قرآن و مسئله شكر

قرآن مجيد به مسئله شكر در آيات با عظمتش اشاره مى كند و در مسائل گوناگونى به چهره شكر تصريح مى نمايد .
در قسمتى از آيات ، وجوب شكر را گوشزد مى نمايد و اين كه دارنده نعمت بايد از دهنده نعمت تشكّر كند ، البته اسلام ، شكر نعمت را به گفتن الحمد للّه نمى داند ، الحمد للّه لفظ شكر است ، بلكه مهم ترين مرحله شكر ، عملى است و آن نعمت را در همان راهى كه حضرت حق معين فرموده مصرف كردن است .
در پاره اى از آيات به اين معنى اشاره مى كند كه يكى از خواسته هاى مهم انبيا و اوليا اين بوده كه خداوند به آنان توفيق شكر عنايت كند . در برخى از آيات به اين حقيقت اشاره شده كه شكر سود بسيارى براى شاكر دارد و باعث رضايت حق از عبد و ازدياد نعمت است .
و در قسمتى از آيات به نعمت ها اشاره شده و از اكثريت به خاطر غفلتى كه از شكر نعمت دارند سخت گلايه شده است ، در اين جا لازم است براى هريك از اين موارد نمونه اى از آيات ذكر شود :
وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَمَن يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِىٌّ حَمِيدٌ  .
و به راستى ما به لقمان حكمت عطا كرديم كه براى خدا سپاس گزار و هركه سپاس گزارد تنها به سود خود سپاس مى گزارد ، و هركه ناسپاسى كند [ به خدا زيان نمى زند ؛ زيرا ] خدا بى نياز و ستوده است .
فَاذْكُرُونِى أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِى وَلاَ تَكْفُرُونِ  .
پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم و مرا سپاس گزاريد و كفران نعمت نكنيد .
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلّهِ إِن كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ  .اى اهل ايمان ! از انواع ميوه ها و خوردنى هاى پاكيزه اى كه روزى شما كرده ايم بخوريد ، و خدا را سپاس گزاريد ، اگر فقط او را مى پرستيد .
فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلاَلاً طَيِّباً وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِن كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ  .
از نعمت هايى كه خدا روزى شما كرده است ، حلال وپاكيزه بخوريد ، و نعمت خدا را سپاس گزاريد ، اگر تنها خدا را مى پرستيد .
فابْتَغُوا عِندَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ  .
پس رزق را نزد خدا بجوييد و او را بندگى كنيد و او را شكر كنيد كه [ فقط ] به سوى او بازگردانده مى شويد .
كُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَاشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ  .
از رزق و روزى پروردگارتان بخوريد ، و براى او سپاس گزارى كنيد ، سرزمينى خوش و دلپذير [ داريد ] ، و پروردگارى بسيار آمرزنده .
اعْمَلُوا آلَ دَاوُدَ شُكْراً وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِىَ الشَّكُورُ .
اى خاندان داود ! به خاطر سپاس گزارى [ به فرمان ها حق ] عمل كنيد و از بندگانم اندكى سپاس گزارند .
وَقَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِى أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِى أَنْعَمْتَ عَلَىَّ وَعَلى وَالِدَىَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِى بِرَحْمَتِكَ فِى عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ.
گفت : پروردگارا ! به من الهام كن تا شكر نعمتى را كه به من و پدر و مادرم عطا كرده اى به جاى آورم ، و اين كه كار شايسته اى كه آن را بپسندى انجام دهم ، و مرا به رحمتت در ميان بندگان شايسته ات درآور .
قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِى أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِى أَنْعَمْتَ عَلَىَّ وَعَلَى وَالِدَىَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِى فِى ذُرِّيَّتِى إِنِّى تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّى مِنَ الْمُسْلِمِينَ  .
گويد : پروردگارا ! به من الهام كن تا نعمتت را كه بر من و پدر و مادرم عطا كرده اى سپاس گزارم ، و كار شايسته اى كه آن را مى پسندى انجام دهم و ذريه و نسل مرا براى من صالح و شايسته گردان كه من به سوى تو بازگشتم و به يقين از تسليم شدگان [ به فرمان ها و احكام ] توام .
 وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِى غَنِىٌّ كَرِيمٌ  .
و هر كس كه سپاس گزارى كند به سود خود سپاس گزارى مى كند و هر كس ناسپاسى ورزد [ زيانى به خدا نمى رساند ] ؛ زيرا پروردگارم بى نياز و كريم است .
نِعْمَةً مِنْ عِندِنَا كَذلِكَ نَجْزِى مَن شَكَرَ  .
[ اين ] نعمت و رحمتى از سوى ما بود ، اين گونه كسى را كه سپاس گزار است ، پاداش مى دهيم .
مَا يَفْعَلُ اللّهُ بِعَذَابِكُمْ إِن شَكَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ وَكَانَ اللّهُ شَاكِراً عَلِيماً  .
اگر شما سپاس گزارِ [ نعمت هاىِ بى شمارِ حق ] باشيد و ايمان آوريد ، خدا را با عذاب شما چه كار ؟ خدا همواره پاداش دهنده و داناست .
وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِى لَشَدِيدٌ  .
و [ نيز ياد كنيد ] هنگامى را كه پروردگارتان اعلام كرد كه اگر سپاس گزارى كنيد ، قطعاً [ نعمتِ ] خود را بر شما مى افزايم ، و اگر ناسپاسى كنيد ، بى ترديد عذابم سخت است .
وَلكِن يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ  .
بلكه مى خواهد شما را [ از آلودگى ها ] پاك كند و نعمتش را بر شما تمام نمايد ، تا سپاس گزاريد .
وَلَقَدْ مَكَّنّاكُمْ فِى الأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِيهَا مَعَايِشَ قَلِيلاً مَاتَشْكُرُونَ.
و شما را در زمين جاى داديم ، و در آن براى شما وسايل و ابزارزندگى قرار داديم ، ولى بسيار اندك و كم سپاس مى گزاريد .
وَهُوَ الَّذِى سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيّاً وَتَسْتَخْرِجوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ.
و اوست كه دريا را رام و مسخّر كرد تا از آن گوشت تازه بخوريد ، و زينتى را كه مى پوشيد از آن بيرون آوريد و در آن كشتى ها را مى بينى كه آب را مى شكافند [ تا شما را براى حمل كالا ، تجارت و داد و ستد جابجا كنند ]و براى اين كه از فضل واحسان خدا طلب كنيد و [ در نهايت ] به سپاس گزارى خدا برخيزيد .

وَاللَّهُ أَخْرَجَكُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالأَبْصَارَ وَالأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ  .
و خدا شما را از شكم مادرانتان بيرون آورد در حالى كه چيزى نمى دانستيد ، و براى شما گوش و چشم و قلب قرار داد تا سپاس گزارى كنيد .
إِنَّ اللّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَشْكُرُونَ  .
خدا نسبت به مردم داراى فضل و احسان است ، ولى بيشتر مردم سپاس نمى گزارند .
قرآن مجيد به انواع نعمت هاى مادّى و معنوى حق كه از باب فضل و رحمت به انسان عنايت شده اشاره مى كند و راه مصرف آن نعمت ها را به انسان مى آموزد و در اين زمينه حجّت خدا را بر مردم تمام مى كند .
حكم عالى عقل ، اقتضا مى كند كه انسان در برابر منعم به شكر نعمت هايش اقدام كند و نعمت را برابر با خواسته منعم مصرف نمايد و از هرگونه تخلّف و عصيانى نسبت به نعمت حضرت حق بپرهيزد و برابر با آيات قرآن بداند كه اگر شكر نعمت هاى الهى را به جا آورد ، نعمت بر او افزون شده و ثابت و پايدار خواهد ماند و اگر ناسپاسى ورزد هم نعمت از دست او مى رود و هم به مجازات سنگينى دچار خواهد گشت .
[ وَأَدْنَى الشُّكْرِ رُؤيَةُ النِّعْمَةِ مِنَ اللّهِ مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ يَتَعَلَّقُ الْقَلْبُ بِها دُونَ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ ]