براي استجابت دعا شرط هايي ذكر شده است كه بيان هر يك طولاني مي شود. اولياء و بزرگان دين علت عدم استجابت دعاها را به عوامل گوناگوني ربط دادهاند. شخصي نزد حضرت علي(ع) از عدم استجابت دعا شكايت كرد و گفت: با اين كه خداوند فرمود: دعا كني، من اجابت مي كنم چرا ما دعا مي كنيم و به اجابت نميرسد؟ امام فرمود: قلب و فكر شما در هشت چيز خيانت كرده (به همين جهت دعايتان مستجاب نميشود:
1- شما خدا را شناخته، اما حق او را ادا نكردهايد. به همين دليل شناخت شما سودي به حالتان نداشته است.
2- شما به فرستاده او ايمان آوردهايد. سپس با سنتش به مخالفت برخاستهايد. ثمره ايمان شما كجا است؟
3- كتاب او را خواندهايد، ولي به آن عمل نكردهايد! گفتيد شنيديم و اطاعت كرديم، سپس به مخالفت برخاستيد!
4- شما مي گويد از مجازات و كيفر خدا مي ترسيد، اما همواره كارهايي مي كنيد كه شما را به آن نزديك ميكند.
5- شما مي گوييد به پاداش الهي علاقه داريد، امّا همواره كاري انجام مي دهيد كه شما را از آن دور مي كند.
6- نعمت خدا را مي خوريد و حق شكر او را ادا نميكنيد.
7- به شما دستور داده دشمن شيطان باشيد (اما طرح دوستي با او مي ريزيد). ادعاي دشمني با شيطان را داريد، امّا عملاً با او مخالفت نميكنيد.
8- عيوب مردم را نصب العين خود ساخته و عيوب خود را پشت سر افكندهايد... با اين حال چگونه انتظار داريد دعايتان به اجابت برسد، در حالي كه خودتان درهاي آن را بستهايد؟! تقوا پيشه كنيد. اعمال خويش را اصلاح نماييد. امر به معروف و نهي از منكر كنيد تا دعاي شما به اجابت برسد.
اين حديث مي گويد كه: وعده خداوند به اجابت دعا يك وعده مشروط است، نه مطلق؛ مشروط به آن كه به وعدهها و پيمانهاي خود عمل كنيد، در حالي كه شما از هشت طريق پيمان شكني كردهايد. اگر به اين پيمان شكنيها پايان دهيد دعايتان به استجابت مي رسد.
عمل به دستورهاي مذكور، از شرايط استجابت دعا است. با اين حال دعاهايي شرايط استجابت را دارا مي باشند، اما به استجابت نميرسند يا با تأخير به استجابت مي رسند، كه مي بايست معتقد بود خداوند مصلحتي را در عدم استجابت قرار داده است. پيامبر گرامي اسلام(ص) فرمود: هيچ مسلماني خدا را نميخواند به دعايي كه گناه يا قطع رحم نباشد، مگر اين كه خدا يكي از سه چيز را به او عطا مي كند: يا دعاي او را مستجاب مي كند، يا آن را ذخيره آخرتش قرار مي دهد، و يا اين كه معادل آن، بدي و بلا را از او دفع مي كند.
خداوند مصلحت بندگان را بهتر از خودشان مي داند و گاهي تأخير در اجابت را به خاطر عاقبت كار مي داند و در دعاي شريف افتتاح كه در شبهاي ماه مبارك رمضان خوانده مي شود، چنين آمده است: شايد تأخير تو در استجابت دعاهاي من به مصلحت بوده و براي من بهتر باشد، چون تو از عاقبت كارها و مصالح و مفاسد زندگي خبرداري. خداي متعال چون مي داند كه مؤمن به دليل ايمانش علاقه بيشتري به امور اخروي دارد، گاهي دعاي او درباره امور مادي را براي آخرتش ذخيره مي كند. او هم وقتي مي بيند كه در آن جهان به چه مقاماتي نايل مي گردد، از خداوند تشكر خواهد كرد و از اين معامله با خداوند خرسند خواهد گشت.
طلب مهمتر از مطلوب
دعا امري معنوي است و نورانيتي باطني دارد. دعا نزد عارفان و سالكان كوي رفيق، دست مايه رشد و تكامل و رسيدن به مبدأ اعلي است. آنها در طلب خود به دنبال خواسته و مطلوب مادي نيستند. مقصد و مطلوب عارفان، وصول به سرچشمه آب حيات است. اين كه خداوند بزرگترين لطف را به بندهاش ارزاني داشته و اجازه داده است كه با دعا با خداي ناظر و آگاه سخن بگويد و درخواست كند، نهايت كرامت و منّت است.
مناجات با خدا و انس با او به قدري ارزشمند و لذتبخش است كه اگر كسي آن را درك كند، هرگز به مسائل مادي و دنيوي توجه نخواهد كرد، چه رسد به آن كه آنها را از خدا درخواست نمايد. بنابراين، آنچه در دعا از اهميّت بيشتري برخوردار است، سخن گفتن و راز و نياز با خدا است.
منبع : پاسخگو