تواضع در قبال حق‏

اگر عمر در راه خدا هزينه شود؛ بدنى، مالى، جانى، اخلاقى، تواضع كردن در برابر حق و امثال اين ها، عبادت است. وجود مبارك حضرت موسى بن جعفر عليهما السلام از قول لقمان حكيم نقل مى كنند كه:
لقمان به فرزندش نصيحت مى كرد، به او مى فرمود: «تَوَاضَع لِلحَقّ» «3» در مقابل حق، فروتن باش! كسى كه در مقابل حق فروتن نباشد، فرد دوم ابليس مى شود. گناه او چه بوده است؟ ايستادن در برابر حق. فرمانى حكيمانه پروردگار عالم فرمانى حكيمانه صادر كرد و عمل مثبتى را از او خواست، كه در برابر حضرت آدم عليه السلام تواضع كند، اما خدا در قرآن مجيد مى فرمايد:«أَبَى وَ اسْتَكْبَرَ»  از تواضع خوددارى و گستاخى كرد؛ و در برابر حكم پروردگار عالم، گفت: «خَلَقْتَنِى مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ»
تو به من كه مقام بالاترى دارم، مى گويى كه به يك موجود خاكى تواضع كنم؟ با پروردگار بحث و جدال كرد. زبان درازى كرد. اما مرد و زنى كه در برابر پروردگار نرم، فروتن و متواضع هستند، مانند شما كه تواضع خود را با عمل نشان داديد؛ پروردگار از شما نماز واجب خواسته است، مى خوانيد. روزه خواسته، مى گيريد. حج خواسته، مستطيع باشيد، انجام مى دهيد. عبادت مالى خواسته، انجام داديد. همين حالت تواضع، عبادت است. اين كه كسى به پروردگار مهربان عالم نرمى نشان دهد، سينه سپر نكند، از انجام امر الهى خوددارى نداشته باشد، با خدا صاف و صادق باشد، خود همين ها عبادت است، عبادتى دايمى، چون مادامى كه در اين حال است، تا آخر عمر براى او عبادت محسوب مى شود.
خوشا آنان كه دايم در نمازند             بهشت جاودانى جايشان بى
نه اين كه دايم رو به قبله هستند و نماز مى خوانند، نماز، تواضع در برابر پروردگار است. خود همين حال دايم، عبادت دايم مى شود: «الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ»
اين معناى عبادت است؛ عبادت بدنى، مالى، اخلاقى. وقتى كه عمر انسان در اين مسير هزينه شود، به تعبير خدا در قرآن مجيد: دارد تجارت مى كند. چه نوع تجارتى؟ تجارتى كه در سوره مباركه فاطر مى فرمايد:
 «تِجرَةً لَّن تَبُورَ»  اصلًا به كسادى، ضرر و زيان نمى خورد، چون يك طرف اين تجارت كه خريدار جنس و پرداخت كننده قيمت است، پروردگار عالم است؛ خزانه بى نهايتى دارد كه هر چه از اين خزانه خرج مى كند، كم نمى شود: «لاتنقص خزائنه».