تمدن دو جنبه دارد : جنبه مادى و جنبه روحى ;جنبه مادى ، همان نیروى حسّى و تمام آن چیزهایى است که از حس پیروى مى کند و یا آن را مدد مى رساند همانند اختراعات و اکتشافات از نیروى بخار و برق و اتم گرفته تا اتومبیل و هواپیما و فضاپیما و کشتى و زیردریایى ، بدیهى است که همه این نیروها مادى هستند و همچنین آنچه براى آسایش زندگى روزانه مردم پدید آمده ، نظیر ماشین هاى خود کار حتى وسائلى که براى رسیدن به این هدف به کار مى گیریم مانند علوم ریاضى و طبیعى ، در شمار نیروهاى مادى هستند زیرا نتیجه آنها براى زندگى انسان همین اختراعات و اکتشافاتى است که آسایش و رفاه مادى آدمى را فراهم مى آورند حتى آموزشگاه ها و دانشگاه هایى که بدین منظور تعلیم مى دهند همه از نیروهاى مادى تمدن به شمار مى آیند .اما جنبه روحى یا نیروى معنوى تمدن ، عبارت از هدف هاى شریف انسانى و اخلاقى و کوشش در راه رسیدن به آنهاست .کوشش براى بهبود روابط انسان ها و بالا بردن شعور اجتماعى و افزایش آگاهى افراد از نظر سیاسى و عادت دادن انسان ها به این که در راه فضیلت و مصلحت انسان ها گام بردارند و درباره نیکى و زیبایى بیندیشند و آرمان هایى براى رستگارى آدمیان داشته باشند و دل هایشان به مهر هم نوع بتپد و همچنین وضع قانون هایى براى تعلیم و تربیت صحیح مردم و پدید آوردن بنیادهایى براى تغذیه روح انسان ها و در راه نیکى به انسان ها همه و همه جنبه روحى تمدن و از نیروهاى معنوى آن است .هیچ تمدنى را تمدن راقى و حقیقى نمى نامند مگر آن که داراى هر دو جنبه باشد و این دو جنبه در آن به شکل متعادل و متوازنى پدید آید .