مسجد سهله با فضلیت ترین مکان بعد از حرم خداوند

يكى از مشهورترين مساجد اسلامى كه در قرن اول هجرى توسط قبايل عرب در سمت شمال غربى مسجد جامع كوفه به فاصله حدود دو كيلومتر ساخته شده است؛ مسجد شريف »سهله« است كه در منابع تاريخى از آن با نامهايى چون مسجد سهيل، بنى ظفر و عبدالقيس1... ياد شده است.اين مسجد در زمينى خالى از سكنه كه اطراف آن پوشيده از ماسه هاى قرمز است ساخته شده است. شكل هندسى آن تقريباً به صورت مستطيل با طول 140 متر، عرض 125 متر و مساحتى بالغ بر 17500 مترمربع است. ارتفاع ديوارهايى كه آن را احاطه كرده حدود 22 متر است كه هر يك از اضلاع چهارگانه آن به وسيله برجهاى نيم دايره اى از طرف خارج و به فاصله هاى مساوى تقويت مى شوند. در ميانه ضلع شرقى ديوار، مناره اى به ارتفاع 30 متر وجود دارد. در اصلى مسجد در ميانه ضلع شرقى در مجاورت اين مناره قرار دارد.مجموع فضاى مسجد از دو قسمت شبستان و صحن تشكيل شده است. شبستان كه در قسمت جنوب به طول 120 متر و عرض 5/5 متر بنا شده است حدود 660 متر مربع مساحت دارد و از طريق ايوانكهايى به عنوان وروديهاى شبستان به صحن مسجد متصل مى شود كه قدمت تاريخى اين ايوانكها به قبل از 750ق. مى رسد.بقيه فضاى مسجد به صحن اختصاص دارد. در طول اضلاع شرقى، غربى و شمالى مسجد نيز غرفه هايى ساخته شده است كه در يك طرف 36 غرفه، در طرف ديگر 27 و در سمت در ورودى آن 19 غرفه به چشم مى خورد.در بخشهاى مختلف صحن مسجد محرابهايى ساخته شده است كه به نام پيامبران و ائمه اطهار(ع) نامگذارى شده اند و در اصطلاح آنها را مقام مى خوانند. اين مقامها عبارتند از:
1. مقام حضرت ابراهيم(ع): اين مقام در جهت شمال غربى و بين ديوار غربى و شمالى قرار دارد. در روايتى آمده است اين مسجد، خانه حضرت ابراهيم خليل(ع) بوده است كه از آنجا به سمت قوم »عمالقه« رفتند.
2. مقام حضرت يونس(ع): اين مقام در جهت جنوب غربى بين ديوار جنوبى و غربى قرار دارد.
3. مقام حضرت ادريس(ع): اين مقام در بين ديوار شرقى و شمالى قرار دارد. اين مقام را مقام عيسى(ع) هم مى نامند. اين قسمت از مسجد به »بيت الخضر« هم معروف است.
4. مقام حضرت صالح(ع): اين مقام در سمت شرقى بين ديوار جنوبى و شرقى قرار دارد كه به مقام صالحين، انبيا و مرسلين معروف است.
5. مقام امام سجاد(ع): اين قسمت در ميانه مسجد كمى مايل به سمت شرقى قرار دارد.
6. مقام امام صادق(ع): اين مقام درست در وسط مسجد است. براساس روايات تاريخى، حضرت امام صادق(ع) مدتى در آنجا اقامت نموده و به عبادت و دعا مشغول بوده اند.
7. مقام امام زمان(ع): اين مقام هم در قسمت ميانى مسجد، كمى مايل به سمت جنوب، در بين مقامهاى امام سجاد(ع) و حضرت يونس(ع) قرار دارد. امروزه ساختمانى به طول 80 متر و عرض 5/5 متر در اين محل بنا شده است. حضرت ولى عصر(ع) در اين مقام، نماز و دعا و نيايش به جاى آورده اند و عالم بزرگوار علامه بحرالعلوم آن حضرت را در اين مكان شريف در حال مناجات با پروردگار زيارت كرده اند. گذشته از آن، گزارشهاى بسيارى از ملاقات با آن حضرت در اين مسجد مبارك در طول تاريخ نقل شده است كه اين امر سبب اقبال بسيار عاشقان و شيفتگان خالص آن حضرت به اين مكان شريف گشته و در نتيجه ساختمان اين قسمت، بارها توسط شيعيان مخلص تجديد بنا شده است. براى اين مقام زيارتنامه مخصوصى در كتب روايى نقل شده است كه به همراه ساير دعاها و عبادات به جاى آورده مى شود.

فضايل مسجد سهله
در مجموعه روايات با تعابير مختلفى از جايگاه معنوى و منزلت مسجد سهله ياد شده است. مى توان گفت از اخبار چنان معلوم مى شود كه بعد از مسجد اعظم كوفه مسجدى به فضيلت اين مسجد وجود ندارد. در توصيف علل فضيلت آن به نكاتى اشاره شده است كه در اينجا بعضى از آنها را يادآور مى شويم.
ابوبصير نقل كرده است كه امام صادق(ع) به ايشان فرمودند:
اى ابابصير! گويى روزى رامى بينم كه حضرت مهدى(ع) با خانواده اش در مسجد سهله فرود مى آيند. ابوبصير مى گويد: به حضرت صادق(ع) عرض كردم آن مسجد منزل قائم(ع) خواهد بود حضرت فرمودند: آرى، اين مسجد منزل حضرت ادريس(ع) و حضرت ابراهيم(ع) بوده است و خداوند هيچ پيامبرى را به پيامبرى مبعوث نكرده است مگر آن كه وى در اين مسجد نماز گزارده است. مسكن حضرت خضر(ع) در اين مسجد است. هر كسى دراين مسجد اقامت داشته باشد مثل آن است كه در چادر پيامبر اكرم(ص) اقامت دارد... هر كس در اين مكان شريف نماز به جاى آورد و به دنبال آن با نيّت خالص دعا كند؛ حاجت او برآورده مى شود و اگر كسى از ترس امرى به آنجا پناه ببرد خداوند وى را از آن خطر در امان نگه مى دارد. ابو بصير مى گويد به امام صادق(ع) عرض كردم: به درستى كه اين مكان شريف بسيار فضيلت دارد. حضرت فرمودند: آيا باز فضيلتهاى آن را بشمارم. عرض كردم: آرى. حضرت صادق(ع) فرمودند: مسجد سهله از جمله مكانهايى است كه خداوند تبارك و تعالى دوست دارد در آنجا دعا خوانده شود هيچ شب و روزى نيست مگر آن كه ملائكه اين مسجد را زيارت مى كنند و در آنجا به عبادت خدا مشغول مى شوند. اگر من در نزديك اين مسجد ساكن بودم همه نمازهايم را در آنجا به جاى مى آوردم... بعد ابوبصير مى گويد به حضرت صادق(ع) عرض كردم قائم(ع) هميشه آنجا خواهند بود؟ حضرت فرمودند: آرى2...
امام سجاد(ع) مى فرمايند:
من صلّى فى مسجد السهلة ركعتين. زاد اللَّه فى عمره سنتين.
هر كس در مسجد سهله دو ركعت نماز به جاى آورد خداوند دو سال بر عمر او مى افزايد.3
حضرمى مى گويد از امام صادق(ع) سؤال كردم كه با فضيلت ترين مكان بعد از حرم خداوند عزّوجلّ كجاست؟ حضرت فرمودند:
كوفه است... كه مسجد سهيل در آنجاست؛ مسجدى كه خداوند تبارك و تعالى هيچ پيامبرى را مبعوث نكرده است مگر اين كه در آن مسجد نماز به جاى آورده است. عدالت الهى از آن مسجد ظاهر خواهد شد و قائم(ع) در آنجا مستقر خواهد شد... آنجا منزل پيامبران و اوصيا و صالحان است.4
باز از امام صادق(ع) روايت شده است كه:
هر گرفتارى به مسجد سهله بيايد و بين عشائين دو ركعت نماز به جاى آورد و خداوند را بخواند، خداوند گرفتاريش را برطرف مى سازد5.
آن حضرت همچنين در اشاره و تأكيد به فضيلت بسيار زياد اين مسجد فرموده اند:
اگر عمويم، زيد بن على قبل از قيام و آغاز جنگ در اين مكان نماز و دعا به جاى مى آورد اجل او يك سال به تأخير مى افتاد6.
باز در اين باره »طيالسى« از »علا« نقل كرده است كه:
روزى خدمت امام صادق(ع) شرفياب شدم آن حضرت به من فرمودند: آيا در مسجدى كه در كوفه هست و شما آن را مسجد سهله مى ناميد و ما آن را مسجد »شهرى« مى خوانيم نماز به جاى مى آورى؟ عرض كردم: البته كه در آنجا نماز مى خوانم. سپس حضرت فرمودند: به آن مسجد حتماً برو هيچ گرفتارى و صاحب حاجتى به آنجا نمى رود مگر اين كه خداوند گرفتارى و حاجت او را برطرف مى سازد7...
بشّار مكارى نيز مى گويد:
در كوفه به خدمت امام صادق(ع) مشرف شدم، حضرت را در حالى كه مشغول خوردن خرماى طبرزد بود ملاقات كردم. امام(ع) به من فرمودند: اى بشّار! نزديك بيا و از اين خرماها ميل كن. عرض كردم: گواراى وجودتان، من وقتى مى آمدم با صحنه اى برخورد كردم كه قلب مرا به درد آورد؛ لذا ميل به خوردن چيزى ندارم. حضرت اصرار كردند و قسم دادند تا از خرماها بخورم لذا من هم مشغول خوردن شدم. بعد از من پرسيدند: مگر در راه چه ديدى كه ناراحت شدى؟ عرض كردم: وقتى مى آمدم تعدادى از سربازان سلطان را ديدم كه زنى را كشان كشان در حالى كه بر سر و صورت او مى زدند به طرف زندان مى بردند و او هم كمك مى خواست ولى كسى به داد او نرسيد. حضرت فرمودند: چرا آن زن را مى زدند؟ عرض كردم: از مردم شنيدم كه آن زن گفته بود: »يا فاطمه! خداوند لعنت كند بر كسانى كه به تو ظلم كردند«.
بشار مى گويد: وقتى حضرت اين سخن را شنيدند دست از خوردن كشيدند و شروع به گريه كردند و آنقدر گريستند كه محاسن مباركشان و حتى دستمالى كه در دست داشتند خيس شده بود.
سپس به من فرمودند: اى بشار! آماده شو تا به مسجد سهله برويم و در آنجا دعا كنيم كه خداوند آن زن را از دست آنها نجات دهد. وقتى ما عازم مسجد سهله شديم بعضى از شيعيان هم به دارالخلافه رفتند تا ببينند سرنوشت آن زن چه مى شود. ما كه به مسجد رسيديم هر كداممان در گوشه اى مشغول خواندن دو ركعت نماز شديم. بعد از نماز امام صادق(ع) دستهاى خود را بلند كردند و اين دعا را خواندند: »أنت اللَّه لا إله إلاّ أنت مبدى ء الخلق و معيدهم، و أنت اللَّه إله إلاّ أنت خالق الخلق و رازقهم، و أنت اللَّه لا إله إلاّ أنت القابض الباسط، و أنت اللَّه لا إله إلاّ أنت مدبّر الامور و باعث من فى القبورأنت وارث الأرض و من عليها، أسالك باسمك المخزون المكنون الحىّ القيوم، و أنت اللَّه لا اله الاّ انت عالم السّرّ واخفى أسالك باسمك الذى إذا دعيت به أجبت و إذا سئلت به أعطيت و أسالك بحقّ محمّد و أهل بيته و بحقّهم الذى أوحبته على نفسك أن تصلّى على محمد و آل محمد و أن تقضى لى حاجتى الساعة الساعة.
يا سامع الدّعاء يا سيّداه يا مولاه يا غياثاه أسالك بكلّ اسم سميت به نفسك أو استأثرت به فى علم الغيب عندك أن تصلّى على محمّد و آل محمد و ان تعجّل خلاص هذه المرأة يا مقلّب القلوب والأبصار يا سميع الدعاء.
آنگاه حضرت به سجده رفتند و ذكرهايى را خواندند كه من آنها را نمى شنيدم؛ سپس سر خود را از سجده برداشتند و فرمودند: بلند شو! همين حالا زن آزاد شد.
بشّار مى گويد: از مسجد بيرون آمديم در وسط راه با فردى كه به دارالخلافه رفته بود تا از عاقبت كار آن زن باخبر شود؛ برخورد نموديم حضرت به او فرمود: چه خبر؟
آن مرد گفت: آنها زن را آزاد كردند.
حضرت فرمود: چگونه آزادش كردند؟
مرد گفت: نفهميدم ولى من در كنار در دارالخلافه بودم كه نگهبانى از دارالخلافه بيرون آمد و آن زن را صدا زد و گفت: آن چه حرفى بود كه تو زدى؟
زن گفت: اشتباهاً گفتم: يا فاطمه خداوند لعنت كند به كسانى كه به تو آن ظلمها را كردند.
بعد آن نگهبان دويست درهم پول درآورد و به زن گفت: اين را بگير و سلطان را حلال كن.
زن از گرفتن آن پول خوددارى كرد. وقتى نگهبان ديد كه او از گرفتن پول خوددارى مى كند دوباره به دارالخلافه برگشت. كمى بعد از آن خارج شد و به زن گفت: تو آزادى مى توانى به خانه ات برگردى و زن هم به خانه اش رفت.
امام صادق(ع) فرمودند: از گرفتن دويست درهم خوددارى كرد؟ آن مرد گفت: آرى! در حاليكه قسم به خدا به آن پول محتاج هم بود.
بشار مى گويد: حضرت از حبيب شان هفت درهم درآوردند و به من دادند و فرمودند: به منزل آن زن برو و سلام مرا به او برسان و اين پول را به او بده.
بشار مى گويد: ما همگى به منزل آن زن رفتيم و سلام امام صادق(ع) را به او رسانديم. آن زن گفت: شما را به خدا، براستى امام صادق(ع) به من سلام رساندند؟
بشار مى گويد: من به او گفتم: به خدا قسم كه امام صادق(ع) به شما سلام رساندند. در اين حال آن زن صيحه اى زد و بيهوش افتاد. ما صبر كرديم تا او به خود آمد وگفت: سخنى را كه گفتيد باز بگوئيد و سه مرتبه آن پيام را براى زن تكرار كرديم و بعد به او گفتيم: اين پول را بگير كه آنها را امام(ع) براى شما فرستادند. زن پولها را گرفت و گفت: به امام(ع) بگوئيد كه از خداوند براى كنيز خودش طلب آمرزش كند. من احدى را بهتر از او و آباء و اجدادش نمى شناسم كه به واسطه آن به خداوند توسل پيدا كنم.
بشار مى گويد: بعد به خدمت امام صادق(ع) برگشتيم و ماوقع را شرح داديم حضرت با گريه براى آن زن دعا كردند.8...

آداب و اعمال مسجد سهله
سيد بن طاووس(ره) مى نويسد:
وقتى مى خواهى به مسجد سهله بروى روز چهارشنبه و در بين نماز مغرب و عشا دو ركعت نماز به جاى آور. از امام صادق(ع) روايت شده است كه هر گرفتارى چنين كند خداوند گرفتارى او را برطرف مى سازد.
و نقل شده است كه وقتى به مسجد سهله رفتى در كنار در آن بايست و بگو:
»بسم اللَّه و باللَّه و من اللَّه و إلى اللَّه و ماشاء اللَّه و خير الأسماء للَّه توكلّت على اللَّه ولا حول ولا قوة إلاّباللَّه العلىّ العظيم. أللّهمّ اجعلنى من عمّار مساجدك و بيوتك أللّهمّ أتوجّه إليك بمحمّد و آل محمد و أقدمهم بين يدى حوائجى فاجعلنى أللّهمّ بهم عندك وجيهاً فى الدنيا والاخرة و من المقرّبين. أللّهمّ اجعل صلواتى بهم مقبولة و دعائى بهم مستجاباً و ذنبى بهم مغفوراً و رزقى بهم مبسوطاً و حوائجى بهم مقضيّة و انظر إلىّ بوجهك الكريم نظرة رحيمة... أللّهمّ فأقبل إلىّ بوجهك و اقبل بوجهى إليك.9
سپس آيةالكرسى و معوذتين را بخوان و هر يك از سبحان اللَّه و الحمدللَّه و اللَّه اكبر و لا إله إلاّ اللَّه را هفت مرتبه بگو و آنگاه در ادامه اين دعا را بخوان:
أللّهمّ لك الحمد على ما هديتنى و لك الحمد على ما فضلّتنى ولك الحمد على ماشرفتّنى و لك الحمد على كل بلاء حسن ابتليتنى. أللّهمّ تقبّل صلاتى و دعائى و طهّرقلبى و اشرح لى صدرى و تب علّى إنّك ارحم الراحمين (يا انّك انت التّواب الرحيم).
و بعد به داخل مسجد برو و در وسط مسجد دو ركعت نماز به نيت نماز تحيّت مسجد بخوان و پس از نماز اين دعا را بخوان:
أنت اللَّه لا إله إلاّ أنت مبدى الخلق و معيدهم و أنت اللَّه لا اله الاّ أنت خالق الخلق و رازقهم و أنت اللَّه لا إله إلاّ انت القابض الباسط... أن تصلّى على محمد و آل محمد و أن تعّجل فرجنا و تقضى حاجتنا و ان تفعل بناكذا... (حاجت خودت را درخواست كن) يا مقلّب القلوب والأبصار يا سامع الدعاء انّك على كلّ شى ء قدير10 سپس سجده كن هر دعاى ديگرى را دوست داشتى بخوان...
بعد در چهار گوشه مسجد نماز بخوان و دعا كن. در بعضى از اخبار وارد شده است هر گوشه اين مسجد خانه پيامبرى از پيامبران الهى بوده است و...11
از آداب و اعمال مسجد سهله به همين مقدار بسنده كرده و علاقه مندان را به كتابهايى كه در اين زمينه نوشته شده ارجاع مى دهيم.

پى نوشتها:
1 . »سهله« كه اكثر آن را به سين مفتوحه ضبط كرده اند به »زمين هموار« گفته مى شود و بعضى هم به سين مكسور خوانده اند كه به معنى »خاك ماسه« مانند است كه به وسيله سيل در مسيلها جمع مى شود. بنابراين نامگذارى اين مسجد به سهله به لحاظ جنس خاك آن منطقه بوده است و همينطور در علت تسميه آن به نامهاى ديگر گفته اند كه »سهيل« نام سازنده آن مسجد است و »عبدالقيس« نام طايفه اى است كه اين مسجد در منطقه سكونت آنها بنا شده است و »بنى ظفر« هم يكى از طايفه هاى قبيله عبدالقيس است و...
ابن الفقيه روايت مى كند حضرت على(ع) فرمودند: در كوفه چهار بقعه مقدس وجود دارد كه چهار مسجد در آن ساخته شده است. به آن حضرت عرض شد آنها كدام مساجدند حضرت فرمود: يكى از آنها مسجد ظفر يا همان مسجد سهله است.

منبع : پایگاه موعود