محتواى وحى

در آياتى كه در بخش نبوّت گذشت ، خوانديد كه انبيا الهى وظيفه داشتند ، براى تأمين خير دنيا و آخرت مردم ، مسائل الهى را در بين مردم تبليغ كرده و به آنان تعليم دهند و زمينه عمل به احكام حضرت حق را فراهم نمايند ؛ در اين جا لازم است به گوشه اى از محتواى وحى كه در قرآن و سنّت منعكس است اشاره شود :
قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَاحَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَلاَتَقْتُلُوا أَوْلاَدَكُم مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ وَلاَ تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلاَ تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِى حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ * وَلاَ تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِى هِىَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ لاَنُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُوا ذلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
 بگو : بياييد تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده بخوانم : اين كه چيزى را شريك او قرار مدهيد و به پدر و مادر نيكى كنيد و فرزندانتان را از [ ترسِ ] تنگدستى نكشيد ، ما شما و آنان را روزى مى دهيم و به كارهاى زشت چه آشكار و چه پنهانش نزديك نشويد و انسانى را كه خدا محترم شمرده جز به حق نكشيد ؛ خدا اين [ گونه ]به شما سفارش كرده تا بينديشيد . * و به مال يتيم جز به روشى كه نيكوتر است ، نزديك نشويد تا به حدّ بلوغِ [ بدنى و عقلىِ ] خود برسد و پيمانه و ترازو را بر اساس عدالت و انصاف كامل و تمام بدهيد ؛ هيچ كس را جز به اندازه توانش تكليف نمى كنيم و هنگامى كه سخن گوييد ، عدالت ورزيد هر چند درباره خويشان باشد و به پيمان خدا وفا كنيد ؛ خدا اين [ گونه ] به شما سفارش كرده تا پند گيريد .
إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِى الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْىِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ  .
به راستى خدا به عدالت و احسان و بخشش به خويشاوندان فرمان مى دهد و از فحشا و منكر و ستم گرى نهى مى كند . شما را اندرز مى دهد تا متذكّر [ اين حقيقت ]شويد [ كه فرمان ها الهى ، ضامن سعادت دنيا و آخرت شماست . ] .
يَا بُنَىَّ أَقِمِ الصَّلاَةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الأُمُورِ * وَلاَ تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلاَ تَمْشِ فى الأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ * وَاقْصِدْ فِى مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ الأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ  .
پسرم ! نماز را برپا دار و مردم را به كار پسنديده وادار و از كار زشت بازدار و بر آنچه [ از مشكلات و سختى ها ] به تو مى رسد شكيبايى كن ، كه اينها از امورى است كه ملازمت بر آن از واجبات است . * متكبرانه روى از مردم برمگردان و در زمين با ناز و غرور راه مرو ، همانا خدا هيچ خودپسند فخرفروش را دوست ندارد . * و در راه رفتنت ميانه رو باش و از صدايت بكاه كه بى ترديد ناپسندترين صداها صداى خران است . خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ .
عفو و گذشت را پيشه كن و به كار پسنديده فرمان ده و از نادانان روى بگردان .
وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُم بِهِ وَلَئِن صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرِينَ * وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلاَّ بِاللَّهِ وَلاَ تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَلاَ تَكُ فِى ضَيْقٍ مِّمَّا يَمْكُرُونَ
 و اگر [ ستم گر را ] مجازات كرديد ، پس فقط به مانند ستمى كه به شما شده مجازات كنيد و اگر شكيبايى ورزيد [ و از مجازات كردن بگذريد ]اين كار براى شكيبايان بهتر است . * و شكيبايى كن و شكيبايى تو جز به توفيق خدا نيست و بر [ گمراهى و ضلالت ]آنان [ و كارهايى كه انجام مى دهند ] اندوهگين مباش و از نيرنگى كه همواره به كار مى گيرند ، دلتنگ مشو .
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ * يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ يَسْخَرْ قَوْمٌ مِن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْراً مِنْهُمْ وَلاَ نِسَاءٌ مِن نِسَاءٍ عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْراً مِنْهُنَّ وَلاَ تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ وَلاَ تَنَابَزُوا بِالأَلْقَابِ بِئْسَ الاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الإِيَمانِ وَمَن لَمْ يَتُبْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ * يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلاَ تَجَسَّسُوا وَلاَ يَغْتَب بَعْضُكُم بَعْضاً أَيُحِبُ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ  .
جز اين نيست كه همه مؤمنان با هم برادرند ؛ بنابراين [ در همه نزاع ها و اختلافات ]ميان برادرانتان صلح و آشتى برقرار كنيد و از خدا پروا نماييد كه مورد رحمت قرار گيريد . * اى اهل ايمان ! نبايد گروهى گروه ديگر را مسخره كنند ، شايد مسخره شده ها از مسخره كنندگان بهتر باشند ، ونبايد زنانى زنان ديگر را [ مسخره كنند ] شايد مسخره شده ها از مسخره كنندگان بهتر باشند و از يكديگر عيب جويى نكنيد و با لقب هاى زشت و ناپسند يكديگر را صدا نزنيد ؛ بد نشانه و علامتى است اين كه انسانى را پس از ايمان آوردنش به لقب زشت علامت گذارى كنند و كسانى كه [ از اين امور ناهنجار و زشت ] توبه نكنند ، خود ستمكارند . * اى اهل ايمان ! از بسيارى از گمان ها [ در حقّ مردم ] بپرهيزيد ؛ زيرا برخى از گمان ها گناه است و [ در امورى كه مردم پنهان ماندنش را خواهانند ]تفحص و پى جويى نكنيد و از يكديگر غيبت ننماييد ، آيا يكى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده اش را بخورد ؟

بى ترديد [ از اين كار ]نفرت داريد و از خدا پروا كنيد كه خدا بسيار توبه پذير و مهربان است .
محتواى وحى در قرآن مجيد به بهترين و كامل ترين شكل بيان شده است . امّا در سنّت و روايات ، مجموعه آن ها در كتاب هاى گران بهايى چون «الكافى» ، «التهذيب» ، «الاستبصار» ، «بحار الأنوار» ، «وسائل الشيعة» ، «من لا يحضره الفقيه» ، «مستدرك الوسائل» و ... آمده ، مى خوانيم كه پيامبر صلى الله عليه و آله به معاذ فرمود
اى معاذ ! تو را سفارش مى كنم به تقوا و پرهيز و پرواى از اللّه تعالى و توجّه به آن حضرت اقدس اعلا در هر حال و به هر كار ؛ هم چنين تو را وصيّت مى كنم به راستى در سخن ، وفاى به عهد ، اداى امانت ، ترك خيانت ، حفظ جهات همسايگى ، كظم غيظ ، فرو خوردن غضب ، ترحّم نسبت به يتيم ، نرمى در كلام ، پيشى در سلام ، نيكى رفتار ، كوتاه كردن آرزوهاى دور و دراز و غير قابل وصول يا صعب الحصول و بى فائده يا كم فائده كه به طبيعت حال جز مشغول داشتن انديشه به تباهى و به دنبال آن كشيده شدن پاى اعتقاد و عمل آدمى به گمراهى حاصلى ندارد و نيز وصيّت مى كنم تو را به پى گيرى ايمان و ملازمه با آن و از دست ندادن آن به هيچ قيمت و در هيچ حالت و تفقّه در قرآن كه همانا توجّه به آن و تلاوت آن به منظور فهم مفاد آن كه پس از درك و فهم آنچه اعتقادى است بدان دلبستگى حاصل آيد و آنچه عملى است ، مورد عمل قرار گيرد . تو را سفارش مى كنم به عشق به آخرت ، جزع و اضطراب از حساب روز قيامت و فروتنى به هريك از آحاد امّت . اى معاذ ! مبادا دانايى را تخطئه كنى ، يا حكيمى را دشنام گويى يا راستگويى را تكذيب كنى و دروغ زن شمارى ، يا گناهكارى را اطاعت كنى يا بر پيشواى عادلى عصيان ورزى ، يا سرزمينى را فاسد كنى و در زمين فساد كرده و اجتماع معتدل و منظّمى را به هم بريزى .
اى معاذ ! تو را سفارش مى كنم كه پيش هر سنگ و درخت و كلوخى از خدا بپرهيزى و همه جا متوجّه خدا باشى و از پروردگار پروا كنى ، چه در شهر ، چه در باغ ، چه در كوه و بيابان كه جز سنگ سخت وخاك سست نمى يابى همه جا خدا را باش و خدا را بياب و از معصيت حق روى برتاب و هم چنين تو را وصيّت مى كنم كه از دنبال هر گناهى توبه كنى و درد هر عصيانى را با داروى توبه درمان كنى تا به خواست خدا از آلام معصيت و آلودگى شفايابى .
آرى ، پيوسته در پى هر گناه توبه كن ، در پى گناه نهانى ، پنهانى توبه كن و به دنبال گناه آشكار توبه آشكار .
قالَ أَميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام : إِنَّما أَخَافُ عَلَيْكُمْ اثْنَتَيْنَ اتِّباعُ الْهَوى وَطُولُ الأَمَلِ ، أَمَّا اتِّباعُ الْهَوى فَإِنَّهُ يَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَأَمَّا طُولُ الأَمَلِ فَيُنْسى الآخِرَةَ .
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود : همانا من از دو چيز بر شما مى ترسم : پيروى هواى نفس و درازى آرزو ؛ پيروى هوا شما را از حق بازمى دارد و درازى آرزو ، آخرت را از ياد شما مى برد .
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : لَيْسَ مِنّا مَنْ ماكَرَ مُسْلِماً .
پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود : كسى كه با مسلمانى مكر و نيرنگ كند ، از ما نيست .
كانَ عَلِىُّ بنُ الْحُسَيْنِ صَلواتُ اللّهِ عَلَيْهِما يَقُولُ لِوُلْدِهِ : اتَّقُوا الْكِذْبَ الصَّغيرَ مِنْهُ وَالْكَبيرَ فى كُلِّ جدٍّ وَهَزْلٍ فَإِنَّ الرَّجُلَ إِذا كَذِبَ فى الصَّغيرِ اجْتَرى عَلَى الْكَبيرِ أَما عَلِمْتُمْ أَنَّ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله قالَ : ما يَزالُ الْعَبْدُ يَصْدُقُ حَتّى يَكْتُبَهُ اللّهُ صِدّيقاً وَما يَزالُ الْعَبْدُ يَكْذِبُ حَتّى يَكْتُبَهُ اللّهُ كَذّاباً.
امام چهارم عليه السلام به فرزندانش مى فرمود : از دروغ چه كوچك آن ، چه بزرگ آن خوددارى كنيد و از جدّى و شوخى دروغ بپرهيزيد ؛ زيرا وقتى كسى دروغ كوچكى گفت ، به دروغ بزرگ جرأت پيدا مى كند ؛ آيا نمى دانيد كه رسول خدا فرمود : بنده پيوسته راست گويد تا خدا او را در صف صدّيقان نويسد و بسا بنده اى پيوسته دروغ گويد تا خدا او را از دروغ گويان بنويسد .
عَنْ داوُد بن كَثير قالَ : سَمِعْتُ أَبا عَبْدِاللّهِ عليه السلام يَقُولُ : قالَ أَبى عليه السلام : قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : أَيُّما مُسْلِمَيْنِ تَهاجَرا فَمَكَثا ثَلاثاً لا يَصْطَلِحانِ إِلاّ كانا خارِجَيْنِ مِنَ الاْءِسْلامِ وَلَمْ يَكُنْ بَيْنَهُما وَلايةٌ فَأَيُّهُما سَبَقَ إِلَى كَلامِ أَخِيهِ كانَ السَّابِقُ إِلَى الْجَنَّةِ يَوْمَ الْحِسابِ .
داود بن كثير مى گويد : از امام صادق عليه السلام شنيدم مى فرمود كه پدرم فرمود كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده : هر دو مسلمانى كه از هم قهر كنند و سه روز به آن حال به مانند و صلح نكنند ، هر دو از اسلام خارج باشند و ميان آن دو پيوند دينى نباشد و هر كدام كه در سخن گفتن پيشى بگيرد روز حساب براى رفتن به بهشت پيشى بگيرد . جاءَ رَجُلٌ فَشَكا إِلى أبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام أَقارِبَهُ فَقالَ لَهُ : اُكْظُمْ غَيْظَكَ وَافْعَلْ فَقالَ : إِنَّهُمْ يَفْعَلُونَ وَيَفْعَلُونَ فَقالَ : أَتُريدُ أَنْ تَكُونَ مِثْلَهُمْ فَلا يَنْظُرُ اللّهُ إِلَيْكُمْ . مردى در محضر امام صادق عليه السلام از اقوامش شكايت كرد . حضرت فرمود : خشمت را فرو خور آن گاه اقدام كن . عرض كرد : آنان خوب عمل نمى كنند . فرمود : تو هم مى خواهى مانند آنان باشى تا خدا به شما ترحّم نكند . قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : لاَ تَقْطَعْ رَحِمَك وَإن قَطَعَتْكَ .
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : از خويش خود مَبُر گرچه او از تو بِبُرَد .

عَنْ أَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ : إِذا كانَ يَوْمَ الْقِيامَةِ كُشِفَ غِطاءٌ مِنْ أغْطِيَةِ الْجَنَّةِ فَوُجِدَ ريحُها مَنْ كانَتْ لَهُ رُوحٌ مِنْ مَسيرَةِ خَمسَ مِأَةَ عامٍ إِلاّ صِنْفٌ واحِدٌ ، قُلْتُ مَنْ هُمْ ؟
قالَ العاقُ لِوالِدَيْهِ
 امام صادق عليه السلام فرمود : چون قيامت شود ، يك پرده از پرده هاى بهشت را برگيرند ، هر جاندارى از مسافت پانصد سال بوى آن را بشنود جز يك دسته . گفتم : آنان كيانند ؟ فرمود : آنان كه عاق پدر و مادرند .
قالَ أَبُو عَبْدِاللّهِ عليه السلام : إِذا كانَ يَوْمَ الْقِيامَةِ نادى مُنادٍ ؛ أَيْنَ الصُدُودِ لِأَوْلِيائى فَيَقُومُ قَوْمٌ لَيْسَ عَلى وُجُوهِهِمْ لَحْمٌ ، فَيُقالُ : هؤُلاءِ الَّذينَ آذَوُا الْمُؤْمِنينَ وَنَصَبُوا لَهُمْ وَعانَدُوهُمْ وَعَنَّفُوهُمْ فى دينِهِمْ يُؤْمَرُ بِهِمْ إِلى جَهَنَّمَ .
امام صادق عليه السلام فرمود : چون قيامت شود ، يك جارچى صدا زند كه روگردانان از اوليا و دوستانم كجايند ؟ پس مردمى برخيزند كه گوشت به چهره آنان نيست . گفته شود : اينانند آن كسانى كه مردم مؤمن را آزردند و در برابر آن ها ايستادند و با آن ها لجبازى كردند و به مؤمنان در دينشان سخت گرفتند ، پس فرمان رسد كه آن ها را به دوزخ برند . عَنْ أَبى جَعْفَرٍ وَأَبى عَبْدِاللّهِ عليهماالسلام قالا : أَقْرَبُ ما يَكُونُ الْعَبْدُ إِلى الْكُفْرِ أَنْ يُواخى الرَّجُلَ عَلَى الدّينِ فَيُحْصِىَ عَلَيْهِ عَثَراتِهِ وَزَلاّتِهِ لِيُعَنِّفَهُ بِهِ يَوْماً ما .
امام باقر و امام صادق عليهماالسلام فرمودند : نزديك ترين وضعى كه بنده به كفر دارد اين است كه با كسى از نظر دينى برادرى كند و لغزش ها و خطاهاى او را شماره گيرد تا روزى او را به آن ها سرزنش كند . قالَ عَلِىٌّ عليه السلام : أَفْضَلُ الْعِبادَةِ الصَّبْرُ وَالصَّمْتُ وَإِنْتِظارِ الْفَرَجِ . على عليه السلام فرمود : برترين عبادت ، پايدارى در برابر حوادث و سكوت از كلام غير حق و انتظار گشايش داشتن است .
قالَ عَلِىٌّ عليه السلام : أَلا اُخْبِرُكُمْ بِالْفَقيهِ حَقَّ الْفَقيهِ ؟ مَنْ لَمْ يُرَخِّص النّاسَ فى مَعاصِى اللّهِ وَلَمْ يُقَنِّطْهُمْ مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ وَلَمْ يُؤْمِنْهُمْ مِنْ مَكْرِ اللّهِ وَلَمْ يَدَعِ الْقُرآنَ رَغْبَةً عَنْهُ إِلى ما سِواهُ وَلا خَيْرَ فى عِبادَةٍ لَيْسَ فيها تَفَقُّهٌ وَلا خَيْرَ فى عِلْمٍ لَيس فيه تَفَكُّر وَلا خَيْرَ فى قَراءَةَ لَيْسَ فيها تَدَبُّرٌ .
على عليه السلام فرمود : شما را به فقيهى كه واقعاً فقيه است خبر دهم ؟ كسى كه زمينه افتادن مردم را در گناه ايجاد نكند و آنان را از رحمت حق نااميد ننمايد و از مكر الهى به آن ها ايمنى ندهد و قرآن را رها ننمايد براى اين كه دنبال غير آن رود ، در عبادتى كه آگاهى نيست خيرى نمى باشد ، در علمى كه انديشه نيست خيرى وجود ندارد ، در قرآن خواندنى كه تدبّر نيست بهره اى نيست .
كسى اگر بخواهد پس از قرآن مجيد از سنّت اطلاع پيدا كند بايد به رواياتى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه معصومين عليهم السلام رسيده مراجعه نمايد ؛ صفحات ناچيز اين نوشته گنجايش منعكس كردن گوشه اى از اين درياى بى پايان الهى را ندارد ، روايات بالا فقط به عنوان نمونه براى نشان دادن سنّت ذكر شد ؛ سنّت ، بال و پرى گسترده به تمام ابعاد حيات انسانى دارد و مجموعه آن در هزاران كتاب روايتى به وسيله بزرگان دين جمع آورى شده است . بنابراين محتواى وحى در كتاب و سنّت قرار دارد و هر مسلمانى وظيفه دارد در حدّ لازم از قرآن و سنّت آگاه شده و براساس آن آگاهى عمل كند . در قرآن مجيد آمده كه نيكوكاران و عاملان به مسائل الهى در روز قيامت از بهترين پاداش برخوردارند و اهل گناه و عصيان در همان روز در بدترين عذاب بسر خواهند برد . معاد در قرآن مجيد بيش از هزار آيه دارد و در سنّت به عنوان تفسير آيات معاد هزاران روايت قابل توجّه وارد شده است ؛ آيات قرآن و روايات ، معاد را هم چون توحيد از اساسى ترين مسائل الهى دانسته و اعتقاد به آن را از اركان اصلى به حساب آورده است .