عقل تعديل كننده غريزه

دوره دوم زندگى و حيات به تعبير قرآن دوره سرگرمى و مشغوليت است .بى ترديد سرگرمى و اشتغال به امورى كه به رشد و شخصيت انسان كمك مى كند و انسان را به حركت براى ورود به ميدان هاى مثبت ديگر وامى دارد ، از نظر اسلام نه اين كه مانعى ندارد بلكه حقيقتى قابل قبول و پسنديده است .كودكى كه از دوران لعب به دوران لهو وارد شده و با تيغ و قيچى و مقوا و مدادهاى رنگى و ماژيك سر و كار پيدا كرده و با يارى گرفتن از فكر خود و ديگران سرگرم كشيدن طرح ها و نقشه هاى جالب مى شود و سپس با تيغ و قيچى بخش بخش آن نقشه ها را از هم جدا مى كند و روى صفحه ديگر با نظمى خاص به هم پيوند مى دهد و نهايتاً ماكتى از باغ و گلستان ، گلزار ، خانه و كاشانه ، ابزار صنعتى ، انواع اتومبيل هاى سوارى به وجود مى آورد يا قطعاتى از پارچه هاى رنگارنگ را كنار هم گذارده با نخ و سوزن لباس هاى زيباى عروسكى مى سازد و از طرف والدين و اهل خانه نسبت به اين گونه سرگرمى ها و مشغوليت ها تشويق مى شود و استعدادش پرورش مى يابد ، بى ترديد در آينده به صورت فردى مخترع ، صنعت كار ، كشاورز ، مهندس ، خياط تجلى خواهد كرد و مردم را از منافع سرشار وجود خود بهره مند خواهد ساخت .
 اوقات فراغت
بر مربيان به ويژه پدران و مادران است كه آگاهانه كودك را در اين زمينه تشويق كرده ، وسايل لازم را براى سرگرمى در اوقات فراغتش در اختيار او بگذارند و خانه را براى حركات زيباى او و پنجه هنرمندش محلّ امن قرار دهند و حتى محصولات او را بخرند و از خريد دست رنج او ، ديگر وسائل را در اختيارش بگذارند .يقيناً سرگرمى كودك در زمانى گسترده و وسيع و مجالى فراوان به پاسور ، شطرنج ، قمار ، موسيقى ، سى دى هاى ناباب ، فيلم هاى مخرّب ، سريال هاى زيان بخش و وقت گذرانى با بچه هاى سبك مايه بى تربيتِ بى خانواده ، مشغوليت به كتاب هاى داستانى مضر و كتاب هاى پليسى و جنايى و رمان هاى آلوده به مسائل ناهنجار و عكس ها و نوارهاى مبتذل ، علاوه بر اين كه چرخ عقل و فكر و هوش و استعداد او را از كار مى اندازد ، به احتمال زياد در آينده از او فردى عاصى ، خطاكار ، فاسق ، فاجر ، ظالم و خائن به وجود آورد .روانشناسان معتقدند كه فيلم هاى جنايى و جنسى در گسترش فحشا و افزايش حجم جنايات كاملاً مؤثرند و بسيارى از مجرم ها در برابر هيأت هاى داورى صريحاً اعتراف مى كنند كه كارهاى زشت و ناپسند آنان عكس العمل تماشاى فيلم هاى سينمايى و سريال هاى بدآموز تلويزيونى است كه درس جنايت و خيانت در آن ها تعليم مى دهند .
 عقل تعديل كننده غريزه
ترديدى در اين حقيقت وجود ندارد كه هر كدام از قواى نفسانى و غرائز انسانى براى خود هدف خاص و مشخصى دارد .اگر انسان با اين غرائز مجهز نبود ، زندگى برايش امكان نداشت ، چنانچه انسان روزى فاقد غضب و شهوت و يا ميل به ثروت و مقام و علاقه به همسر و فرزند . . . شود ، زندگى در نظرش پوچ گشته و گامى براى حيات برنمى دارد .و نيز شكى در اين مطلب نيست كه قواى عقلى و فكرى ، تعديل كننده اين غرائز و تاحدى راهنماى انسان در بهره دارى از اين نيروهاى درونى طبيعى است .غرائز انسان مانند موتور ماشين به او قدرت و نيرو و حركت و جنبش مى دهد ، در حالى كه قواى عقلى و فكرى انسان بسان ترمز ماشين از تحرك هاى بيجا جلوگيرى نموده و حافظ سلامت جان و ضامن بقاى اوست .عقل و خرد همانند چراغ هاى ماشين مسير را براى انسان روشن مى كند و راه و چاه را مشخص مى سازد .در نظام روحى ، عقل مقامى بس ممتاز دارد و بايد از عواملى كه مايه دگرگونى دستگاه عقلى و فساد نظام فكرى و ضعف شنوايى و بينايى خرد است ، به شدت جلوگيرى نمود ، زيرا حيات معنوى و مادى بدون رهبرى صحيح عقل ممكن نيست .اسلام براى حفظ مقام و موقعيت خرد ، از عواملى كه مايه فساد
عقلى و انحراف دستگاه رهبرى انسان مى گردد به شدت جلوگيرى كرده ، انواع مواد مخدر ، شراب ، سرگرمى هاى مخرّب ، مشغوليت هاى بازدارنده از رشد و تكامل ، قمار ، همنشينى ها و شب نشينى هاى زيان بخش را ممنوع و حرام اعلام نموده است و بالعكس در تربيت و پرورش عقل فطرى كوشيده است تا انسان عقل فطرى را با عقل به وجود آمده از تجارب و عبرت ها و پندها و به تعبير علمى « عقل مكتب » همراه سازد .علم و دانش ، مطالعه و بررسى آثار دانشمندان ، تحقيق در قوانين آفرينش ، مايه شكفتگى عقل و خرد مى گردد ، چنانكه ممارست گناه و همنشينى با بدكاران ، ديدن مناظر معصيت ، مايه ضعف شنوايى و بينايى خرد مى شود و زشتى بسيارى از كارها را از ميان برمى دارد .
 انحرافات فكرى
بدترين انحراف ، انحراف فكرى است ، انحرافى كه سبب مى گردد كه انسان خوب و بد را به طور صحيح تشخيص ندهد بلكه بالاتر ، باطل در نظرش حق و حق در ديدش باطل جلوه كند .روايت زير نشان دهنده انحراف فكرى و غلط تشخيص دادن حقايق است .پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) روزى به ياران خود فرمود :« كَيْفَ بِكُمْ إذَا فَسَدَتْ نِسَاؤُكُمْ ، وَفَسَقَ شَبَابُكُمْ وَلَمْ تَأمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَلَمْ تَنْهَوا عَنِ المُنْكَرِ ؟ فَقِيلَ لَهُ : وَيَكُونُ ذَلِكَ يَا رَسُول اللهِ ؟ فَقَالَ : نَعَمْ وَشَرٌّ مِن ذَلِكَ ، كَيْفَ بِكُم إذَا أمَرْتُمْ بِالمُنْكَرِ وَنَهَيْتُمْ عَنِ المَعرُوفِ ؟ فَقِيلَ لَهُ : يَا رَسولَ اللهِ وَيَكُونُ ذَلِكَ ؟ قَالَ : نَعَمْ وَشَرٌّ مِنْ ذَلِكَ ، كَيْفَ بِكُمْ إذَا رَأيْتُمُ المَعْرُوفَ مُنكَراً وَالمُنْكَرَ مَعْرُوفاً ؟ ! ».روزگارى فرا مى رسد كه زنان و جوانان شما فاسد و فاسق مىوشند و امر به معروف و نهى از منكر متروك مى ماند .ياران با تعجب پرسيدند چنين چيزى ممكن است ؟ فرمود : بدتر از اين هم انجام مى گيرد ، زمانى فرا مى رسد كه شما را به بديها وادارند و از خوبى ها بازدارند !به حضرت گفتند : آيا چنين كارى واقع مى شود ؟ فرمود : بدتر از اين هم پيش مى آيد و آن اين كه خوبى ها در نظر مردم بد جلوه مى كند و بدى ها خوب به نظر مى آيد ! !جمله پايانى رسول خدا (صلى الله عليه وآله) ناظر به اين حقيقت است كه تشخيص مردم دگرگون خواهد شد ، مردم بر اثر كثرت گناه و فراوان شدن زشتى ها و گرفتار آمدن مردم به آلودگى ها ، خوبى ها و بدى ها را از هم تميز نخواهند داد بلكه رذائل اخلاقى جاى فضايل اخلاقى را خواهد گرفت .
متاسفانه محيط بسيارى از خانه ها براى سرگرمى ها مخرّب ، محيطى رها و بى در و پيكر است .آنچه را كودكان و به ويژه نوجوانان از راه ديدن و شنيدن ياد مى گيرند ، گمراه كننده است . اكثر فيلم ها ، ويدئوها ، سى دى هاى تصويرى و گفتارى و بخصوص ماهواره ها ، بيشترين چيزى كه نشان مى دهند از ماجراهاى عشقى و گانگستر بازى مايه گرفته و دختران و پسران را به وادى گمراهى و تخريب شخصيت و از كار افتادن عقل و خرد و تخدير هوش و حواس سوق مى دهد .براى اين كه به تأثير اين ابزار سرگرمى و وسائل مشغوليت و عناصر لهوى و اثرات آن در فكر انسان پى ببريم ، كافى است روحيات كودكانى را كه چند بار به تماشاى فيلم هاى جنايى و خشن رفته اند مورد مطالعه قرار دهيم .اكثر اين كودكان در وقت فراغت و بيكارى به تقليد از آرتيست هاى فيلم ها در كوچه و خيابان و خانه و دبستان به جان هم مى افتند و با مشت ، سر و صورت يكديگر را مى كوبند و با لگد ، به يكديگر حمله مى كنند و در هنگام زد و خورد نام آرتيست هاى فيلم و سينما را روى خود مى گذارند و برخى اوقات كار به جاهاى بالاتر مى كشد .
 گزارش هاى تكان دهنده
در گزارشات آمده بود : چند كودك از خانه هاى خود فرار كرده و به جنگل هاى شمال رفته بودند تا تارزان وطنى باشند ، مدير يكى از مدارس مى گفت : يكى از شاگردان مدرسه او كه فيلم . . . را ديده بود به تقليد از آن ، چند نفر از هم شاگردهاى خود را فريب داده و يك باند دزدى در دبستان تشكيل داده بود كه طبق نقشه اثاثيه شاگردان را مى دزديدند .روزنامه كيهان در شماره 732 مى نويسد :پسر بچه چهارده ساله اى كه در فرانسه كودكى را پس از ربودن به قتل رسانده بود ، اعتراف كرد كه اين جنايت را بعد از تماشاى يك فيلم جنايى تلويزيونى انجام داده است ! ! وى به مأموران گفت : من چند شب پيش از قتل ، برنامه اى از تلويزيون پاريس تماشا كردم ، در اين فيلم ، قاتل يك جوان بيست و يك ساله بود كه بخاطر مجازات ، آدم مى كشت ، من هم هوس كردم ببينم اعدام شدن چه مزه اى دارد ، روى اين فكر به دنبال « امانوئل » كوچولو رفتم و او را به عنوان بازى كردن با خود به خارج شهر بردم .« امانوئل » خيلى خوشحال بود و من از خوشحالى او رنج مى بردم و حتى تا آخرين لحظه هم به خيالش من با او بازى مى كنم و مى خنديد و خوشحالى مى كرد !اين نتيجه شوم سرگرمى هاى زيان بار و مشغوليت هايى كه نهايتاً خسارت هاى غير قابل جبرانى ببار مى آورد .با توجه به اين واقعيات است كه مسؤوليت عظيم پدران و مادران نسبت به كودكان در دوره دوم كه دوره لهو و سرگرمى است ، روشن مى شود و اين كه اگر به اين دوره بى توجهى شود و ناآگاهانه با آن برخورد كنند ، فاجعه عظيمى ببار مى آيد كه دودش ابتدا به چشم خود پدران و مادران سپس به چشم جامعه و ملت و دولت خواهد رفت .
 دوره سوم ( زِينَةٌ ) :
در اين دوره كه از مهم ترين دوران عمر است سنّ جوانى با چهره زيبا و پر نشاطش از راه مى رسد و ظرف وجود انسان از شور و مستى لبريز مى شود ، و اميال و غرائز به تدريج در اوج نهايى اش شكوفا مى گردد و غريزه زينت خواهى و تجمل گرايى و عشق به آرايش به فعاليت مى افتد و هر جوانى چه پسر و چه دختر با كمال ميل به زيباترين كفش و لباس و مركب و مسكن و وسايل و ابزار مى انديشد و هر روز و هر ساعت مى كوشد با آرايش چهره و مو و حفظ اندامى مناسب خودنمايى كند و هر لحظه به شكلى زيباتر از گذشته جلوه نمايد .

بر گرفته از کتاب معاشرت استاد حسین انصاریان