلی ما تَحْتَ الثَّری»[7].
«به وسیله روح القدس آن‌چه را در زیر عرش تا آن‌چه در زیر زمین است می‌دانند».
5 ـ نور الهی: امام صادق علیه‌السلام فرمود:
هنگامی که امام پیشین از دنیا می‌رود خداوند برای امام بعد از او ستونی از نور برمی‌افرازد که به وسیله آن اعمال مردم را می‌بیند و از این طریق خداوند حجّت را بر خلق خود تمام می‌کند[8].
ب: بعضی از احکام که مقتضیات اجرای آن در جامعه موجود نیست با ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام آن احکام معطّله نیز بیان و اجرا خواهد شد.
[1] جامع الاحادیث : 1/12 ، حدیث 1 ، باب حجیة فتوی الائمّه ؛ کافی : 1/52 حدیث 14 .
[2] أی بالنفی بصائر الدرجات : 7/341 ـ 342 ، باب 6 ، حدیث 3 .
از کتاب الولایة التکوینیه الحق الطبیعی للمعصوم : 192 .
مؤلف الشیخ جلال الصغیر ناشر دارالاعراف للدراسات . بیروت .
بحار 26/73 ، حدیث 20 ، باب 13 ؛ الکافی 1/271 ؛ شرح اصول کافی ملأ صالح مازندرانی : 67 .
[3] الکافی : 1/269 ، حدیث 4 .
[4] چه کسی با او صحبت می‌کند . پس امام به من فرمود : فرشته با او صحبت می‌کند ، گفتم : یعنی او [علی علیه‌السلام] پیامبر است ؟ با اشاره دستش انکار کرد . سپس فرمود : مانند دوست سلیمان « آصف بن برخیا » یا دوست موسی « خضر » یا مانند ذی‌القرنین است .
[5] کافی : 1/271 ، حدیث 3 .
[6] کافی : 1/272 ، حدیث 2 .
[7] کافی : 1/387 ، حدیث 3 .
[8] مفاتیح الجنان : اعمال ماه رجب ؛ اقبال الأعمال : 3/215 ، فصل 23 .
