برخى از حكمت هاى روزه

1 . از حضرت امام صادق (عليه السلام) درباره سبب واجب شدن روزه پرسيدند ، حضرت پاسخ داند .« إنَّما فَرَضَ اللهُ الصِّيامَ لِيَستَوِى بِهِ الغَنِىُّ وَالفَقِيرُ وَذلِكَ أنَّ الغَنِىَّ لَمْ يَكُن لِيَجِدَ مَسَّ الجُوعِ فَيَرحَمَ الفَقِيرَ لاِنَّ الغَنِىَّ كُلَّمَا أرادَ شَيئاً قَدَرَ عَلَيهِ فَارادَ اللهُ عَزَّوَ جَلَّ أن يُسَوِّىَ بَينَ خَلقِهِ وَأَنْ يُذِيقَ الغَنِىَّ مَسَّ الجُوعِ وَالألَمِ لِيَرِقَّ عَلَى الضَّعيفِ فَيَرحَمَ الجائِعَ ».خدا به اين جهت روزه را واجب فرمود كه فقير و غنى و تهيدست و توانگر برابر و يكسان شوند ، زيرا ثروتمند رنج گرسنگى را احساس نمى كند تا در مقام مهربانى و رحم به بينوا برآيد چرا كه توانگر هرگاه چيزى بخواهد مى تواند آن را فراهم آورد . از اين جهت خداى عزيز و جليل خواست تا ميان آفريدگانش برابرى و هم دردى ايجاد كند و سختى گرسنگى را به توانگر بچشاند تا بر ناتوان دل بسوزاند و به گرسنه رحم كند .ميان آگاهى و احساس ، خيلى فرق است ، به همين خاطر گفته اند : شنيدن كى بود مانند ديدن و از آن بالاتر ، شنيدن كى بود مانند چشيدن ، ولى با روزه به ويژه در روزهاى بلند و گرم اندكى از رنج بى نوايان احساس مى شود .
2 . در برخى از سخنان معصومين (عليهم السلام) آمده است : اين احساس گرسنگى و تشنگى زمينه اى است براى درك گرسنگى و تشنگى روز قيامت و صحراى محشر .بديهى است كه ياد محشر و محاسبات قيامت بهترين عامل سازنده انسان است .حضرت امام رضا (عليه السلام) مى فرمايد :« . . . لِكَى يَعرِفُوا ألَمَ الجُوعِ وَالعَطَشِ فَيَستَدِلُّوا عَلى فَقرِ الآخِرَةِ ».از جمله حكمت ها و اسرار واجب شدن روزه آن است كه مردم رنج گرسنگى و تشنگى را بچشند و در نتيجه به ندارى و بى نوايى خود در عالم آخرت پى ببرند .
3 . در ادامه روايت آمده است :...و اين عمل واجب شده است تا روزه دار خداترس و خاشع و در برابر حق ذليل و خوار و مسكين باشد .روزه دار در جستجوى رضاى حق و در مدار عرفان و صبر و استقامت قرار مى گيرد و بر اثر سختى ها پاداش و ثواب نصيب خود مى كند و نيز روزه هواها و شهوات و خواهش هاى نفسانى را مى شكند .
 راه آگاهى به برخى اسرار
يكى از راه هاى رسيدن به برخى اسرار و درك راز و رمز عبادت ها ، كم خورى ، گرسنگى و نهايتاً روزه است .اميرالمؤمنين (عليه السلام) مى فرمايد :خداى عزيز و جليل پنج چيز را در پنج چيز قرار داده است :« العِزُّ فِى طَاعَة ، والذِلُّ فِى مَعصِيَة ، وَالحِكمَةُ فِى خُلُوِّ البَطنِ ، والهَيبَةُ فِى صَلاة اللَّيلِ و الغِنى فِى القَنَاعَةِ ».عزت و سرافرازى را در طاعت و فرمانبردارى و ذلت و خوارى را در سرپيچى و حكمت و درك فلسفه حقايق را در كم خورى و هيبت را در نمازشب و بى نيازى را در قناعت .
 گوشه اى از آثار روزه
1 . فرارى دادن شيطان
روزى پيامبر بزرگوار اسلام (صلى الله عليه وآله) به اصحاب فرمود : آيا شما را از چيزى آگاه نكنم كه اگر به آن عمل كنيد شيطان از شما دور مى شود ، چندانكه مشرق از مغرب دور است ؟ياران گفتند : آرى ; حضرت فرمود :« الصَّومُ يُسَوِّدُ وَجْهَهُ ، وَالصَّدَقَةَ تَكْسِرُ ظَهْرَهُ ، وَالحُبُّ فِى اللهِ المُوازَرَةُ عَلى العَمَلِ الصَّالِحِ يَقْطَعُ دَابِرَهُ ، وَالاستِغفَارُ يَقطَعُ وَتِينَهُ ، وَلِكُلِّ شَىء زَكَاةٌ وَزَكاةُ الأبدَانِ الصِّيَامُ ».
روزه روى شيطان را سياه مى كند و صدقه پشت او را مى شكند و محبت در راه خدا و هميارى بر عمل صالح ريشه او را برمى كند و توبه و استغفار شاهرگش را مى زند و براى هر چيزى زكاتى است و زكات بدن ها روزه است .اگر حضرت حق مردم را در قرآن مجيد به دارالسلام دعوت كرده است ، سلاح مبارزه با دشمن را نيز در اختيار آنان قرار داده است ; اميرالمؤمنين على (عليه السلام) مى فرمايد :« إتَّخِذُوا التَّواضُعَ مَسلَحةً بَينَكُم وَبَينَ عَدُوِّكُم إبلِيسَ وَجُنُودهِ فَإنَّ لَهُ مِن كُلِّ أمَّة جُنُوداً وَأعوَاناً وَرِجْلاً وَفُرسَاناً ».تواضع و فروتنى را انبار اسلحه ميان خود و دشمنتان ابليس و سپاهيانش قرار دهيد ، زيرا او در هر امتى لشگريان و ياران و نيروهاى پياده و سواره دارد .تواضع و فروتنى ميان برادران دينى ، محيط جامعه را از آلودگى حفاظت مى كند و زمينه گناهان اجتماعى نظير درگيرى ها ، كينه ها ، بدبينى ها از بين مى رود و جاى رشد اين ميكروب ها نابود مى گردد ، از اين رو شيطان نمى تواند بذر گناه بپاشد و تخم نفاق بكارد .
2 . پاسداشت معنويت جامعه
در ماه مبارك رمضان كه نور معنويت و زمينه طهارت بيشتر است و اكثر مردم در مدار عبادت قرار دارند بايد حرمت روزه داران پاس داشته شود .اگر مسلمانى به سبب عذرى مانند بيمارى ، مسافرت و يا عذر شرعى ديگرى از روزه ناتوان است ، نبايد در برابر ديد ديگران بخورد و بياشامد ، مبادا ميل آنان تحريك شود و انجام روزه براى آنان دشوار و سنگين آيد .طبق قانون الهى بايد روزه خوارانى را كه بى علت روزه خوارى مى كنند و سبب بى حرمتى به قانون خدا و ملت اسلام مى گردند دستگير و مجازات نمايد .روزه خوارى علنى و همچنين هر گناهى كه در ديد مردم انجام شود آثار پليد و عواقب وخيمى دارد و باعث از بين رفتن ابهت و عظمتِ زشتى گناه مى گردد و ديگران كه ايمانشان ضعيف است نيز تشويق مى شوند تا به دين خدا دهن كجى كنند و سبب سوء استفاده غير مسلمانان و حتى دشمنان و منافقان مى شود و در نتيجه با جرأت بيشتر به نابودى و تحقير شعائر اسلام اقدام مى كنند .رسول خدا (صلى الله عليه وآله) درباره كسانى كه علنى به انجام گناه اقدام مى كنند مى فرمايد :« كُلُّ أُمَّتى مُعافىً إلاّ الْمُجاهِرينَ ».همه امتم در معرض عفو و آمرزشند مگر آنانكه علنى به گناه مى پردازند .تمام مردم براى حفظ معنويت و طهارت جامعه و سالم ماندن همه افراد لازم است به سوى خوبى ها بشتابند و يكديگر را در برنامه هاى مثبت كمك دهند و نهالى در بوستان خيرات بكارند و لااقل اگر توفيق انجام خيرات ندارند زيان و شرّ نرسانند .قرآن مجيد مى فرمايد :. . . وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُوا عَلَى الاِْثْمِ وَالْعُدْوَانِ . . .و يكديگر را بر انجام كارهاى خير و پرهيزكارى يارى نماييد و يكديگر را بر گناه و تجاوز يارى ندهيد .
 3 . زمينه هاى جلب محبت حق
در فرصت معنوى ماه مبارك رمضان ، زمينه هاى كسب محبت الهى فراهم است و بهرهورى از چنين فضاى معنوى و به كارگيرى جاذبه هاى محبت و رحمت حق به همت افراد بستگى دارد .گر گدا كاهل بود تقصير صاحبخانه چيست .بر اساس روايتى رسول خدا (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد :خداى تعالى برخى حالت ها و كارها مانند : كم خورى و كم حرفى و كم خوابى را دوست دارد و بعضى امور را مثل پرخورى ، پرگويى و پرخوابى را دشمن دارد.و نيز از آن حضرت روايت شده است :منفورترين مردم نزد خدا كسى است كه روز زياد مى خوابد در حالى كه شب نماز نخوانده است و كسى كه زياد مى خورد و هنگام خوردن نام خدا را بر زبان جارى نمى كند و سپاس و حق را به جاى نمى آورد.و نيز آن حضرت فرمود :« لَيسَ شَىءٌ أبغَضَ إلَى اللهِ مِن بَطْن مَلانَ ».چيزى نزد خدا منفورتر و مغبوض تر از شكم پر نيست .معمولا در ماه مبارك رمضان توفيق توبه ، تقوا ، طهارت باطن ، توكل ، احسان به نيازمندان ، عشق ورزى به اولياى الهى ، محبت به مردم ، صبر و پايداراى در برابر گناه و تحمل مشقت در راه حق به خاطر روزه فراوان است و همه اين موارد از عوامل كسب محبت خداست .از طرفى خود روزه دارى و تحمل گرسنگى و تشنگى و پرهيز از محرمات و رعايت آداب معنوى روزه يك فريضه دينى به شمار مى رود و در حديث معتبر و معروفى از حضرت امام صادق (عليه السلام) در باب فريضه آمده است كه : حضرت رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) فرمود : خداى متعال مى فرمايد :
« مَا تَقَرَّبَ إلَىَّ عَبدٌ بِشَىء أحَبَّ إلَىَّ مِمَّا افتَرَضتُ عَلَيهِ ».عبد با هيچ وسيله اى محبوب تر از آنچه بر او واجب كرده ام به من تقرب نيافته است .بى جهت نيست كه خدا فرشتگانى را به نوازش روزه دار مى گمارد ، چنانكه حضرت امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد :هر كه براى خداى عزيز و جليل ، روزى را در شدّت گرما روزه بدارد و از پى آن دچار عطش و تشنگى زياد گردد ، خدا هزار فرشته بر او مى گمارد كه دست نوازش بر رويش مى كشند و به او مژده و بشارت مى دهند تا هنگامى كه افطار كند خداى تعالى به او مى فرمايد :« مَا أطيَبَ رِيحَكَ وَرَوحَكَ يَا مَلائِكَتى اشهَدُوا أنِّى قَد غَفَرتُ لَهُ ».چه پاكيزه و خوشبوست بويت و رويت ، اى فرشتگانم ! گواه باشيد كه او را آمرزيدم .بى سبب نيست كه روزه دار هنگام وفات كه به لقاى حق مى رسد خوشنود و شادمان مى شود ، يعنى از حساس ترين لحظه هاى عمر در جهان و در آغاز ورود به عالم آخرت كه دست از همه چيز اين دنيا بريده است ، همان لحظه اى كه روزه خواران متكبر و گردنكشان و مستكبران با سخط و خشم و نفرت خدا روبرو مى شوند ، با روزه دار با لطف و رحمت الهى برخوردار مى شود ، امام صادق (عليه السلام) بر اساس روايتى مى فرمايد :« لِلصَّائِمِ فَرحَتانِ ، فَرحَةٌ عِندَ إفطَارِهِ وَفَرحَةٌ عِندَ لِقَاءِ رَبِّهِ ».براى روزه دار دو شادمانى وجود دارد : يكى خرسندى در هنگام افطارش و ديگر هنگام لقاى پروردگارش .يقيناً پاداش آخرتى روزه ، قابل مقايسه با تحمل سختى چند ساعت گرسنگى و تشنگى و خوددارى از شهوات و مفطرات روزه نيست و روزه در قيامت به فرموده پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) سپرى در برابر آتش دوزخ است :« الصَّومُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ ».پاداش روزه بر پاداش ساير عبادت ها امتيازهايى دارد . چنانكه در حديث قدسى آمده است :« كُلُّ الحَسَنَةِ بِعَشْرِ أمثَالِهَا إلى سَبعمِائَةِ ضِعف إلاّ الصّيَامَ فَإنَّهُ لِى وَأنَا أُجزَى بِهِ ».هر كار خوبى پاداشش ده برابر و يا بيشتر تا هفتصد برابر است جز روزه ، زيرا كه روزه براى من است و من به آن پاداش مى دهم « يا » خود من پاداش آن هستم .از طرفى روزه ماه مبارك رمضان مصداق صبر و استقامت است ، روزه دار خود را براى حفظ ظاهر و باطن روزه اش ملزم مى داند كه در برابر هر گناهى استقامت و پايدارى نمايد ، از خوردن و آشاميدن و شهوت رانى و نگاه به نامحرم و شنيدن غيبت و تهمت و يا انجام غيبت و تهمت و خلاصه در برابر هوا و هوس و دعوت شيطان پايدارى كند و به همين خاطر حضرت امام صادق (عليه السلام) در تفسير و تأويل آيه شريفه :. . . وَاسْتَعِينُوْا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ . . ... . . از صبر و نماز  در همه امور زندگى  يارى جوييد . . .مى فرمايد : مراد از صبر روزه است ، هر گاه بلا و سختى دامنگير مردى شد روزه بگيرد ، زيرا خداى عزّ و جلّ مى فرمايد : و از صبر مدد بخواهيد ، يعنى از روزه .و از طرفى خداوند سبحان پاداش صابران را بى حساب عنايت مى كند :. . . إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَاب.. . . فقط شكيبايان پاداششان را كامل و بدون حساب دريافت خواهند كرد .تفضل و احسان آخرتى حق و پاداش هاى فراوان خداى مهربان بى شمار است ، به عنوان نمونه در ماه مبارك رمضان خواب روزه داران عبادت و نفس زدن آنان عين تسبيح و ذكر خداست .با اين كه همه وجودمان از اوست و هستى ما در سيطره مالكيت و قدرت اوست و توفيق روزه گرفتن ما نيز از جانب اوست و از اين جهت نبايد شايسته مزد و پاداشى باشيم ، ولى بزرگوارى حق گويا ما را مستقل به حساب آورده و طرف حساب خود قرار داده است كه اگر كار مثبتى انجام دهيم حتماً شايسته مزد و پاداشيم .كرم و عنايت او تا كجاست كه براى هر بار نفس كشيدن روزه دار و هر لحظه خواب او و حضورش در مساجد و محافل دينى و ... پاداش قرار داده است .پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) درباره پاداش اهل ايمان مى فرمايد :شايسته و سزاوار است كه خداى عزيز و جليل در پاداش گرايش به پيامبر ، در روز قيامت شما را نزد او در بهشتى قرار دهد كه داراى نعمت هايى است كه تاكنون هيچ چشمى نديده و هيچ گوشى نشنيده و به قلب بشرى خطور نكرده است .« وَفِيهَا مَا لاَ عَينٌ رَأتْ وَلاَ أُذُنٌ سَمِعَتْ وَلاَ خَطَرَ عَلى قَلْبِ بَشَر ».آن حضرت درباره پاداش روزه داران ماه رجب فرموده است :« مَنْ صَامَ مِنْ رَجَب أربَعَةَ عَشَرَ يَوماً أعطَاهُ اللهَ عَزَّوَجَلَّ مِنَ الثَّوَابِ مَا لاَ عَينٌ رَأت وَلاَ أُذُنٌ سَمِعَتْ وَلاَ خَطَرَ عَلى قَلبِ بَشَر مِن قُصُورِ الجِنَانِ الَّتى بُنِيَت بِالدُّرّ وَاليَاقُوت ».
هر كه از ماه رجب چهارده روز را روزه بگيرد خداى عزيز و جليل از بهشت هايى كه با درّ و ياقوت ساخته شده پاداشى به او عنايت مى كند كه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه بر دل بشرى خطور كرده است .اگر بنا شود كسانى را كه رنج تكليف كشيده و به زحمت افتاده اند و خدا را عبادت نموده و به طاعت او تن داده اند هم رديف افراد راحت طلب و معصيت كار قرار دهند و هر دو گروه را به بهشت ببرند هم با عدالت حق ناسازگار است و هم با حكمت او و براى اعتراض آن بندگانى كه با سختى و مشقت اوامر خدا را اطاعت كردند و در برابر لذّت گناه دندان بر جگر نهادند و خويشتن دارى كردند ، زمينه اى فراهم مى شود .بى ترديد برخورد حق با بندگانش بر پايه عدل و حق است و با زجر كشيدگان و روزه داران ، بسان افراد بوالهوس و خوش گذران رفتار نمى كند

برگرفته از کتاب جلوه های رحمت الهی استاد حسین انصاریان