عصيان و ياغى گرى و طغيان ، از اوصاف اهل دوزخ و عبادت و متانت و آرامش ، از اوصاف اهل بهشت است ؛ بخل و كينه و حسد و نفاق و دورويى از اوصاف دوزخيان و جود و نرمى دل و يك رنگى و يك دلى ، از اوصاف بهشتيان است .
امور منفى و شيطانى ـ كه در دنيا گريبان گير برخى از مردم است ـ در قيامت به صورت انواع عذاب ها ، گريبان گير آنان است و امور مثبت و الهى ـ كه در دنيا زينت گروهى از مردم است كه حسنات اخلاقى و مهرورزى است ـ در آخرت به شكل انواع نعمت ها جلوه مى كند .
نظام هستى بر اين پايه مقرر شده كه همه بدى ها در قيامت به صورت عذاب ظهور كند و همه خوبى ها در محشر به صورت بهشت درآيد و به عبارت ديگر در نظام استوار هستى ، بدى ها آتش و عذاب و خوبى ها نعمت و آسايش است .
پس كسى كه آلوده به گناه است نسبت به خود در بى رحمى و بى مهرى است و كسى كه آراسته به حسنات است نسبت به خود در محبّت و مهرورزى است .
خداوند در قيامت با دوزخيان در كمال بى مهرى و با درشتى و خشونت سخن مى گويد چنان كه در قرآن مجيد آمده :
دوزخيان به خدا مى گويند : رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ * قَالَ اخْسَئُوا فِيهَا وَلاَ تُكَلِّمُونِ .
پروردگارا ! ما را از دوزخ بيرون آر ، پس اگر [ به بدى ها و گمراهى ها [ بازگشتيم ، بى ترديد ستمكار خواهيم بود . * [ خدا [مى گويد : [ اى سگان ! [در دوزخ گم شويد و با من سخن مگوييد !
و با بهشتيان در كمال مهر و محبّت و نرمى و عاطفه سخن مى گويد تا جايى كه در قرآن مجيد آمده :
سَلاَمٌ قَوْلاً مِن رَّبٍّ رَّحِيمٍ . با سلام [ ى پرارزش و سلامت بخش ] كه گفتارى از پروردگارى مهربان است .
و فرشتگان از هر جانب به آنان وارد شوند و گويند : سَلامٌ عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ . . . . [ و به آنان گويند : ] سلام بر شما به پاس استقامت و صبرتان [ در برابر عبادت ، معصيت و مصيبت ] . . .
و خود نيز با يكديگر با مهر و محبّت سخن مى گويند و از گذشته مثبت و خوب خود با هم حرف مى زنند : وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ يَتَسَاءَلُونَ*قَالُوا إِنَّا كُنَّا قَبْلُ فِى أَهْلِنَا مُشْفِقِينَ*فَمَنَّ اللّه ُ عَلَيْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ*إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ .
و به يكديگر روى مى كنند [ و از احوالات گذشته ] از هم مى پرسند . * مى گويند : ما پيش تر [ در دنيا [در ميان كسان خود [ از عذاب امروز [ ترسان بوديم ؛ * ولى خدا بر ما منت نهاد و ما را از عذاب مرگبار حفظ كرد . * از پيش او را [ براى نجات از عذاب [مى خوانديم ؛ زيرا كه او نيكوكار و مهربان است .
دوزخيان در دوزخ با يكديگر به خشونت و بدزبانى سخن مى گويند و يكديگر را به شدت طرد مى كنند :
. . . كُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَهَا . . . .
. . . هرگاه گروهى وارد شوند ، هم مسلكان خود را لعنت كنند . . .
گروهى از دوزخيان از خدا براى دوزخيان ديگر كه در دنيا سبب گمراهى آنان شدند عذاب دو چندان درخواست مى كنند ،
. . .فَآتِهِمْ عَذَابَاً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ . . . .
. . . پروردگارا ! اينان ما را به گمراهى كشيدند ، پس عذابشان را از آتش دو چندان گردان . . .
منبع : برگرفته از کتاب با کاروان نور استاد حسین انصاریان