نماز شب كه يازده ركعت است و زمان خواندن آن نيمه شب تا نزديك اذان صبح است ، از طرف حضرت حق بر انسان واجب نشده ولى اگر انسان به اراده و اختيار و خواست خود همراه با رغبت و شوق انجام مى دهد از ارزش و فضيلتى برخوردار است كه جز خدا كسى نمى داند .قرآن مجيد در اين زمينه مى فرمايد :تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَطَمَعاً وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ * فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِىَ لَهُم مِن قُرَّة أَعْيُن جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ.ملازم بستر استراحت و خواب نيستند ، بلكه پهلوهايشان از خوابگاه هايشان دور مى شود در حالى كه همواره پروردگارشان را به علت بيم از عذاب و اميد به رحمت و پاداش مى خوانند و از آنچه آنان را روزى داده ايم ، انفاق مى كنند . * پس هيچ كس نمى داند چه چيزهايى كه مايه شادمانى و خوشحالى آنان است به پاداش اعمالى كه همواره انجام مى داده اند ، براى آنان پنهان داشته اند .وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِيَاماً.و آنان كه شب را براى پروردگارشان با سجده و قيام به صبح مى رسانند .پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآل در رابطه با عبادت شبانه و تهجد براى خدا در رواياتى مى فرمايد :« رَكعَتَان يَركَعهُمَا العَبد فِى جَوفِ اللَّيلِ خَيرٌ لَهُ مِنَ الدُّنيَا وَمَا فِيهَا وَلَولاَ أنْ أشُقَّ عَلى أُمَّتِى لَفرضتُهُمَا عَلَيْهِمْ ».دو ركعت نماز كه عبد در دل شب به جاى آورد ، براى او از دنيا و آنچه در آن است بهتر است ، و اگر بر امتم سختى و مشقت نداشت ، آن دو ركعت را بر آنان واجب مى كردم .« عَلَيكُم بِقِيَامِ اللَّيلِ فَإنَّهُ دَأبُ الصَّالِحينَ قَبلَكُم وَإنَّ قِيامَ اللَّيلِ قُربَةٌ إلَى اللهِ تَعالى وَتَكفيرٌ لِلذُّنُوبِ وَمَطرَدَةٌ لِلدّاءِ عَنِ الجَسَدِ وَمَنهاةٌ عَنِ الإثمِ ».شما را به عبادت و تهجد شبانه سفارش مى كنم زيرا عبادت در نيمه شب ، روش شايستگان پيش از شماست و عبادت شبانه سبب قرب به خداى متعال و آمرزش گناهان و دور كننده بيمارى از بدن و بازدارنده از گناه است .در روايت است مردى زمان پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآل هنگامى كه مردم به خواب مى رفتند ، به عبادت پروردگار بر مى خواست ، نماز مى خواند و قرآن تلاوت مى كرد و مى گفت : پروردگارا مرا از آتش دوزخ امان بده . كار او را به پيامبر (صلى الله عليه وآل خبر دادند ، حضرت فرمود چون به تهجد برخاست مرا خبر كنيد ، پس از خبر شدن به پشت ديوار خانه اش آمد و ناله او را شنيد ، چون به صبح رسيد به او فرمود : فلانى چرا از خدا درخواست بهشت نكردى ؟ گفت يا رسول الله من شايسته آن مقام نيستم ، و عملم به آنجا نمى رسد ، چيزى نگذشت كه جبرئيل نازل شد و به پيامبر (صلى الله عليه وآل گفت به فلانى خبر بده كه خدا او را از آتش امان داد و به بهشت وارد كرد .از امام صادق (عليه السلا در رابطه با عبادت شبانه روايت شده است :« إنَّ مِن رَوْحِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ ثَلاَثَةً : التَّهَجُّدَ باللَّيلِ ، وإفطَارَ الصَّائِمِ ، وَلِقَاءَ الإخوَانِ ».از رحمت خدا سه چيز است : عبادت شبانه ، افطار دادن به روزه دار ، و ديدار با برادران دينى .مردى به محضر امام صادق (عليه السلا آمد و نسبت به حاجتى به حضرت شكايت كرد و در شكايتش پافشارى نمود تا جايى كه نزديك بود از گرسنگى شكايت كند ، امام صادق (عليه السلا به او فرمود : نماز شب مى خوانى ؟ گفت : آرى ; حضرت رو به اصحابش كرد و فرمود : دروغ مى گويد ، كسى كه گمان مى كند نماز شب مى خواند و در روز گرسنه مى ماند ، خداى بزرگ معيشت روز را به سبب نماز شب ضامن شده است .
ـ تضرع و زارى سحر
از امورى كه بسيار بسيار محبوب حق است ، تضرع و زارى به هنگام سحر است تا جايى كه خداى مهربان به آن فرمان داده :ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً . . ..پروردگارتان را از روى فروتنى و زارى و مخفيانه بخوانيد . . .پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآل مى فرمايد :« إذَا أحَبَّ اللهُ تَعالى عَبْداً ابْتَلاَهُ حَتّى يَسْمَعَ تَضَرُّعَهُ » .هرگاه خداى بزرگ بنده اى را دوست بدارد ، او را مبتلا مى كند تا جايى كه صداى زارى و ناله اش را بشنود .در دعاى چهل و هشتم « صحيفه سجاديه » آمده :« وَلاَ يُنْجينِى مِنكَ إلاّ التَّضَرُّعِ إلَيكَ ».مرا از عذاب و انتقام تو نجات نمى دهد مگر ناله و زارى به درگاهت .به موسى (عليه السلا وحى شد :« يا مُوسى كُن إذا دَعوتَنِى خَائِفاً مُشفِقاً وَجِلاً عَفِّرْ وَجْهَكَ لِى فِى التُّرَابِ واسجُد لِى بِمَكارِمِ بَدَنِكَ ، وَاقْنُت بَيْنَ يَدَىَّ فِى القِيَامِ وَناجِنِى حِينَ تُنَاجِينِى بِخَشيَة مِن قَلب وَجِل ».اى موسى ! هرگاه مرا بخوانى ، بيمناك و دلسوزانه و با دلى پر از هراس مرا بخوان، صورتت را بر خاك بمال و با اعضاى با ارزشت براى من سجده كن و در پيشگاه من به عبادت و طاعت برخيز و با من مناجات كن با خشيتى از قلب بيمناك .و به عيسى (عليه السلا وحى شد :« يَا عيسى ادْعُنِى دُعَاءَ الغَرِيقِ الحَزِينِ الَّذى لَيسَ لَهُ مُغيثٌ . . . يَا عِيسى أطِبْ لِى قَلبَكَ وأكثِر ذِكرى فِى الخَلَواتِ واعلَم انَّ سُرورِى أن تُبَصبِصَ إلىَّ وَكُن فِى ذلِكَ حيّاً وَلاَ تَكُن مَيِّتاً واسمعنى منكَ صَوتاً حَزيناً ».اى عيسى ! مرا بخوان خواندن غريق محزونى كه فرياد رسى ندارد ... اى عيسى ! قلبت را براى من خوار و ذليل كن و در خلوت ها از من بسيار ياد كن و بدان كه خوشحالى من در اين است كه متملقانه به سويم آيى و در اين امور زنده و با نشاط باش ، نه مرده و بى ميل ، صداى محزون و ناله و زاريت را به پيشگاه من آر .از امام صادق (عليه السلا روايت شده :« إنَّ الله عَزَّوَجَلَّ كَرِهَ إلحاحَ الناسِ بَعضِهِم على بعض فِى المسألَةِ وأحَبَّ ذلِكَ لِنفسِهِ ، إنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ يُحِبُّ أن يُسأَلَ وَيُطلَبَ مَا عِندَهُ ».خداوند عزوجل پافشارى مردم را در در خواست و حاجت به يكديگر خوش ندارد ، ولى اين اصرار و پافشارى را در پيشگاه خود دوست دارد ، بى ترديد خدا خوش دارد كه از او بخواهند و آنچه را نزد اوست ، بطلبند .
دواى درد ما را يار داندبلى احوال دل ، دلدار داند
زچشمش پرس احوال دل ، آرى *** غم بيمار را بيمار داند
وگر از چشم او خواهى ز دل پرس *** كه حال مست را هشيار داند
دواى درد عاشق درد باشد *** كه مرد عشق درمان عار داند
طبيب عاشقان هم عشق باشد *** كه رنج خستگان غم خوار داند
نواى زار ما بلبل شناسد *** كه حال زار را هم ، زار داند
نه هر دل عشق را درخورد باشد *** نه هر كس شيوه اين كار داند
ز خود بگذشته اى چون فيض بايد *** كه جز جانبازى اينجا عار داند
بر گرفته از کتاب معاشرت استاد حسین انصاریان