حركت از ظاهر به باطن

 اين جمله اشارتيست به راه انتقال از ظاهر به باطن و از صورت به معنى و از محسوس به معقول، همان كه حضرت صادق عليه السلام فرمود: پيامبر صلى الله عليه و آله از اين همه تأكيد نسبت به ظاهر، اراده حركت از ظاهر به باطن نسبت به همه را داشته اند و تأكيد آن حضرت بر طهارت باطن قابل مقايسه با ظاهر نيست؛ در هر صورت حضرت صادق عليه السلام مى فرمايند: چوب مسواك، چوبى است لطيف و پاكيزه و از شاخه درخت مباركى است و دندان، خلقى از مخلوقات حضرت اوست كه به حكمت بالغه پديد آورده تا وسيله و عاملى براى جويدن و آسان شدن هضم غذا باشد و معده در پرتو آن به راه صلاح باشد.
و دندان در اصل خلقت جوهريست در نهايت صفا و جلا كه با هم نشينى با مواد غذايى چرك و كثيف مى شود و به سبب ماندن كثافت در دندان و دهان عفونت به هم مى رسد و عفونت دهان موجب فساد دماغ مى گردد.
وقتى طعام مانده در بن دندان ها و در فضاى دهان، اين همه خسارت به بار آورد، پس چه خسارتى گناهان مانده در دل و عقل و روح و اعضا و جوارح به جاى خواهد گذاشت؟!
[فَإِذا اسْتاكَ الْمُؤمِنُ الْفَطِنُ بِالنَّباتِ اللَّطيفِ وَمَسَحَها عَلَى الْجَوْهَرَةِ الصَّافِيَةِ أَزالَ عَنْها الْفَسادَ وَالتَّغَيُّرَ وَعادَتْ إِلى أَصْلِها]
مؤمن زيرك هرگاه به چوب لطيف مسواك بر دندان كشيد، از دندان چرك و كثافت پاك شده به صفت اصلى خود كه صفا و جلاست بر مى گردد. هم چنين دل مؤمن در اصل خلقت و پيش از ارتكاب معاصى در غايت صفا و جلاست و از كدورت جسمانى و تعلقات شهوانى و غواشى هيولانى، عارى و مجرّد است و به سبب مجاورت با بدن ظلمانى و اشتغال به تعليقات جسمانى ظلمت و تيرگى به هم رسانده و مثل دندان آلوده به غذا چركين شده و از غذاى اصلى و قوت روحانى كه ذكر خدا و عبادت و حال است، دور مانده و بر تو است كه آن را با توبه و زارى و خشوع و تضرع و استغفار در سحر و ذكر خدا جلا داده به حال اوّل برگردانى، چنانچه حضرت صادق عليه السلام در بخش ديگر روايت بدين گونه هشدار مى دهد:
[كَذلِكَ خَلَقَ اللّهُ الْقَلْبَ طاهِرا صافِيا وَجَعَلَ غَداءَهُ الذِّكْرَ وَالْفِكْرَ وَالْهَيْبَةَ وَالتَّعْظيمَ وَإِذا شيبَ الْقَلْبُ الصَّافى فى تَغْذِيَتِهِ بِالْغَفْلَةِ وَالْكَدَرِ صُقِلَ بِمِصْقَلَةِ التَّوْبَةِ وَنُظِّفَ بِماءِ الاْءِنابَةِ لِيَعُودَ عَلى حالَتِهِ الْأُولى وَجَوْهَرِيَّةِ الْأَصْلِيَّةِ الصَّافِيَةِ قالَ اللّهُ تَعالى إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوابينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهَّرينَ]
هم چنين خداوند، دل آدمى را مانند دندان، در اصل خلقت پاك و صاف و منزه از تيرگى و ظلمت آفريده و غذاى واقعى آن را ذكر و فكر جناب خودش قرار داده و هرگاه آلوده شود با خوردن غفلت و كدورت به كثافت و ظلمت دچار مى گردد. در اين حال بايد با صيقل توبه و آب انابه، قلب را از ظلمات گناه و كدورات معاصى پاك كرد و به حال اوّل و جوهر اصلى و صافى خودش برگرداند، تا با برگرداندن قلب، عبد مورد محبت دوست گردد، چنانچه حضرت حق مى فرمايد:
به حق كه خداوند، توّابين و متطهّرين را دوست دارد.  [وَقالَ النَبِىُّ صلى الله عليه و آله: عَلَيْكُمْ بِالسِّواكِ ظاهِرَ الاْءِسْنانِ وَأرادَ هذا الْمَعْنى]  و پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: بر شما باد به مسواك ظاهر دندان، مرادش تطهير ظاهر است با تطهير باطن و تشبيه معقولست به محسوس.
[وَمَنْ أَناخَ تَفَكُّرَهُ عَلى بابِ عَتَبَةِ الْعَبْرَةِ فى اِسْتِخْراجِ مِثْلِ هذِهِ الْأَمْثالِ فِى الْأَصْلِ وَالْفَرْعِ فَتَحَ اللّهُ لَهُ عُيُونَ الْحِكْمَةِ وَالْمَزيدِ مِنْ فَضْلِهِ وَاللّهُ لا يُضيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنينَ]  و هركس مرغ بلند پرواز فكرت را بر آستانه در عبرت بنشاند و به حقايق و مخلوقات نظر كند و بخواهد از اصل و فرع مسائل، اين رموزات را استخراج نمايد، خداوند چشمه هاى حكمت و معرفت را به روى دل او مى گشايد و عنايات و الطاف بيرون از حد گفتگو به او كرامت مى فرمايد و به يقين و تحقيق كه خداوند مزد نيكوكاران را ضايع نمى كند. و راستى كدام كار نيك بهتر از اين كه آدمى دنبال يافتن حقايق برود و با كشف رموز و اسرار مسائل الهى بر شخصيت الهى خود افزوده و شوق و عشق بيشترى براى عبادت و اطاعت از حضرت مولا پيدا كند.