از حضرت حسن از رسول خدا روايت شده است:
«لما هبط ابليس قال و عزتك وجلالك وعظمتك لاافارق ابن آدم حتى تفارق روحه جسده، فقال الله سبحانه: وعزتى وجلالى وعظمتى لا احجب التوبة عن عبدى حتى يغرغربها:» هنگامى كه ابليس از مقامات ملكوتياش فرود افتاد به حضرت حق گفت سوگند به عزت و جلال و عظمتت از انسان جدا نمى شوم تا روح از بدنش مفارقت كند، حضرت حق به او فرمود: سوگند به عزت و جلال و عظمتم من هم در توبه را به روى آنان نمى بندم تا آنجا كه بتوانند آن را در گلو بچرخانند.
از حضرت باقر (ع) روايت شده است:
«ان آدم قال: يا رب سلطت على الشيطان و اجرنية منى مجرى الدم فاجعل لى شيئً فقال: يا آدم جعلت لك ان من هم من ذريتك سيئته لم تكتب عليه فان فان عملها كتبت عليه سيئته ومن هم منهم بحسنة فان لم يعملها كتبت له حسنة وان هو عملها كتبت له عشرا قال: يا رب زدنى قال جعلت لك ان من عمل سيئته ثم استغفر غفرت له قال: يا رب زدنى قال جعلت لهم التوبة و بسطت لهم التوبة حتى تبلع النفس هذه قال يا رب حسبى:»
آدم به حضرت حق گفت: پروردگار من از شيطان به سوى من راهى باز گذاشتى و او را در محل جريان خونم به جريان انداختى، در برابر آن چيزى براى من قرار بده: خطاب رسيد براى تو اين را قرار ميدهم كه هركس از ذريه ات گناهى را قصد كند در پروندهاش نوشته نشود، اگر مرتكب شود فقط يك گناه ثبت شود، و هركس از آنان يك عمل خوبى را قصد كند، اگر انجام ندهد يك حسنه در پروندهاش ثبت شود و اگر آن را انجام دهد ده حسنه برايش نوشته شود، آدم گفت: پروردگارا بر من بيفزاى، خطاب رسيد براى آنان توبه قرار ميدهم و آن را از نظر زمانى توسعه ميبخشم تا جان به گلو برسد، آدم گفت: مرا بس است.
حضرت صادق از رسول خدا روايت ميكند:
«من تاب قبل موته بسنة قبل الله توبته ثم قال: ان السنة لكثيرة من تاب قبل موته بشهر قبل الله توبته ثم قال: ان الشهر لكثير من تاب قبل موته بجمعة قبل الله توبته ثم قال: ان الجمعة لكثيرة من تاب قبل موته بيوم قبل الله توبته ثم قال: ان اليوم لكثير من تاب قبل ان يعاين قبل الله توبته:»
هركس به يك سال پيش از مرگش توبه كند خدا توبهاش را ميپذيرد، سپس فرمود: يكسال زياد است، هركس به يك ماه پيش از مردنش توبه كند، خدا توبه او را قبول ميكند، آنگاه فرمود: يك ماه زياد است، هركس به جمعهاى قبل از تمام شدن عمرش توبه كند خدا توبهاش را امضاء ميكند سپس فرمود يك جمعه پيش از مرگ زياد است، هركس به يك روز پيش از مرگش توبه كند، خدا توبهاش را ميپذيرد، آنگاه فرمود يك روز زياد است، هركس پيش از آن كه آثار دنياى پس از مرگ را مشاهده كند خدا توبهاش را ميپذيرد.
در حقيقت پايان اين روايت ميخواهد بگويد بايد به اندازهاى مهلت داشته باشد كه بتواند توبه واقعى را تحقق دهد، در صورتى كه مهلت تحقق توبه مورد نظر حق از دست برود نجاتى براى انسان نخواهد بود.
از على (ع) روايت شده:
«لاشفيع انجح من التوبة:»
شفيعى رستگاركننده تر از توبه نيست.
از حضرت صادق (ع) روايت شده است:
«مرّ عيسى بن مريم على قوم يبكون فقال: على مايبكى هؤلاء فقيل: يبكون على ذنوبهم، قال فليدعوها يغفرلهم.»
عيسى بن مريم به قومى گذشت كه ميگريستند، پرسيد براى چه گريه ميكنند، گفتند بر گناهانشان اشك ميريزند، فرمود پس نسبت به آن دعا كنند كه مورد آمرزش قرار ميگيرند.
امام صادق (ع) از رسول خدا روايت ميكند:
«يلزم الحق لامتى فى اربع: يحبون التائب، ويرحمون الضعيف، ويعينون المحسن، ويستغفرون للمذنب:» بر امتم اداى حق در چهار واقعيت لازم است:
توبهكننده را دوست بدارند، به ناتوان رحم كنند، به نيكوكار كمك دهند، و براى گناهكار طلب آمرزش نمايند.
اميرالمؤمنين (ع) ميفرمايد:
«توبوا الى الله عزوجل و ادخلوا فى محبته فان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين والمؤمن توّاب:»
به پيشگاه خداى عزوجل توبه كنيد و در دايره عشق و محبتش وارد شويد كه در قرآن فرموده: يقيناً خدا تائبان و پاكيزه شوندگان از آلودگيها را دوست دارد، و مؤمن بسيار توبهكننده است.
حضرت رضا (ع) از پدرانش از رسول خدا روايت ميكند:
«مثل المؤمن عندالله عزوجل كمثل ملك مقرب وان المؤمن عندالله عزوجل اعظم من ذلك وليس شيئى احب الى الله من مؤمن تائب او مؤمنه تائبة:»
جايگاه مؤمن نزد خداى عزوجل چون جايگاه فرشته مقرب است و يقيناً مقام مؤمن نزد خدا از اين مقام هم بزرگ تر است و چيزى نزد خدا از مؤمن تائب و مؤمنه تائبه محبوت تر نيست.
حضرت رضا (ع) از پدرانش از رسول خدا روايت ميكند:
«التائب من الذنب كمن لاذنب له:»
توبهكننده از گناه مانند كسى است كه گناهى براى او نيست.
از حضرت صادق (ع) روايت شده است:
«اوحى الله عزوجل الى داوود النبى على نبينا وآله و (ع) يا داوود ان عبدى المؤمن اذا اذنب ذنبا ثم رجع وتاب من ذلك الذنب واستحيى منى عند ذكر غفرت له وانسية الحفظة وابدلته الحسنة ولاابالى وانا ارحم الراحمين:»
خدا به داود خطاب كرد اى داود هرگاه بنده مؤمنم مرتكب گناهى شود، سپس به سوى من باز گردد و از آن گناه توبه كند و از من هنگام ياد گناه شرمسار شود او را ميآمرزم، و گناه را از ياد حافظان عمل ميبرم و آن را تبديل به حسنه ميكنم و باك ندارم چرا كه من مهربان ترين مهربانانم.
معاوية بن وهب كه از اصحاب عالى قدر و مورد اطمينان حضرت صادق (ع) است ميگويد از حضرت صادق شنيدم كه ميفرمود:
«اذا تاب العبد المؤمن توبة نصوحا احبه الله، فستر عليه فى الدنيا والآخرة قلت: وكيف يستر عليه؟ قال: ينسى ملكيه ما كتبا عليه من الذنوب و اوحى الله الى جوارحه: اكتمى عليه ذنوبه، واوحى الى بقاع
الارض: اكتمى عليه ما كان يعمل عليك من الذنوب، فيلقى الله حين يلقاه وليس شيئى يشهد عليه بشيئى من الذنوب:»
هنگامى كه بنده مؤمن توبه خالص و حقيقى كند خدا او را در دايره محبتش وارد ميكند، پس بر او در دنيا و آخرت پوشش مياندازد، به حضرت گفتم: چگونه بر او پوشش قرار ميدهد؟ فرمود: گناهانش را از ياد دو فرشتهاى كه آن گناهان را بر او نوشتهاند ميبرد، و به اعضايش وحى ميكند گناهانش را بر او كتمان كنيد و پنهان بداريد، و به قطعه هاى زمين وحى مينمايد: آنچه بر روى شما از گناهان مرتكب شده بر او بپوشانيد، پس خدا را ملاقات ميكند در حالى كه چيزى بر ضدش به چيزى از گناهان گواهى دهد يافت نمى شود.
از حضرت صادق (ع) روايت شده است:
«ما من مؤمن يذنب ذنبا الا اجّل سبع ساعات، فان استغفرالله غفرله وانه ليذكر ذنبه بعد عشرين سنة فيستغفرالله فيغفرله وان الكافر لينسى ذنبه لئلا يستغفرالله:»
مؤمنى نيست كه مرتكب گناهى شود مگر اين كه هفت ساعت به او مهلت دهند، اگر از خدا درخواست مغفرت كرد آمرزيده ميشود، او چنانچه پس از بيست سال فراموشى نسبت به گناهش از گناهش ياد كند و از خدا درخواست مغفرت نمايد، آمرزيده خواهد شد، كافر به جريمه كفرش گناهش را فراموش ميكند تا در حوزه آمرزش وارد نشود.
از حضرت باقر (ع) روايت شده:
«ان الله تعالى اشد فرحا بتوبة عبده من رجل اضل راحلته و زاده فى ليلة ظلماء فوجدها فالله اشد فرحا بتوبة عبده من ذلك الرجل براحلته حين وجدها:»
خدا به توبه بندهاش خوشحال تر از مردى است كه توشه و زادش را در شب تاريك گم كرده پس آن را يافته است، خدا به توبه بندهاش از چنين مردى هنگام يافتن توشهاش خوشحال تر است.
همه اين روايات و ديگر رواياتى كه در معتبرترين كتابها درباره توبه روايت شده مربوط به توبه حقيقى و بازگشت جدى به سوى پروردگار است، توبهاى كه قصد آدمى را بر ترك گناه جدى كند، و گذشته را جبران نمايد، و آيندهاى پاك و سالم بسازد، در رابطه با توبه حقيقى سخنى بالاتر و استوارتر و راه گشاتر از سخن اميرالمؤمنان (ع) نيافتم كه بر خود واجب ميدانم در پايان اين بخش آن سخن زيبا را كه در باب حكمت هاى نهج البلاغه ثبت است بياورم.
شخصى در محضر مقدسش گفت: استغفرالله حضرت با حالتى برخاسته از خشم به او گفت: مادر به عزايت گريه كند ميدانى توبه و استغفار چيست؟ بى ترديد استغفار و توبه منزلت مردم بلند مرتبه است، و آن حقيقتى مركب از شش معناست:
اول: پشيمانى جدى از گناهانى كه در گذشته انجام گرفته است.
دوم: تصميم و اراده واقعى بر ترك گناه براى ابد در آينده.
سوم: پرداخت حقوق مردم تا خدا را ديدار كنى در حالى كه هيچ حقى از مردم بر عهده ات نباشد.
چهارم: اراده استوار بر اداى هر واجبى از واجبات خدا كه آن را ضايع كرده و بجا نياوردهاى.
پنجم: همت بر آب كردن گوشتى كه از حرام و گناه بر وجودت روئيده با حرارت و آتش اندوه برگذشته تا جائى كه پوست را به استخوان بچسبانى و ميان پوست و استخوان گوشت جديد رويد.
ششم: رنج عبادت و خدمت را بر بدن بچشانى چنان كه شيرينى و لذت گناه را بر آن چشانيدى.
سپس با تحقق اين شش برنامه بگوئى: استغفرالله. «1» آرى براساس گفتار آگاه به ملك و ملكوت دارنده علم كتاب، خزينه دانش اولين و آخرين حضرت اميرالمؤمنين (ع) توبه عبارت از اداى حقوق الهى و اداى حقوق خلق، و تغيير دادن بدن از پوشش حرام به پوشش پاك، و ندامت و پشيمانى از گذشته و قدم نهادن در صراط مستقيم تا پايان عمر است، و اين توبه است كه انسان را از هبوط راهى صعود ميكند، و فرشتگان را دعاگوى انسان مينمايد، و آدمى را به دايره حبّ حق ميكشاند، و براى انسان طهارت و پاكى واقعى ميآورد، و خير دنيا و آخرت را تضمين مينمايد و براى حضرت آدم خلفى با ارزش ميسازد، و راه ورود انسان را به حريم محبوب باز ميكند، و آدمى را از استحقاق عذاب دوزخ ميرهاند، و شايسته ورود در بهشت جاويد و ابدى قيامت ميكند.
منبع : پایگاه عرفان