معرفى چهره‏هاى پاك در قرآن‏

 منابع : کتاب عرفان اسلامی جلد یک   نوشته: استاد حسین انصاریان 

در اينجا به معرّفى چهره هاى پاكى كه لازم است انسان در تمام طول عمر با آنان همراه باشد، مى پردازيم؛ زيرا همراهى با آنان پر منفعت ترين تأثير را در همه حيات آدمى دارد. پس از آن به معرّفى پاره اى از برنامه هايى كه بايد انسان در طلب آنها باشد تا آن برنامه ها را به دست آورد، خواهيم پرداخت.

آيه اول: چهره هاى پاك در قرآن

لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَومِ الآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوى الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ الْسَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِى الرِّقابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِى الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوْا وَأُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ] «2».

نيكى اين نيست كه روى خود را به سوى مشرق و مغرب كنيد، بلكه نيكى [واقعى و كامل كه شايسته است در همه امور شما ملاك و ميزان قرار گيرد، منش و رفتار و حركات ] كسانى است كه به خدا و روز قيامت و فرشتگان و كتاب آسمانى و پيامبران ايمان آورده اند، و مال و ثروتشان را با آن كه

______________________________
(1)- بابا طاهر.

(2)- بقره (2): 177.

دوست دارند به خويشان و يتيمان و درماندگان و در راه ماندگان و سائلان و [در راه آزادى ] بردگان مى دهند، و نماز را [با همه شرايطش ] برپاى مى دارند، و زكات مى پردازند، و چون پيمان بندند وفاداران به پيمان خويشند، و در تنگدستى و تهيدستى و رنج و بيمارى و هنگام جنگ شكيبايند؛ اينانند كه [در دين دارى و پيروى از حق ] راست گفتند، و اينانند كه پرهيزكارند.

در اين آيه دقت كنيد، خداى بزرگ براى معرّفى و شناساندن نيكان روزگار پانزده خصيصه و ويژه گى بيان مى دارد، چنانچه اين موارد عالى در وجود كسى پيدا و به اين واقعيّت ها آراسته شد، انسان بايد در طلب دوستى با او جديّت كند و خود را با چنين منبع لطفى پيوند زده و از درخت پر ثمر وجود او همان سود را ببرد كه خود او برده است، آرى، اميدوار، به چه چيزى اميد دارد، اگر اميد به مواد مادى عالم است و طلب تنها در آن مسير است كه اين اميد را همه حيوانات و كليّه جانوران دارند. انسان بايد غير از اميدهاى مادّى به بهترين اميدهاى معنوى هم وصل گردد و از پس آن بهترين خواسته را پيدا كرده و سپس به آن خواسته ها جامه عمل بپوشاند. اين ميسّر نيست مگر با چنگ زدن به دامن اوليا و اتّصال به ذيل عنايت پاكان و نيكان.

آيه دوّم: پرهيزكاران

وَالَّذِى جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ* لَهُم مَا يَشَاؤُنَ عِندَ رَبِّهِمْ ذلِكَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ* لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِى عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ الَّذِى كَانُوا يَعْمَلُونَ ] «1».

و آن كه سخن راست و درست آورد و كسانى كه آن را باور كردند، اينانند كه پرهيزكارانند.* براى آنان نزد پروردگارشان آنچه بخواهند فراهم است؛ اين است پاداش نيكوكاران؛* تا خدا [به رحمتش ] زشت ترين اعمالى كه انجام دادند از آنان محو كند، و آنان را بر پايه بهترين عملى كه همواره انجام مى دادند پاداش دهد.

منظور از راستى در اين آيه شريفه تمام واقعيت هاى الهى وايمان به آن و اجراى آن است و به حقيقت اينان صاحبان ارزشند و معاشرت با آنان و دنبال كردن راهشان علّت سعادت دو جهان براى انسان است، كسى كه اميد به سعادت دارد بايد به طلب اينان و راهشان برخيزد.

آيه سوم: مؤمنان

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ ] «2».

مؤمنان فقط كسانى اند كه به خدا و پيامبرش ايمان آورده اند، آن گاه [در حقّانيّت آنچه به آن ايمان آورده اند] شك ننموده و با اموال و جان هايشان در راه خدا جهاد كرده اند؛ اينان [در گفتار و كردار] اهل صدق و راستى اند.

______________________________
(1)- زمر (39): 33- 35.

(2)- حجرات (49): 15.

آيه چهارم: ذاكران و صابران

إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِيماً] «1».

مسلماً خدا براى مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان، و مردان و زنان عبادت پيشه، و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شكيبا، و مردان و زنان فروتن، و مردان و زنان صدقه دهنده، و مردان و زنان روزه دار، و مردان و زنان حفظ كننده خود از پليدى هاى جنسى، و مردان و زنانى كه بسيار ياد خدا مى كنند، آمرزش و پاداشى بزرگ آماده كرده است.

البتّه بايد توجّه داشت كه تمام اين حقايق در وجود يك آشناى با خدا، اعم از مرد و زن، جمع است، اين طور نيست كه مرد و زنى يكى از اين صفات را داشته باشند و آن گاه براى آنان آمرزش و اجر بزرگ باشد. اصولًا مؤمن همه اين خصوصيّات را داراست؛ زيرا اين واقعيت ها از توابع ايمان واقعى است و هركجا ايمان باشد اين حقايق هم هست. پس چه نيكوست كه انسان در طلب آنان كه آراسته به اين برنامه ها هستند برآيد و البتّه اميد واقعى سازنده اين طلب و خواسته، در وجود انسان است.

آيه پنجم: مردان الهى

رِجَالٌ لَّا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ

______________________________
(1)- احزاب (33): 35.

يَخَافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالأَبْصَارُ] «1».

مردانى كه تجارت و داد و ستد آنان را از ياد خدا و برپا داشتن نماز و پرداخت زكات باز نمى دارد، [و] پيوسته از روزى كه دل ها و ديده ها در آن زير و رو مى شود، مى ترسند.

اين بيم و ترس همان است كه در فصل هاى گذشته به تفصيل، توضيح داده شد، بيمى كه علّت خوددارى انسان از هر گناهى است.

آيه ششم: اوصاف مؤمنان

قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ* الَّذِينَ هُمْ فِى صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ* وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ* وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ* وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ* إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ* فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاءَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْعَادُونَ* وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ* وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ* أُولئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ* الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ] «2».

بى ترديد مؤمنان رستگار شدند.* آنان كه در نمازشان [به ظاهر] فروتن [و به باطن با حضور قلب ] اند.* و آنان كه از [هر گفتار و كردارِ] بيهوده و بى فايده روى گردانند،* و آنان كه پرداخت كننده زكات اند،* و آنان كه نگه دارنده دامنشان [از شهوت هاى حرام ] اند،* مگر در [كام جويى از]

______________________________
(1)- نور (24): 37.

(2)- مؤمنون (23): 1- 11.

همسران يا كنيزانشان كه آنان [در اين زمينه ] مورد سرزنش نيستند.* پس كسانى [كه در بهره گيرى جنسى، راهى ] غير از اين جويند، تجاوزكار [از حدود حق ] هستند.* و آنان كه امانت ها و پيمان هاى خود را رعايت مى كنند،* و آنان كه همواره بر [اوقات و شرايط ظاهرى و معنوى ] نمازهايشان محافظت دارند.* اينانند كه وارثان اند،* وارثانى كه [از روى شايستگى ] بهشت فردوس را به ميراث مى برند [و] در آن جاودانه اند.

آيه هفتم: صابران

إِنَّ الإِنسَانَ لَفِى خُسْرٍ* إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ] «1».

[كه ] بى ترديد انسان در زيان كارى بزرگى است؛* مگر كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند و يكديگر را به حق توصيه نموده و به شكيبايى سفارش كرده اند.

آيه هشتم: مجاهدان

لكِنِ الْرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَأُولئِكَ لَهُمُ الْخَيْرَاتُ وَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ] «2».

ولى پيامبر و كسانى كه با او ايمان آوردند با اموال و جان هايشان جهاد كردند، اينانند كه همه خيرات [دنيا و آخرت ] براى آنان است و اينانند كه رستگارند.

______________________________
(1)- عصر (103): 2- 3.

(2)- توبه (9): 88.

آيه نهم: رستگاران

التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ ] «1».

[آن مؤمنان، همان ] توبه كنندگان، عبادت كنندگان، سپاس گزاران، روزه داران، ركوع كنندگان، سجده كنندگان، فرمان دهندگان به معروف و بازدارندگان از منكر و پاسداران حدود و مقرّرات خدايند و مؤمنان را [به رحمت و رضوان خدا] مژده ده.

آيه دهم: مهاجران

وَالَّذِينَ هَاجَرُوا فِى اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُم فِى الدُّنْيَا حَسَنَةً وَلَأَجْرُ الآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ] «2».

و آنان كه پس از ستم ديدنشان براى به دست آوردن خشنودى خدا هجرت كردند، يقيناً آنان را در اين دنيا در جايگاه و مكانى نيكو جاى دهيم، و قطعاً پاداش آخرت بهتر و برتر است، اگر مى دانستند [كه داراى چه كميّت و كيفيتى است ].

آيه يازدهم: ناصحان

وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضَهُمْ أَولِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ أُولئِكَ

______________________________
(1)- توبه (9): 112.

(2)- نحل (16): 41.

سَيَرْحَمُهُمْ اللّهُ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ] «1».

مردان و زنان با ايمان دوست و يار يكديگرند؛ همواره به كارهاى نيك و شايسته فرمان مى دهند و از كارهاى زشت و ناپسند بازمى دارند، و نماز را برپا مى كنند، و زكات مى پردازند، و از خدا و پيامبرش اطاعت مى نمايند؛ يقيناً خدا آنان را مورد رحمت قرار مى دهد؛ زيرا خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است.

آيه دوازدهم: پروا پيشه گان

وَمَن يَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُولئِكَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَى ] «2».

و كسانى كه مؤمن بيايند در حالى كه كارهاى شايسته انجام داده اند، براى آنان برترين درجات است.

آيه سيزدهم: بندگان حضرت حق

وَعِبَادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الأَرضِ هَوْناً وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَاماً* وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِيَاماً* وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَاماً* إِنَّهَا سَاءَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً* وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذلِكَ قَوَاماً* وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِى حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا يَزْنُونَ وَمَن يَفْعَلْ ذلِكَ يَلْقَ أَثَاماً* يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَاناً* إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحاً فَأُولئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ

______________________________
(1)- توبه (9): 71.

(2)- طه (20): 75.

سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً* وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَاباً* وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَاماً* وَالَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِرُّوا عَلَيْهَا صُمّاً وَعُمْيَاناً* وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَاماً] «1».

و بندگان رحمان كسانى اند كه روى زمين با آرامش و فروتنى راه مى روند، و هنگامى كه نادانان آنان را طرف خطاب قرار مى دهند [در پاسخشان ] سخنانى مسالمت آميز مى گويند،* و آنان كه شب را براى پروردگارشان با سجده و قيام به صبح مى رسانند،* و آنان كه مى گويند: پروردگارا! عذاب [دوزخ ] را از ما بگردان كه مسلماً عذاب آن پايدار و هميشگى است.* قطعاً دوزخ بد قرارگاه و بد اقامت گاهى است.* و آنان كه وقتى انفاق مى كنند، نه از حدّ معمول [و متعارف ] مى گذرند و نه تنگ مى گيرند، و [انفاقشان ] همواره ميان اين دو در حدّ اعتدال است.* و آنان كه معبود ديگرى را با خدا نمى پرستند، و كسى را كه خدا خونش را حرام كرده است، جز به حق نمى كشند، و زنا نمى كنند و كسى كه اين اعمال را مرتكب شود به كيفر سختى برسد.* روز قيامت عذابش دو چندان شود، و در آن با خوارى و سرشكستگى جاودانه ماند.* مگر آنان كه توبه كنند و ايمان آورند و كار شايسته انجام دهند كه خدا بدى هايشان را به خوبى ها تبديل مى كند و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است.* و هر كه توبه كند و كار شايسته انجام دهد قطعاً به صورتى پسنديده و نيكو به سوى خدا باز مى گردد.* و آنان كه در مجلس غنا

______________________________
(1)- فرقان (25): 63- 74.

و دروغ پردازى و امور باطل حاضر نمى شوند، و هنگامى كه بر گفتار و كردار لغو مى گذرند، با بزرگوارى و متانت مى گذرند،* و آنان كه وقتى به آيات پروردگارشان پندشان دهند، در برابر آن با حالت كرى و كورى نمى افتند، [بلكه با گوش شنوا و چشم بصيرت به آن دل مى دهند]* و آنان كه مى گويند:

پروردگارا! ما را از سوى همسران و فرزندانمان خوشدلى و خوشحالى بخش، و ما را پيشواى پرهيزكاران قرار ده.

چنين بندگانى كه اوصافشان ذكر شد، پاداش پايداريشان را در راه بندگى خدا، غرفه هاى جنّت و حفره هاى بهشتى مى يابند كه در آنجا با تحيّت و سلام در شادمانى، يكديگر را ملاقات كنند و در آن بهشت كه جايگاه بسيار نيكو و مقامى بلند است؛ تا ابد جاويد و متنعّم خواهند بود.

يك بار ديگر در تمام آياتى كه در اين فصل گذشت به خصوص آيات سوره فرقان دقّت كنيد و ببينيد چه نوع مردمى قابل دوستى و معاشرت هستند و انسان خواسته و طلب خود را بايد در چه مسيرى قرار دهد؟

در حقيقت بايد گفت: آنان كه داراى سرمايه اميدند- اميد به حيات پاك و آخرت آباد و اميد براى بدست آوردن مايه هاى انسانى و اميد به بقاى حق، و خشنودى الهى و سعادت دنيا و آخرت- بهترين حالت طلب را دارند و يك رشته طلب آنان متوجّه يافتن عاشقان خداست، تا با يارى آنان و از بركت معاشرت با آن وفاداران، به مقام قرب خدا و مقام رضايت و خشنودى او برسند.