اين نكته را در نظر بگيريد كه آنچه كه با عث عظمت و اعتلا يا سقوط و پليدي و نابودي فرد و اجتماع ميشود كارها و فعاليتهاي اختياري يعني قلمرو خباثت و سعادت روح ، نياّت واعمال فرد است (كل نفس بما كسبت رهينه) هر نفس شخصي در گرو عملي است كه آن را براي خود اندوخته است (مدثر آيه38 )
روح انسان از ناحيه خداست در اول خلقت زمينه سعادت در او فراوان است امّا مجبور نيست نه به پليدي و نه به سعادتمندي .انسان خودش بايد با تلاش پليدي را از خود دور كند .
چون نفس يا روح انسان مجبور به صلاح رفتار نيست قدرت كسب هر كلام را بر اثر اعمال و افكار دارد و وقتي پليدي وزشتي گردنگير انسان مي شود وبه او مي گويند روح پليد پيدا كرده اي كه با اراده و انجام اعمال اختياري زشت يعني گناه عامل فساد دروني خود شود مثل اعتياد انسان هاي معتاد ، از اول خلقت معتاد نبوده اند بر اثر اعمال اعتياد آور روح خود را با مواد انس داده اند لذا براي دوري از آن بايد زحمت بايد زحمت و تلاش كشيد تا پاك شوند .
و قرآن هم فرموده انسان هم زمينه سعادت در او هست و هم زمينه شقاوت و پليدي (فالهمها فجورها وتقواها قد افلح من زكاها و قد خاب من دساها )نفس انسان به هردو نيروي (گناه و پليدي ) و رستگاري و صلاح مساوي است و زمينه هر دو را دارد (سوره شمس )
لكن راه سعادت و تزكيه در اعمال ، اخلاق و رفتار است يعني شرائط آن ايمان به خدا و معتقدات ديني و عمل صالح (انجام واجبات و ترك محرمات )افزايش علم و معرفت و اخلاق حسنه الهي پيدا كردن است : (من عمل صالحاً من ذكر و انثي و هو مؤمن فلنجينّه حياه طيبه ) هر زن و مرد كه با شرائط ايمان عمل صالح انجام دهد اورا در زندگاني خويش با سعادت و زنده مي گردانيم (نحل آيه 97) و ملاك پليدي ورود به عرصه گناه و فساد اخلاقي و رفتاري است (ثم كان عاقبه الذين اساؤاالسواي ان كذبوابايات الله و كانوا بها يستهزؤن)پايان عمر كسانيكه عمل ناروا انجام ميدهند و گناهان خود را ناچيز شمرده و به فكر جبران و توبه نيستند ان است كه خدا را تكذيب مي كنند و همه آنها را به باد مسخره ميگيرند (روم آيه 10) در نتيجه گناه پي در پي بدون توبه روح را پليد ميكند .