روایات و مساله ى با ارزش توبه

امام باقر (علیه السلام) فرمودند : آدم به حضرت حق عرضه داشت : شیطان را بر من سلطه دادى ، و او را چنین قدرتى است که همچون خون در باطن من گردش نماید ، در برابر این برنامه براى من چیزى قرار بده .به او خطاب شد : این حقیقت را براى تو قرار مى دهم که اگر از ذرّیه ات کسى تصمیم بر گناه گرفت ، در پرونده اش نوشته نشود و اگر تصمیمش را به اجرا گذاشت همان یک گناه در نامه ى عملش ثبت گردد ، و اگر فردى از ذرّیه ات تصمیم به کار نیکى گرفت ، در نامه اش نوشته شود و اگر آن تصمیم را عملى کرد ، در نامه اش ده برابر ثبت گردد ; آدم عرضه داشت : پروردگارا ! اضافه کن ; خطاب رسید : اگر کسى از ذرّیه ات گناهى مرتکب شود ، سپس از من طلب آمرزش نماید ، او را بیامرزم ; عرضه داشت : یا رب ! بر من بیفزا ; خطاب رسید : براى آنان توبه قرار مى دهم ، و توبه را بر آنها گسترده مى نمایم تا نفس به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( 4 ) : 18 .

2 ـ آل عمران ( 3 ) : 90 .

گلویشان برسد ; عرضه داشت : خداوندا ! مرا کفایت کرد(1) .امام صادق (علیه السلام) از رسول خدا روایت نموده اند : کسى که یک سال قبل از مرگش توبه کند ، خداوند توبه اش را مى پذیرد . سپس فرمودند : همانا یک سال زیاد است ، هرکس یک ماه قبل از مرگش توبه کند ، خداوند توبه اش را قبول مى کند . سپس فرمودند : یک ماه زیاد است ، هرکس یک هفته قبل از مرگش به خداوند بازگردد ، بازگشتش پذیرفته مى شود . سپس فرمودند : یک روز هم زیاد است ، هرکس پیش از دیدن آثار دنیاى بعد توبه کند توبه اش پذیرفته است(2) !رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند :اِنَّ اللهَ یَقْبَلُ تَوْبَهَ عَبْدِهِ مَا لَمْ یُغَرْغِرْ ، تُوبُوا اِلَى رَبِّکُمْ قَبْلَ اَنْ تَمُوتُوا وَبَادِرُوا بِالاَعْمَالِ الزَّاکِیَهِ قَبْلَ اَنْ تُشْتَغَلُوا ، وَصِلُوا الَّذِى بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُ بِکَثْرَهِ ذِکْرِکُمْ اِیّاهُ(3) .خداوند توبه ى بنده اش را تا مرگ گلوگیر او نشده مى پذیرد ، پیش از مرگ توبه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ عن ابی جعفر (علیه السلام) قال : ان آدم (علیه السلام) قال : یا رب ! سلطت علی ال شیطان واجریته منی مجرى الدم فاجعل لی شیئا . فقال : یا آدم ! جعلت لک ان من هم من ذریتک بسیئه لم تکتب علیه فان عملها کتبت علیه سیئه ومن هم منهم بحسنه فان لم یعملها کتبت له حسنه وان هو عملها کتبت له عشرا . قال : یا رب ! زدنی . قال : جعلت لک ان من عمل منهم سیئه ثم استغفر غفرت له . قال : یا رب ! زدنی . قال : جعلت لهم التوبه وبسطت لهم التوبه حتى تبلغ النفس هذه . قال : یا رب ! حسبی .

   کافى : 2 / 440 ، باب فیما اعطى الله عز و جل آدم ( ع ) ، حدیث 1 ; بحار الانوار : 6 / 18 ، باب 20 ، حدیث 2 .

2 ـ عن ابی عبد الله (علیه السلام) قال : قال رسول الله (صلى الله علیه وآله وسلم) : من تاب قبل موته بسنه قبل الله توبته ثم قال : ان السنه لکثیره ، من تاب قبل موته بشهر قبل الله توبته . ثم قال : ان الشهر لکثیر ، من تاب قبل موته بجمعه قبل الله توبته . ثم قال : ان الجمعه لکثیره ، من تاب قبل موته بیوم قبل الله توبته . ثم قال : ان الیوم لکثیر ، من تاب قبل ان یعاین قبل الله توبته .

   کافى : 2 / 440 ، باب فیما اعطى الله عز و جل آدم ( ع ) ، حدیث 2 ; وسائل الشیعه : 16 / 87 ، باب 93 ، حدیث 21057 ; بحار الانوار : 6 / 19 ، باب 20 ، حدیث 4 .

3 ـ دعوات راوندى : 237 ، فصل فى ذکر الموت ; بحار الانوار : 6 / 19 ، باب 20 ، حدیث 5 .

کنید ، به انجام اعمال پاک شتاب کنید پیش از آنکه گرفتار شوید ، بین خود و خداوند را با توجه بسیار به حضرت او اتصال دهید .عن امیرالمومنین (علیه السلام) : لاَ شَفیعَ اَنْجَحُ مِنَ التَّوْبَهِ(1) .از امیرالمومنین (علیه السلام) روایت شده : شفاعت کننده اى کامیاب کننده تر از توبه نیست .از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت شده :اَلتَّوْبَهُ تَجُبُّ مَا قَبْلَهَا(2) .توبه گذشته ى انسان را از بین مى برد .على (علیه السلام) فرمودند :اَلتَّوْبَهُ تَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَهَ(3) .توبه رحمت خدا را نازل مى کند .امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند :تُوبُوا اِلَى اللهِ وَادْخُلُوا فِى مَحَبَّتِهِ ، فَاِنَّ اللهَ یُحِبُّ التَّوّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ ، وَالْمُوْمِنُ تَوّابٌ(4) .به جانب خداوند باز گردید ، و خود را در محبتش در آورید ، همانا خداوند دوستدار توبه کنندگان و پاکیزگان است و مومن توبه اش بسیار است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نهج البلاغه : 863 ، حکمت 371 ; من لا یحضره الفقیه : 3 / 574 ، باب معرفه الکبائر التى اوعد اللّه ، حدیث 4965 ; بحار الانوار : 6 / 19 ، باب 20 ، حدیث 6 .

2 ـ عوالى اللئالى : 1 / 237 ، الفصل التاسع ، حدیث 150 ; مستدرک الوسائل : 12 / 129 ، باب 86 ، حدیث 13706 ; میزان الحکمه : 2 / 636 ، التوبه ، حدیث 2111 .

3 ـ غرر الحکم : 195 ، آثار التوبه ، حدیث 3835 ; مستدرک الوسائل : 12 / 129 ، باب 86 ، حدیث 13707 ; میزان الحکمه : 2 / 636 ، التوبه ، حدیث 2112 .

4 ـ خصال : 2 / 623 ، حدیث 10 ; بحار الانوار : 6 / 21 ، باب 20 ، حدیث 14 .

حضرت رضا (علیه السلام) از پدرانش از رسول خدا روایت مى کند :مَثَلُ الْمُوْمِنِ عِنْدَ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ کَمَثَلِ مَلَک مُقَرَّب وَاِنَّ الْمُوْمِنَ عِنْدَ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ اَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ ، وَلَیْسَ شَىْءٌ اَحَبَّ اِلَى اللهِ مِنْ مُوْمِن تائِب اَوْ مُوْمِنَه تَائِبَه(1) .مثل مومن نزد خداى عزوجل همچون فرشته ى مقرب است ، و همانا مومن نزد پروردگار عظیم تر از فرشته ى مقرب است ، چیزى نزد خداوند محبوبتر از مومن و مومنه ى توبه کننده نیست .امام هشتم از پدرانش از رسول خدا روایت مى کند :اَلتّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لاَ ذَنْبَ لَهُ(2) .توبه کننده از گناه همچون کسى است که گناهى ندارد .از حضرت صادق (علیه السلام)روایت شده :اِنَّ تَوْبَهَ النَّصُوحِ هُوَ اَنْ یَتُوبَ الرَّجُلُ مِنْ ذَنْب وَیَنْوِىَ اَنْ لاَ یَعُودَ اِلَیْهِ اَبَداً(3) .توبه ى نصوح این است که انسان از گناه توبه کند ، و تصمیم بگیرد که هرگز به آن گناه باز نگردد .رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند :للهِِ اَفْرَحُ بِتَوْبَهِ عَبْدِهِ مِنَ الْعَقِیمِ الْوَالِدِ ، وَمِنَ الضّالِّ الْوَاجِدِ ، وَمِنَ الظَّمْآنِ الْوارِدِ(4) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ عیون اخبار الرضا : 2 / 29 ، باب 31 ، حدیث 33 ; جامع الاخبار : 85 ، الفصل الحادى والاربعون فى معرفه المومن ; وسائل الشیعه : 16 / 75 ، باب 86 ، حدیث 21021 .

2 ـ عیون اخبار الرضا : 2 / 74 ، باب 31 ، حدیث 347 ; وسائل الشیعه : 16 / 75 ، باب 86 ، حدیث 21022 ; بحار الانوار : 6 / 21 ، باب 20 ، حدیث 16 .

3 ـ معانى الاخبار : 174 ، باب معنى التوبه النصوح ، حدیث 3 ; وسائل الشیعه : 16 / 77 ، باب 87 ، حدیث 21027 ; بحار الانوار : 6 / 22 ، باب 20 ، حدیث 23 .

4 ـ کنز العمال : 10165 ; میزان الحکمه : 2 / 636 ، التوبه ، حدیث 2123 .

خداوند به توبه ى بنده ى گنهکارش از عقیمى که فرزند پیدا کند ، و از کسى که گمشده اش را بیابد ، و از تشنه اى که بر چشمه ى آب وارد گردد ، خوشحال تر است !

از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) روایت شده :اَلتّائِبُ اِذَا لَمْ یَسْتَبِنْ عَلَیْهِ اَثَرُ التَّوْبَهِ فَلَیْسَ بِتائِب یُرْضِى الْخُصَماءَ وَیُعیدُ الصَّلَواتِ وَیَتَواضَعُ بَیْنَ الْخَلْقِ ، وَیَتَّقِى نَفْسَهُ عَنِ الشَّهَوَاتِ ، وَیَهْزِلُ رَقَبَتَهُ بِصِیامِ النَّهارِ(1) .زمانى که آثار توبه بر توبه کننده ظاهر نشده باید گفت تائب نیست ، آثار توبه عبارت است از : به دست آوردن رضایت کسانى که نزد انسان حقوق مالى دارند ، به جا آوردن نمازهاى از دست رفته ، فروتنى در میان مردم ، حفظ نفس از شهوات حرام ، لاغر کردن جسم به روزه گرفتن .على (علیه السلام) فرمودند :اَلتَّوْبَهُ نَدَمٌ بِالْقَلْبِ وَاسْتِغْفارٌ بِاللِّسانِ وَتَرْکٌ بِالجَوَارِحِ وَاِضْمارٌ اَنْ لاَ یَعُودَ(2) .توبه پشیمانى به قلب ، و استغفار به زبان ، و ترک تمام گناهان به اعضا ، و نیت برنگشتن به گناه است .على (علیه السلام) فرمودند :مَنْ تابَ تابَ اللهُ عَلَیْهِ وَاُمِرَتْ جَوارِحُهُ اَنْ تَسْتُرَ عَلَیْهِ وَبِقاعُ الاَرْضِ اَنْ تَکْتُمَ عَلَیْهِ وَاُنْسِیَتِ الْحَفَظَهُ ما کانَتْ تَکْتُبُ عَلَیْهِ(3) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ جامع الاخبار : 87 ، الفصل الخامس والاربعون فى التوبه ، مستدرک الوسائل : 12 / 130 ، باب 87 ، حدیث 13709 .

2 ـ غرر الحکم : 194 ، حدیث 3777 ; مستدرک الوسائل : 12 / 137 ، باب 87 ، حدیث 13715 .

3 ـ ثواب الاعمال : 179 ، ثواب التوبه ; بحار الانوار : 6 / 28 ، باب 20 ، حدیث 32 .

کسى که توبه کند خداوند توبه اش را مى پذیرد ، و به اعضاء بدنش امر مى شود گناهانش را مستور بدارد ، و به قطعه هاى زمین گفته مى شود گناهانش را بپوشاند ، و آنچه حافظان عمل نوشته اند از یادشان برده مى شود .امام صادق (علیه السلام) فرمودند : خداوند به داوود پیغمبر وحى کرد :اِنَّ عَبْدِىَ الْمُومِنَ اِذَا اَذْنَبَ ذَنْباً ثُمَّ رَجَعَ وَتَابَ مِنْ ذَلِکَ الذَّنْبِ وَاسْتَحْیى مِنّى عِنْدَ ذِکْرِهِ غَفَرْتُ لَهُ ، وَاَنْسَیْتُهُ الْحَفَظَهُ وَاَبْدَلْتُهُ الْحَسَنَهَ وَلاَ اُبالى وَاَنَا اَرْحَمُ الرَّاحِمینَ(1) .همانا بنده ى مومنم زمانى که مرتکب گناهى شد ، سپس از آن گناه روى گرداند و توبه کرد ، و به وقت یاد آن گناه از من شرمنده شد ، او را مى آمرزم ، و گناه را از یاد نویسندگان عملش مى برم ، و معصیتش را به حسنه تبدیل مى کنم و باکى ندارم که من مهربانترین مهربانانم .پیامبر بزرگ اسلام در روایت مهمى فرمودند : آیا مى دانید تائب کیست ؟ عرضه داشتند : نمى دانیم . فرمودند : هرگاه عبد توبه کند ولى صاحبان حقوق مالى را از خود راضى نکند تائب نیست ، و هر کس توبه کند ولى به عبادتش نیفزاید تائب نیست ، و کسى که توبه کند ولى لباسش را تغییر ندهد تائب نیست ، و آن که توبه کند ولى دوستانش را عوض نکند تائب نیست ، و هرکس توبه کند ولى مجلسش را تغییر ندهد تائب نیست ، و هر آن که توبه نماید ولى رختخواب و تکیه گاهش را عوض ننماید تائب نیست ، و هرکس توبه کند ولى اخلاق و نیتش را عوض ننماید تائب نیست ، و هر آن که توبه کند ولى قلبش را به روى حقایق باز نکند و در مقام انفاق برنیاید تائب نیست ، و هرکس توبه کند اما

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ ثواب الاعمال : 130 ، ثواب من اذنب ذنباً ثم رجع و تاب ; وسائل الشیعه : 16 / 74 ، باب 86 ، حدیث 21017 .

آرزویش را کوتاه و زبانش را حفظ نکند تائب نیست ، و هر آن که توبه کند ولى بدنش را از غذاى اضافى تصفیه نکند تائب نیست ، چون بر این خصلتها استقامت نماید تائب است(1) .تغییر و تعویض آنچه که در این روایت بسیار مهم مطرح است ، آن امورى است که از حرام به دست آمده ، یا رابطه با آن حرام است .