رمضان، ماه میهمانى خدا

پدید آورنده : محمدصادق مزینانى 

رمضان، ماه خدا و میهمانى خدا، ماه بهار قرآن، ماه لیلة القدر و پاکى و تعالى انسان.

رمضان، ماه برکت، رحمت، مغفرت، توبه، انابه، صبر و مواسات. رمضان ماه تقوا و طهارت و رهایى از شر نفس و به خدا پیوستن است.

رمضان، ماه على(ع) آن مقتداى عدالت و انسانیت است که نماز خون و شهادت در محراب عشق را براى اولین بار به یادگار گذاشت.

در روایات رسیده از معصومان(ع) نام ها و اوصاف بسیارى براى ماه رمضان آمده است، که نام هاى یادشده بخشى از آن به شمار مى آیند.(1)

ولى در اين ميان به نظر مى رسد ماه خدا و میهمانى خدا، عالى ترین تعبیرى است که درباره ماه رمضان به کار برده شده است.

با اینکه همه ماه ها ماه خداست و انسان ها همه وقت از نعمت هاى مادى و معنوى و در حقیقت از سفره گسترده الهى استفاده مى کنند، ولى از آنجا که همه کتاب هاى بزرگ آسمانى از جمله قرآن که کتاب هدایت و راهنمایى براى همه بشریت است در این ماه نازل شده است، و نیز از آنجا که وظیفه بزرگ الهى روزه در این ماه انجام مى شود امتیاز خاصى به این ماه بخشیده است.

ابى بصیر از امام صادق(ع) نقل کرده که آن حضرت فرموده اند:

««تورات» در ششم و «انجیل» در دوازدهم ماه رمضان، و «زبور» در هجدهم و قرآن در شب قدر نازل شده است.»(2)

با توجه به روایت یادشده ماه رمضان همواره ماه نزول کتاب هاى آسمانى و ماه هدایت و تربیت بوده است. چرا که هدایت و تربیت بدون دستورات و روش هایى که درست را از نادرست جدا و آن را به مردم تعلیم دهد ممکن نیست.

برنامه تربیتى روزه نیز، باید با آگاهى هر چه بیشتر و عمیق تر از تعلیمات آسمانى هماهنگ گردد، تا جسم و جان آدمى را از آلودگى هاى گناه شستشو دهد.

روایات بسیارى درباره جایگاه این ماه بزرگ از امامان معصوم(ع) رسیده است. ولى جامع ترین آنها که بسیارى از وظایف روزه دار و شرایط یک روزه کامل و فضائل این ماه را بیان مى کند، خطبه مشهور پیامبر اکرم(ص) روایت شده است که آن حضرت در آخرین جمعه ماه شعبان براى آماده ساختن یاران براى استقبال از ماه مبارک رمضان خطبه اى خواندند و در آن مژده فرا رسیدن ماه رمضان را داده و جایگاه و اهمیت این ماه بزرگ را تشریح کردند و خطاب به مردم فرمودند:

با اینکه همه ماه ها ماه خداست و انسان ها همه وقت از نعمت هاى مادى و معنوى و در حقیقت از سفره گسترده الهى استفاده مى کنند، ولى از آنجا که همه کتاب هاى بزرگ آسمانى از جمله قرآن که کتاب هدایت و راهنمایى براى همه بشریت است در این ماه نازل شده است، و نیز از آنجا که وظیفه بزرگ الهى روزه در این ماه انجام مى شود امتیاز خاصى به این ماه بخشیده است.

«اى مردم، ماه خدا، با برکت و رحمت و آمرزش به شماروى آورده است.

ماهى که در نزد خدا برترین ماه هاست. روزهایش برترین روزها و شب هایش برترین شب ها و ساعات آن برترین ساعت ها است.

ماهى است که به میهمانى خدا دعوت شده اید و از کسانى که مورد اکرام خدا هستند مى باشید.

در این ماه نفس کشیدن شما ثواب تسبیح و ذکر خدا و نیز خواب شما ثواب عبادت خواهد داشت. اعمال شما در این ماه پذیرفته و دعاى شما مستجاب است.

پس با نیت هاى خالص و صادق و دل هاى پاک از خدا بخواهید که شما را در این ماه به روزه دارى و تلاوت قرآن موفق گرداند.

شقاوتمند و به دور از سعادت کسى است که در این ماه بزرگ از رحمت و آمرزش خداوند محروم بماند.

با گرسنگى و تشنگى خود در این ماه، گرسنگى و تشنگى روز قیامت را به یاد آورید.

در این ماه به بینوایان و تهیدستان رسیدگى و بخشش کنید. بزرگان خود را احترام کنید و بر کودکان خود مهربان باشید و با خویشاوندان خود رفت و آمد کرده و پیوند با آنان را محکم سازید.

زبان هایتان را از گناه و بیهوده گویى نگه دارید. چشم هاى خود را از آنچه نگاه کردن به آن جایز نیست بپوشانید و گوش هایتان را از آنچه شنیدن آن حلال نیست فرو بندید.

بر یتیمان مردم محبت و مهربانى کنید، تا پس از شما با یتیمان تان مهربانى کنند. و از گناهان تان به سوى خدا توبه و بازگشت نمایید. به هنگام نماز دست هایتان را به دعا بردارید، زیرا این اوقات بهترین ساعاتى است که خداوند با عزت و جلال به لطف و رحمت به سوى بندگانش نظر مى کند. و چون با او به راز و نیاز پردازند پاسخ شان دهد. و هنگامى که او را صدا کنند لبیک شان گوید، و زمانى که او را بخوانند اجابت شان کند.

اى مردم، به راستى که جان هاى شما در گرو اعمال شماست، پس با طلب آمرزش الهى آنها را آزاد سازید. پشت شما از بار گناهان، سنگین است پس با سجده هاى طولانى آن را سبک کنید. و بدانید خدایى که یاد او برتر است به عزت خود سوگند یاد کرده که نمازگزاران و سجده کنندگان را عذاب نکند و در آن روز که آدمیان در پیشگاه پروردگار جهانیان مى ایستند، ایشان را به آتش جهنم نترساند.

اى مردم، هر کس از شما که در این ماه روزه دار مؤمنى را افطار دهد، براى او به خاطر این عمل، ثواب آزاد کردن بنده اى و آمرزش گناهان گذشته در نظر گرفته مى شود.»

گفته شد: اى رسول خدا(ص) همه ما را توانایى این کار (افطار روزه دار) نیست. رسول خدا(ص) فرمود:

«خود را از آتش جهنم برهانید اگر چه به افطار دادن نصف دانه خرما و یا جرعه آبى باشد.

اى مردم، هر کس از شما اخلاقش را در این ماه نیکو سازد، گذشتن از صراط در قیامت در روزى که قدم ها بر آن مى لغزد بر او آسان شود.

و هر که در این ماه بر زیردستان خود آسان گیرد خداوند نیز حساب اعمالش را آسان خواهد گرفت. و هر که در این ماه شر خود را از دیگران باز دارد، خداوند نیز در روز ملاقات غضبش را از او بازدارد. هر که در این ماه یتیمى را گرامى بدارد، خداوند در روز قیامت او را گرامى خواهد داشت.

هر که در این ماه با خویشاوندان خود رفت و آمد نموده و پیوند با آنان را محکم سازد، خداوند او را در روز ملاقات به رحمت خویش پیوند دهد، و هر که در این ماه رابطه خود را با خویشاوندانش ببرد، خداوند نیز رحمتش را در روز قیامت از او خواهد برید.

در این ماه به بینوایان و تهیدستان رسیدگى و بخشش کنید. بزرگان خود را احترام کنید

و بر کودکان خود مهربان باشید

و با خویشاوندان خود رفت و آمد کرده

و پیوند با آنان را محکم سازید.

زبان هایتان را از گناه و بیهوده گویى نگه دارید. چشم هاى خود را از آنچه نگاه کردن به آن جایز نیست بپوشانید و گوش هایتان را از آنچه شنیدن آن حلال نیست فرو بندید.

هر که در این ماه نماز مستحبى به جاى آورد، خداوند او را از آتش دوزخ دور مى کند. و هر که در این ماه عمل واجبى را انجام دهد خداوند ثواب هفتاد عمل واجب که در ماههاى دیگر به جا آورد به او عطا مى کند.

و هر که در این ماه بر من (پیامبر اسلام) صلوات بسیار فرستد خداوند در روزى که میزان اعمال سبک شوند، میزان عملش را سنگین گرداند.

هر که در این ماه آیه اى از قرآن بخواند پاداش کسى را دارد که در ماههاى دیگر ختم قرآن کرده باشد. اى مردم، در این ماه درهاى بهشت گشوده است. پس از خدایتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد. در این ماه درهاى جهنم بسته است، پس از خدایتان بخواهید که آنها را به سبب گناهانتان بر شما نگشاید.

در این ماه شیطان ها به بند کشیده شده اند. از خدایتان بخواهید که آنها را بر شما مسلط نگرداند.»

برترین اعمال دورى از گناه

على(ع) مى فرماید: من در این وقت برخاستم و عرض کردم اى رسول خدا(ص) برترین اعمال در این ماه کدام است؟

آن حضرت فرمودند: اى ابوالحسن، برترین اعمال در این ماه خوددارى از اعمالى است که خدا آن را حرام کرده است.

پس آنگاه پیامبر گریست. گفتم اى رسول خدا(ص) چه چیز سبب گریه شما شد؟

فرمود: اى على، از آنچه در این ماه بر تو روا مى دارند مى گریم، گویى تو را مى بینم که براى پروردگارت به نماز ایستاده اى و شقى ترین و بدبخت ترین افراد در میان اولین و آخرین انسان ها و همتاى کسى که ناقه قوم ثمود را از پاى درآورد برخاسته بر فرق تو ضربه اى فرود مى آورد که محاسنت را به خون سرت رنگین مى کند. پس عرض کردم اى رسول خدا؛ آیا این در حالى است که دینم به سلامت است؟ فرمود: آرى، اى على، هر که تو را دشمن دارد مرا دشمن داشته و هر که تو را ناسزا و دشنام دهد مرا ناسزا و دشنام گفته است. خداوند تبارک و تعالى من و تو را آفرید و مرا و تو را برگزید. مرا براى نبوت و تو را براى امامت اختیار کرد. هر کس امامت تو را انکار کند نبوت مرا انکار کرده است.

اى على، تو وصى من و پدر فرزندان من و همسر دخترم و جانشین من بر امتم، به هنگام حیات و پس از مرگ من هستى. دستور تو دستور من و نهى و بازداشتن تو نهى من است.

سوگند به خدایى که مرا به رسالت برگزیده و مرا از بهترین مردم قرار داد، تو حجت خدا بر خلقش و امین او بر سرّش و خلیفه او بر بندگانش هستى.(3)

با دقت در خطبه یادشده به خوبى روشن مى شود که این فرمان الهى تا چه اندازه در نزد خداوند محبوب و ارجمند است.

پیامبر اکرم(ص):

اى مردم، هر کس از شما که در این ماه روزه دار مؤمنى را افطار دهد، براى او به خاطر این عمل، ثواب آزاد کردن بنده اى و آمرزش گناهان گذشته در نظر گرفته مى شود.»

گفته شد: اى رسول خدا(ص) همه ما را توانایى این کار (افطار روزه دار) نیست.

رسول خدا(ص) فرمود:

«خود را از آتش جهنم برهانید اگر چه به افطار دادن نصف دانه خرما و یا جرعه آبى باشد.

پیامبر اکرم(ص):

هر که در این ماه با خویشاوندان خود رفت و آمد نموده و پیوند با آنان را محکم سازد، خداوند او را در روز ملاقات به رحمت خویش پیوند دهد، و هر که در این ماه رابطه خود را با خویشاوندانش ببرد، خداوند نیز رحمتش را در روز قیامت از او خواهد برید.

بر همین اساس، پیامبر اسلام از قول خداوند تبارک و تعالى نقل مى کند که فرمود: «الصوم لى و انا اجزى به؛(4) روزه براى من است و من پاداش آن را خواهم داد.»

تردیدى نیست که این همه فضائل و آثار تنها با دست کشیدن از خوردن و آشامیدن ... به دست نمى آید بلکه همان گونه که امام صادق(ع) در روایتى مفصل اشاره کرده اند شرایط خاصى دارد لازم است همان گونه که ظاهر انسان روزه دار است اعضا و جوارح وى نیز، روزه دار باشند. زبان باید از دروغ بپرهیزد. دیدگان باید از نامحرم فرو بسته شوند، نزاع، حسد، غیبت و دیگر رذائل اخلاقى در بین نباشد تا روزه داراى آن آثار باشد.(5)

رسول اکرم(ص) به جابر بن عبداللّه انصارى فرمود: اى جابر، هر کس در روز ماه رمضان روزه بدارد و شب آن را به یاد خدا بیدار شود، شکم را از حرام و دامن را از آلودگى حفظ کند و زبان خویش را نگه دارد، از گناهان بیرون رود همچنان که از این ماه بیرون مى رود. جابر گفت: اى پیامبر خدا، چه نیکوست این حدیث.

پیامبر اکرم(ص) فرمود: اى جابر، چه دشوار است شرایط آن.(6)

آثار اخلاقى و تربیتى روزه

روزه داراى ابعاد گوناگون و آثار بسیارى است. که از همه مهم تر بُعد اخلاقى و تربیتى آن است. روزه اگر روزه باشد صفاى باطن و پاکیزگى روح را به همراه دارد، چرا که انسان روزه دار با خوددارى از خوردن و آشامیدن قواى حیوانى خود را

تردیدى نیست که این همه فضائل و آثارتنها با دست کشیدن از خوردن و آشامیدن ... به دست نمى آید بلکه همان گونه که امام صادق(ع) در روایتى مفصل اشاره کرده اند شرایط خاصى دارد لازم است همان گونه که ظاهر انسان روزه دار است اعضا و جوارح وى نیز، روزه دار باشند.

زبان باید از دروغ بپرهیزد.

دیدگان باید از نامحرم فرو بسته شوند، نزاع، حسد، غیبت و دیگر رذائل اخلاقى در بین نباشد تا روزه داراى آن آثار باشد.

تضعیف و بر هوا و هوس هاى خود پیروز مى گردد. قرآن به هنگام دستور روزه به مؤمنان مى فرماید:

«اى مؤمنان، همان گونه که روزه را بر اقوام پیش از شما واجب کرده بودیم آن را بر شما نیز واجب ساختیم تا پرواپیشه شوید.»(7)

اسلام مى خواهد، مسلمان با روزه دارى در ماه مبارک رمضان زمینه پرورش روح و تقوا را در همه زمینه ها در خود ایجاد کنند. زیرا همان گونه که اشاره کردیم، هر گاه انسان از انجام خواسته هاى طبیعى تن، خوددارى کرد، بخوبى مى تواند از پیروى هواى نفس خوددارى کند بدون تردید رسیدن به مرحله تقوا و پرورش روح در همه ابعاد تنها با امساک از خوردن و آشامیدن به دست نمى آید بلکه شرایط دیگرى لازم دارد که بدان اشاره کردیم. بنابراین، اگر دیده مى شود که وضع اخلاقى برخى از افراد با اینکه یک ماه را روزه گرفته اند، با گذشته چندان تفاوتى ندارد و به پاکى و تعالى آنان نینجامیده است، به جهت این است که روزه را تنها خوددارى از خوردن و آشامیدن پنداشته اند. در حالى که پیامبر اسلام(ص) مى فرماید:

«کوچکترین و آسان ترین چیزى که خداوند در روزه، براى روزه دار واجب کرده امساک از خوردن و آشامیدن است.»(8)

رسول اکرم(ص) به جابر بن عبداللّه انصارى فرمود: اى جابر، هر کس در روز ماه رمضان روزه بدارد و شب آن را به یاد خدا بیدار شود، شکم را از حرام و دامن را از آلودگى حفظ کند و زبان خویش را نگه دارد، از گناهان بیرون رود همچنان که از این ماه بیرون مى رود.

براساس روایات، روزه دار، همان گونه که از خوردنى ها و آشامیدنى ها خوددارى مى کند، باید همه اعضاى بدن خود را روزه دار نگه دارد، در این صورت است که خداوند روزه او را مى پذیرد و صفاى روح و باطن به او عنایت مى کند.(9)

از باب نمونه على(ع) از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده است:

«هر کس براى رضاى خدا و پاداش اخروى، در ماه رمضان روزه بگیرد و گوش و چشم و زبان خود را از مردم بازدارد خداوند روزه او را مى پذیرد و همه گناهان او را مى بخشد و به او ثوابى معادل ثواب صابران عنایت مى کند.»(10)

در حدیث یادشده، پیامبر اسلام(ص) کنترل چشم و گوش و زبان را به همراه خوددارى از دیگر مبطلات چون خوردن و آشامیدن از شرایط روزه کامل و واقعى داشته است. بدون تردید اگر مسلمانى اینگونه که پیامبر فرموده روزه بگیرد. و جسم و جان خود را به مدت یک ماه تمرین و پرورش دهد به مرحله صفاى باطن و تعالى روح و تقوا در ابعاد گوناگون خواهد رسید.

جامعه اى پاک و پاکیزه

اسلام با دستور روزه به همه مؤمنان «یا ایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام ...»(11)

مى خواهد که مسلمانان جامعه اى پاک و پاکیزه داشته باشند. جامعه اى که از تزویر، خیانت، ستمگرى و تجاوز به حقوق و شخصیت یکدیگر پاک باشد. به همین جهت اسلام، افزون بر تشریح قانون هاى گسترده که همه ابعاد زندگى بشرى را در برمى گیرد با واجب کردن یک ماه روزه در ماه مبارک رمضان، تمایلات شیطانى و هوس هاى سرکش انسان ها را سرکوب مى کند. نکته اى که درخور دقت است و در خطبه رسول خدا نیز بدان اشاره شده این است که اسلام، پیش از آنکه پیروان خود را به کارهاى نیک وادارد از ارتکاب گناه و پلیدى باز مى دارد. چرا که اگر زمینه آموزش احکام و تربیت اسلامى آماده نباشد، هر گونه تبلیغ و تلاش بیهوده است. از این رو گاه وقتى که على(ع) از پیامبر اسلام(ص) سؤال مى کند که بهترین عمل در ماه رمضان کدام است؟ آن حضرت مى فرماید:

«الورع عن محارم اللّه ؛(12) بهترین عمل در این ماه، دورى از گناهان است.»

روزه اگر روزه باشد صفاى باطن

و پاکیزگى روح را به همراه دارد،

چرا که انسان روزه دار با خوددارى از خوردن

و آشامیدن قواى حیوانى خود را

تضعیف و بر هوا و هوس هاى خود

پیروز مى گردد.

تردیدى نیست که گناه و تجاوز به حقوق دیگران بنیاد هر جامعه اى را سست و متزلزل و سپس نابود مى کند. تاریخ بیانگر آن است که هر جامعه اى تا زمانى مى تواند پایدار بماند و به سیر صعودى خود ادامه دهد که به گناه و فساد آلوده نشده باشد. و چون جامعه اى به گناه و فساد، بى قانونى و تجاوز به حقوق دیگران روى آورد متزلزل و سپس از بین خواهد رفت. روزه اى که اسلام بدان دستور مى دهد در واقع مبارزه اى همه سویه علیه همه انواع فساد و آلودگى هاست. و اگر با شرایط آن انجام پذیرد ریشه همه فسادها، انحراف ها و آلودگى هاى اجتماعى از دل و جان انسان ها کنده شده و به جاى آن صفا و پاکى نشانده مى شود.

اجابت دعاى روزه داران

چون شخص روزه دار به منظور اطاعت از خدا، از خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات روزه خوددارى مى کند، از صفاى باطن و حالات روحانى و معنوى خاصى برخوردار مى گردد. وجود این حالت در انسان او را به نزول رحمت هاى الهى و اجابت دعاهایش امیدوار مى سازد همان گونه که امام سجاد(ع) مى فرماید:

دعاى روزه دار به هنگام افطار پذیرفته مى شود.(13)

در خطبه و دیگر روایاتى که از پیامبر اسلام(ص) بدان اشاره کردیم به صورت مطلق به هنگام افطار و غیر آن از اجابت دعاى روزه دار سخن گفته شده است. البته به هنگام افطار چون حالت روحانى ویژه اى براى روزه دار پدید مى آید، در روایات از جمله روایت یادشده سفارش شده که روزه دار در آن هنگام دعا کند که دعایش پذیرفته مى شود.

اسلام مى خواهد، مسلمان با روزه دارى در ماه مبارک رمضان زمینه پرورش روح و تقوا را در همه زمینه ها در خود ایجاد کنند.

زیرا همان گونه که اشاره کردیم،

هر گاه انسان از انجام خواسته هاى طبیعى تن، خوددارى کرد، بخوبى مى تواند

از پیروى هواى نفس خوددارى کند.

امام صادق(ع) درباره سیره پیامبر(ص) چنین مى فرماید:

«هر وقت رسول خدا(ص) مى خواست افطار کند مى فرمود: پروردگارا براى تو روزه گرفتیم و با روزى تو افطار مى کنیم، پس این روزه را از ما بپذیر، تشنگى رفت و سیراب شدیم. لیکن پاداش روزه بر جاى مانده است.»(14)

آثار و برکات اجتماعى روزه

روزه افزون بر آثار تربیتى، آثار اجتماعى بسیارى دارد که به نمونه اى از آنها اشاره مى شود.

1. درس مساوات و برابرى:

روزه به مسلمانان درس مساوات و برابرى مى دهد با انجام این دستور الهى، افراد ثروتمند درد فقر و نادارى و گرسنگى را به گونه اى محسوس مى چشند، و به خوبى از درد دل آنان آگاه مى گردند. همین احساس آنها را وامى دارد تا به یارى آنان بشتابند.

ممکن است گفته شود که با توصیف حال گرسنگان و محرومان مى توان ثروتمندان را متوجه حال فقیران ساخت. ولى بدون تردید، اگر این مسئله با روزه دارى جنبه عینى به خود بگیرد اثر آن بسیار بیشتر است از این روى در حدیثى از امام صادق(ع) نقل شده که هشام بن حکم از علت تشریع روزه پرسید، امام چنین پاسخ دادند:

«انما فرض اللّه الصیام لیستوى به الغنى و الفقیر و ذلک ان الغنى لم یکن لیجدمس الجوع، فیرحم الفقیر، و ان الغنى کلما اراد شیئا قدر علیه، فاراداللّه تعالى ان یسوى بین خلقه، وان یذیق الغنى مس الجوع و الالم، لیرق على الضعیف و یرحم الجائع؛(15)

بر اساس روایات، روزه دار، همان گونه که از خوردنى ها و آشامیدنى ها خوددارى مى کند، باید همه اعضاى بدن خود را

روزه دار نگه دارد، در این صورت است که خداوند روزه او را مى پذیرد

و صفاى روح و باطن به او عنایت مى کند.

روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و ثروتمند مساوات برقرار گردد. و این بدان سبب است که ثروتمند طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقیر اداى حق کند. چرا که ثروتمندان هر چه را بخواهند (از امور مادى) براى آنان فراهم است، خدا مى خواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگى و درد و رنج را به ثروتمندان بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رسیدگى کنند.»

2. کاهش جرم و جنایت

با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، آمار جرائم و جنایات در میان مسلمانان به گونه اى چشمگیر کاهش مى یابد و رغبت مردم به کارهاى نیک فزونى مى گیرد. دعاها، انفاق ها، تلاوت قرآن، رفت و آمد با خویشان و دوستان، شرکت در محافل دینى و ... در این ماه بیش از ماههاى دیگر است. و این امر در تقویت روح همبستگى اسلامى و تحریک عواطف انسانى تأثیر بسزایى دارد.

تردیدى نیست که گناه و تجاوز به حقوق دیگران بنیاد هر جامعه اى را سست و متزلزل و سپس نابود مى کند. تاریخ بیانگر آن است که هر جامعه اى تا زمانى مى تواند پایدار بماند و به سیر صعودى خود ادامه دهد که به گناه و فساد آلوده نشده باشد. و چون جامعه اى به گناه و فساد، بى قانونى و تجاوز به حقوق دیگران روى آورد متزلزل و سپس از بین خواهد رفت. روزه اى که اسلام بدان دستور مى دهد در واقع مبارزه اى همه سویه علیه همه انواع فساد و آلودگى هاست.

و اگر با شرایط آن انجام پذیرد ریشه همه فسادها، انحراف ها و آلودگى هاى اجتماعى از دل و جان انسان ها کنده شده و به جاى آن صفا و پاکى نشانده مى شود.

آمارى که همه ساله پس از ماه مبارک رمضان منتشر مى شود بیانگر آن است که در سرتاسر ایران جرم و جنایت به صورت محسوس و گاه تا چهل یا پنجاه درصد کاهش مى یابد. و تعداد کسانى که به دادگاهها مراجعه مى کنند نیز به نصف کاهش مى یابد. مردم در کوچه و بازار کمتر دروغ مى گویند و نیز کمتر سر یکدیگر کلاه مى گذارند. حتى دزدى ها در این ماه کاهش مى یابد و ... و همه اینها از آثار روزه و روزه دارى است.

امام صادق(ع):

روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و ثروتمند مساوات برقرار گردد.

و این بدان سبب است که ثروتمند طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقیر اداى حق کند. چرا که ثروتمندان هر چه را بخواهند

(از امور مادى) براى آنان فراهم است،

خدا مى خواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگى و درد و رنج را

به ثروتمندان بچشاند تا به ضعیفان

و گرسنگان رسیدگى کنند.»

آثار بهداشتى و درمانى روزه

در حدیثى از پیامبر اسلام(ص) آمده است: «صوموا تصحوا؛(16) روزه بگیرید تا تندرست شوید.» در طب قدیم و همچنین در طب جدید آثار «امساک» در درمان بسیارى از بیمارى ها به اثبات رسیده است. و کمتر طبیبى است که در گذشته و حال به این حقیقت اشاره اى نکرده باشند از باب نمونه: حکیم قرن ششم پیش از میلاد، فیثاغورث به شاگردانش توصیه مى کرد تا در مواقع بیمارى و نیز به منظور تهذیب نفس از نوعى امساک کمک بگیرند. سقراط نیز، که او را پدر دانش پزشکى نامیده اند براى حفظ صحت و درمان بیمارى ها «امساک» را براى مدتى طولانى ضرورى مى دانست.(17)

بسیارى از مردم چنین مى پندارند که غذاى بیشتر انرژى بیشترى تولید مى کند غافل از اینکه غذاى زائد و اضافى، موجب اختلال دستگاه گوارش و سبب ذخیره شدن چربى هاى خارج از اندازه است و بیمارى هاى گوناگونى را به وجود مى آورد. بیمارى هاى خطرناک چاقى، تصلب شرایین، انسداد عروق، دیابت و بسیارى از بیمارى هاى دیگر ریشه در تغذیه زیاد و گاهى هم معلول کیفیت آن است.

در روایات افزون بر روزه دارى از ضررهاى شکم پرستى و منافع امساک و کم خورى بسیار سخن گفته شده است و همواره مسلمانان به رعایت اعتدال در استفاده از انواع غذاها فرمان داده شده اند.

یکى از درباریان منصور دوانیقى «خلیفه عباسى» نقل مى کند:

روزى حضرت صادق(ع) در مجلس خلیفه حاضر بود. یک طبیب هندى کتابى درباره طب در دست داشت و مى خواند و آن حضرت ساکت نشسته بود. چون طبیب از خواندن کتاب باز ایستاد، به امام صادق گفت: آیا مایلى چیزى از این کتاب به شما بیاموزم؟ امام فرمود:

نه، زیرا آنچه از قواعد طبى که نزد من است بهتر از چیزى است که تو دارى و سپس فرمودند:

من دستور پیامبر اسلام(ص) را به کار مى بندم که فرمود:

«المعدة بیت الداء و الحمیة هى الدواء؛(18) معده مرکز بیمارى ها و امساک بالاترین داروهاست.»

آن طبیب هندى با شگفتى گفت: طب غیر از این چیزى نیست. به نقلى دیگر، طبیب هندى از امام پرسید که این دانش را از کجا آورده اى؟ امام فرمود: این سخن را از پدرانم و آنها از پیامبر اسلام و پیامبر اسلام از جبرئیل و خداوند تبارک و تعالى آموخته است. طبیب هندى گفت: راست گفتى و من شهادت مى دهم که خدایى جز خداى یگانه وجود ندارد و محمد رسول خدا(ص) است.(19)

امروزه نیز پزشکان معترفند که مسئله تغذیه نقش مهمى در سلامت و بیمارى انسان دارد همان گونه که طبیب روسى «الکسى سوفورین» در کتاب خود مى نویسد:

95% بیمارى هاى مردم از شکم خوارگى و سوءتغذیه سرچشمه مى گیرد.(20)

وى در جاى دیگر مى نویسد:

«درمان از طریق روزه فائده ویژه اى براى کم خونى، ضعف روده ها، التهاب بسیط و مزمن، دمل هاى داخلى و خارجى، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقاء، نوراستنى، عرق النساء، خراز «ریختگى پوست» بیمارى هاى چشم، مرض قند، بیمارى هاى جلدى، بیمارى هاى کلیه، کبد و بیمارى هاى دیگر دارد. معالجه از طریق امساک اختصاص به بیمارى هاى فوق ندارد، بلکه بیمارى هایى که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول هاى جسم آمیخته شده همانند: سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا مى بخشد.»(21)

آمارى که همه ساله پس از ماه مبارک رمضان منتشر مى شود بیانگر آن است که در سرتاسر ایران جرم و جنایت به صورت محسوس و گاه تا چهل یا پنجاه درصد کاهش مى یابد.

و تعداد کسانى که به دادگاهها مراجعه مى کنند نیز به نصف کاهش مى یابد.

مردم در کوچه و بازار کمتر دروغ مى گویند

و نیز کمتر سر یکدیگر کلاه مى گذارند.

حتى دزدى ها در این ماه کاهش مى یابد و ...

و همه اینها از آثار روزه و روزه دارى است.

برخى از تعالیم اسلام در این باره جنبه پیشگیرى و برخى دیگر جنبه درمانى دارد در بخش پیشگیرى به پیروان خود سفارش کرده است تا گرسنه نشوند از خوردن غذا خوددارى کنند.

و به هنگام خوردن غذا پیش از آنکه سیر شوند از خوردن دست بکشند.(22)

و در بخش درمانى، روزه دارى بهترین درمان است روزه مواد زائد و اضافى و جذب نشده بدن را مى سوزاند. افزون براین، نوعى استراحت براى دستگاههاى گوارشى و عامل مؤثرى براى سرویس کردن آنهاست. و با توجه به اینکه این دستگاه در طول سال مشغول به کار است. این استراحت ضرررى است.

روشن است که روزه دار به هنگام سحرى خوردن و یا افطار کردن نباید در خوردن و آشامیدن افراط کند، تا از آثار بهداشتى و درمانى روزه نیز بهره مند شود.

پى نوشتها:

در حدیثى از پیامبر اسلام(ص) آمده است: «صوموا تصحوا؛ روزه بگیرید تا تندرست شوید.» در طب قدیم و همچنین در طب جدید آثار «امساک» در درمان بسیارى از بیمارى ها به اثبات رسیده است. و کمتر طبیبى است که در گذشته و حال به این حقیقت اشاره اى نکرده باشند از باب نمونه: حکیم قرن ششم پیش از میلاد، فیثاغورث به شاگردانش توصیه مى کرد تا در مواقع بیمارى و نیز به منظور تهذیب نفس از نوعى امساک کمک بگیرند. سقراط نیز، که او را پدر دانش پزشکى نامیده اند براى حفظ صحت و درمان بیمارى ها «امساک» را براى مدتى طولانى ضرورى مى دانست.

1. بحارالانوار، ج96، ص340، 341، 342، 359 و ...

2. وسائل الشیعه، ج7، ص224، ناشر، احیاءالتراث العربى.

3.بحارالانوار، ج96، ص356، 358، الامالى، صدوق 57، 58؛ عیون الاخبار، ج1، ص295.

4. سفینة البحار، ج2، ص64، دارالمرتضى، بیروت؛ بحارالانوار، ج96، ص255.

5. وسائل الشیعه، ج7، ص117، 119.

6. همان، ص116.

7. بقره، آیه183.

8. وسائل الشیعه، ج7، ص118.

9.همان، روایت 7، 10، 12، 13.

10. همان، ص118.

11. بقره، آیه 183.

12. بحارالانوار، ج96، ص356.

13. وسائل الشیعه، ج7، ص106.

14. بحارالانوار، ج96، ص106، سفینة البحار، ج2، ص66.

15. وسائل الشیعه، ج7، ص3، بحارالانوار، ج96، ص371.

16. بحارالانوار، ج96، ص255.

17. حکمة الصوم و آثار، ص38، ناشر: گروه فرهنگ اجتماعى کویت، به نقل از نقش روزه در سازندگى انسان.

18. سفینة البحار، ج2، ص78.

19. همان.

20. حکمة الصوم و آثار، ص98.

21. روزه روش نوین براى درمان بیمارى ها، ص65 به نقل از تفسر نمونه، ج1، ص632.

22. سفینة البحار، ج2، ص79.