تواضع و آثار آن - جلسه جهارم - (متن کامل + عناوین)

وادى عشق

وجود چهار منبع در معارف اسلامى

تهران، مسجد حضرت امير عليه السلام رمضان 1384

الحمدلله رب العالمين و صلّى الله على جميع الانبياء والمرسلين و صلّ على محمد و آله الطاهرين.

منبع اول: قرآن بهترين راهنما «1»

معارف دين خدا در چهار منبع بيان شده، منبع اول، كتاب هايى است كه از طرف پروردگار مهربان عالم نازل شده است و بنا بر قول مشهور اين كتاب ها، يكصد و چهارده كتاب مى باشد، و امروز تنها كتاب صحيح و استوارى كه به عنوان حجت كامل پروردگار در ميان همه انسان ها باقى است، قرآن كريم مى باشد.

اطلاع از يكصد و سيزده كتاب ديگر، كار مشكلى نيست؛ زيرا از وجود مبارك پيامبر عظيم الشأن اسلام صلى الله عليه و آله نقل شده كه خداوند متعال حكمت ها، معارف و مسائل آن يكصد و سيزده كتاب را در قرآن كريم منعكس كرده است.

منبع دوم: سفارش ائمه به دعا «2»

منبع دوم: دعاهايى است كه از طرف پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه معصومين نقل شده است، و دعاهايى كه از پيامبران خدا نقل شده، البته ملّت ها و متدينين به مكتب ها، آنها را نقل نكرده اند بلكه اين دعاها به وسيله پيغمبر عظيم الشأن اسلام كه عالم به همه معالم بودند و ائمه طاهرين عليهم السلام نقل شده است و دعاهايى كه از خود پيغمبر صلى الله عليه و آله و از ائمه طاهرين عليهم السلام، مخصوصاً پنجاه و چهار دعايى كه به عنوان

______________________________
(1)- الكافى: 2/ 598، كتاب فضل القرآن، حديث 2؛ «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّكُمْ فِي دَارِ هُدْنَةٍ وَ أَنْتُمْ عَلَى ظَهْرِ سَفَرٍ وَ السَّيْرُ بِكُمْ سَرِيعٌ وَ قَدْ رَأَيْتُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ يُبْلِيَانِ كُلَّ جَدِيدٍ وَ يُقَرِّبَانِ كُلَّ بَعِيدٍ وَ يَأْتِيَانِ بِكُلِّ مَوْعُودٍ فَأَعِدُّوا الْجَهَازَ لِبُعْدِ الْمَجَاز قَالَ فَقَامَ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا دَارُ الْهُدْنَةِ قَالَ دَارُ بَلَاغٍ وَ انْقِطَاعٍ فَإِذَا الْتَبَسَتْ عَلَيْكُمُ الْفِتَنُ كَقِطَعِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَيْكُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّهُ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ وَ مَاحِلٌ مُصَدَّقٌ وَ مَنْ جَعَلَهُ أَمَامَهُ قَادَهُ إِلَى الْجَنَّةِ وَ مَنْ جَعَلَهُ خَلْفَهُ سَاقَهُ إِلَى النَّارِ وَ هُوَ الدَّلِيلُ يَدُلُّ عَلَى خَيْرِ سَبِيلٍ وَ هُوَ كِتَابٌ فِيهِ تَفْصِيلٌ وَ بَيَانٌ وَ تَحْصِيلٌ وَ هُوَ الْفَصْلُ لَيْسَ بِالْهَزْلِ وَ لَهُ ظَهْرٌ وَ بَطْنٌ فَظَاهِرُهُ حُكْمٌ وَ بَاطِنُهُ عِلْمٌ ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِيقٌ لَهُ نُجُومٌ وَ عَلَى نُجُومِهِ نُجُومٌ لَاتُحْصَى عَجَائِبُهُ وَ لَاتُبْلَى غَرَائِبُهُ فِيهِ مَصَابِيحُ الْهُدَى وَ مَنَارُ الْحِكْمَةِ وَ دَلِيلٌ عَلَى الْمَعْرِفَةِ لِمَنْ عَرَفَ الصِّفَةَ فَلْيَجْلُ جَالٍ بَصَرَهُ وَ لْيُبْلِغِ الصِّفَةَ نَظَرَهُ يَنْجُ مِنْ عَطَبٍ وَ يَتَخَلَّصْ مِنْ نَشَبٍ فَإِنَّ التَّفَكُّرَ حَيَاةُ قَلْبِ الْبَصِيرِ كَمَا يَمْشِي الْمُسْتَنِيرُ فِي الظُّلُمَاتِ بِالنُّورِ فَعَلَيْكُمْ بِحُسْنِ التَّخَلُّصِ وَ قِلَّةِ التَّرَبُّصِ.

(2)- وسائل الشيعة: 7/ 60، حديث 8720؛ «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ عَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ وَ الْإِلْحَاحِ عَلَى اللَّهِ فِي السَّاعَةِ الَّتِي لَايُخَيِّبُ اللَّهُ عز و جل فِيهَا بَرّاً وَ لَافَاجِراً قُلْتُ وَ أَيُّ سَاعَةٍ هِيَ قَالَ هِيَ السَّاعَةُ الَّتِي دَعَا فِيهَا أَيُّوبُ وَ شَكَا إِلَى اللَّهِ بَلِيَّتَهُ فَكَشَفَ اللَّهُ عز و جل مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَ دَعَا فِيهَا يَعْقُوبُ فَرَدَّ اللَّهُ عَلَيْهِ يُوسُفَ وَ كَشَفَ اللَّهُ كُرْبَتَهُ وَ دَعَا فِيهَ مُحَمَّدٌ صلى الله عليه و آله فَكَشَفَ اللَّهُ عز و جل كُرْبَتَهُ وَ مَكَّنَهُ مِنْ أَكْتَافِ الْمُشْرِكِينَ بَعْدَ الْيَأْسِ أَنَا ضَامِنٌ أَنْ لَايُخَيِّبَ اللَّهُ فِي ذَلِكَ الْوَقْتِ بَرّاً وَ لَافَاجِراً الْبَرُّ يُسْتَجَابُ لَهُ فِي نَفْسِهِ وَ غَيْرِهِ وَ الْفَاجِرُ يُسْتَجَابُ لَهُ فِي غَيْرِهِ وَ يَصْرِفُ اللَّهُ إِجَابَتَهُ إِلَى وَلِيٍّ مِنْ أَوْلِيَائِهِ فَاغْتَنِمُوا الدُّعَاءَ فِي ذَلِكَ الْوَقْتِ.» و نيز در وسائل الشيعة: 7/ 61، حديث 8721؛ «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ سَلْ حَاجَتَكَ وَ أَلِحَّ فِي الطَّلَبِ فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ إِلْحَاحَ الْمُلِحِّينَ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ.»

«صحيفه سجاديه» از وجود مبارك حضرت زين العابدين عليه السلام نقل شده كه اين پنجاه و چهار دعا را امام باقر عليه السلام به خط مبارك خود، وقتى از پدر مى شنيدند نوشتند، يك بار هم اين دعاها را حضرت صادق عليه السلام نوشته اند و سفارش تعليم اين پنجاه و چهار دعا را به مردم شيعه و ائمه ما داشته اند. دعا منبع دوم ما است.

منبع سوم: ارزش روايات در معارف اسلامى «1»

منبع سوم: از معارف الهى روايات و احاديث و اخبارى است كه از روزگار پيغمبر صلى الله عليه و آله تحت نظارت ايشان، وجود مبارك اميرالمؤمنين عليه السلام مى باشند و ناقل روايات پيغمبر صلى الله عليه و آله غير از اميرالمؤمنين عليه السلام وجود مبارك حضرت زهرا عليها السلام هستند، حضرت مجتبى و حضرت ابى عبدالله الحسين عليه السلام و به تدريج هم ائمه طاهرين عليهم السلام و تربيت شدگان ائمه طاهرين عليهم السلام اين روايات را از قول آنها و از قول خود، ثبت مى كردند، تا حدى كه در زمان شروع غيبت امام دوازدهم عليه السلام، شيعه چهارصد كتاب استوار و با ارزش و حكيمانه حديثى داشته است.

دانشمندان بزرگ شيعه نيز با زحمات سنگين و مسافرت هاى طولانى، اين احاديث را در كتاب هاى معظم ديگرى غير از آن چهارصد كتاب، جمع آورى كردند، كه يك مجموعه عظيم فرهنگى به وجود آمد و تا روز قيامت اين مجموعه، ماندنى و قابل حفظ مى باشد.

منبع چهارم: احاديث قدسى «2»

منبع ديگر رواياتى است كه از قول خود پروردگار نقل شده، كه اين احاديث را يا انبيا عليهم السلام نقل كرده اند و يا پيغمبر عظيم الشأن اسلام صلى الله عليه و آله و ائمه طاهرين عليهم السلام اين روايات را از قول پروردگار ذكر نموده اند، كه نام بخش چهارم احاديث قدسيه مى باشد، مطالبى كه پروردگار فرموده اند، در صد و چهارده كتاب نمى باشد، كه اين

______________________________
(1)- الكافى: 1/ 49- 50؛ «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ حَفِظَ مِنْ أَحَادِيثِنَا أَرْبَعِينَ حَدِيثاً بَعَثَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَالِماً فَقِيهاً على ابن حنظَلَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام يَقُولُ اعْرِفُوا مَنَازِلَ النَّاسِ عَلَى قَدْرِ رِوَايَتِهِمْ عَنَّا.» و همچنين در وسائل الشيعة: 27/ 9، حديث 33302؛ «قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ عليه السلام يَا فُضَيْلُ إن حَدِيثَنَا يُحْيِي الْقُلُوبَ.»

(2)- معجم مصطلحات الرجال والدراية- محمد رضا جديدي نژاد: 55 الحديث القدسى: هو ما يحكي كلامه تعالى غير متحدي بشي ء منه. الوجيزة، ص 4؛ نهاية الدراية، ص 85-/: هو الكلام المنزل بألفاظ بعينها في ترتيبها بعينه لا لغرض الإعجاز. الرواشح السماوية، ص 204 (الراشحة الثامنة والثلاثون)-/ هو كلام يوحى إلى النبي صلى الله عليه و آله معناه، فيجري الله على لسانه في العبارة عنه ألفاظا مخصوصة في ترتيب مخصوص، ليس للنبي صلى الله عليه و آله أن يبدلها ألفاظا غيرها أو ترتيبا غيره. الرواشح السماوية، ص 205 (الراشحة الثامنة والثلاثون)-/ هو ما يحكى عنه عز و جل غير متحد بشي ء منه، والفارق بينه وبين القرآن جواز مسه وتغيير لفظه وعدم ثبوت الإعجاز فيه دونه. جامع المقال، ص 20: الظاهر أن حكاية الحديث القدسي داخلة في السنة، وحكاية هذه الحكاية عنه صلوات الله عليه داخلة في الحديث. وأما نفس الحديث القدسي فهو خارج عن السنة والحديث والقرآن. والفرق بينه وبين القرآن أن القرآن هو المنزل للتحدي والإعجاز، بخلاف الحديث القدسي.

مطالب را پروردگار به حضرت آدم، موسى بن عمران، مسيح و در شب معراج به پيغمبر عظيم الشأن اسلام فرمودند، كه اين هم يك منبع استوار حكيمانه بسيار قابل توجهى است كه امروز براى درك عظمت شش ذكرى كه به همه ما سفارش شده، به آنها اتصال پيدا كنيد، تا سعادت دنيا و آخرت نصيب شما شود، يك حديث از همان احاديث قدسيه را براى شما بيان مى كنم. اين حديث را كتاب هاى مختلفى نقل كرده اند كه پروردگار مى فرمايند:

«اذا كان الغالب على عبدى الاشتغال بى» «1» هر گاه من ببينم كه بنده من عمده كار و غالب زحمت و كوشش او در ارتباط با من است، هنگامى كه چنين وضعى را از بنده ام مشاهده كنم كه خود، اخلاق، فكر و رفت و آمد و همّتش را براى من قرار داده است، و براى من زندگى مى كند، به خاطر من نگاه مى كند، مى پوشد و مى آشامد، ازدواج مى كند، بچه دار مى شود، مغازه باز مى كند، من هم دو عكس العمل براى او نشان مى دهم.

توجه پروردگار به مخالفان خود

خداوند متعال بندگانش را به بيگارى نمى گيرد، خداوند عالم، كريمى است كه اگر كسى مخالف او باشد و قدمى براى خداوند بردارد، پاداش آن قدم را به او خواهد داد، يا مخالف پروردگار، عمل مثبتى انجام دهد، كه وجود مقدس او از آن كار مثبت رضايت داشته باشد.

در اين زمينه به دو روايت توجه نماييد كه حتى پروردگار عمل مثبت مخالف را در دنيا بى جواب نخواهد گذاشت. اگر مخالف راه آخرت را بر روى خود باز مى گذاشت، در آخرت جواب عمل خود را مى ديد، اما مخالف و معاند، راه پاسخ خدا را در آخرت به روى خود بسته است.

______________________________
(1)- عوارف المعارف للسهروردى: 73

حديث قدسى: قال رسول الله حاكيا عن ربه: إذا كان الغالب على عبدي الاشتغال بي جعلت همته ولذته في ذكري.

و همچنين در بحار الأنوار: 90/ 162، باب 1، ذكر الله تعالى

وَ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله قَالَ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِذَا عَلِمْتُ أَنَّ الْغَالِبَ عَلَى عَبْدِيَ الِاشْتِغَالَ بِي نَقَلْتُ شَهْوَتَهُ فِي مَسْأَلَتِي وَ مُنَاجَاتِي فَإِذَا كَانَ عَبْدِي كَذَلِكَ فَأَرَادَ أَنْ يَسْهُوَ حُلْتُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ أَنْ يَسْهُوَ أُولَئِكَ أَوْلِيَائِي حَقّاً أُولَئِكَ الْأَبْطَالُ حَقّاً أُولَئِكَ الَّذِينَ إِذَا أَرَدْتُ أَنْ أُهْلِكَ أَهْلَ الْأَرْضِ عُقُوبَةً زَوَيْتُهَا عَنْهُمْ مِنْ أَجْلِ أُولَئِكَ الْأَبْطَالِ الْغَنِيَّ لِكَرَامَةٍ لَهُ عَلَيَّ وَ لَمْ أُفْقِرِ الْفَقِيرَ لِهَوَانٍ بِهِ عَلَيَّ وَ هُوَ مِمَّا ابْتَلَيْتُ بِهِ الْأَغْنِيَاءَ بِالْفُقَرَاءِ وَ لَوْ لَاالْفُقَرَاءُ لَمْ يَسْتَوْجِبِ الْأَغْنِيَاءُ الْجَنَّةَ.

حديثى در كتاب شريف «علل الشرايع» مى باشد، كه مؤلف اين كتاب وجود مبارك شيخ صدوق، شيخ المتقدمين است.

شفاى حاكم كافر

حضرت باقر عليه السلام مى فرمايد: «1» حاكمى بى دين، بيمار شد. طبيبان به اين نتيجه رسيدند كه علاج اين بيمارى حاكم لائيك گوشت يك نوع ماهى است. يكى از نعمت هايى كه پروردگار در قرآن مجيد مطرح كرده است، نعمت وجود ماهى است، پروردگار عالم در خلقت خود، اين گوشت را در آن آب شور طورى به وجود مى آورد كه داروى بسيارى از بيمارى ها است.

امروز اطبّاء مى گويند: «2» اگر كسى بخواهد مبتلا به سرطان نشود، هفته اى دوبار ماهى بخورد. اكنون آن ماهى كه شفاى بيمارى حاكم بود، در آن فصل به ساحل نمى آمد. ولى انسان از آنجايى كه با اميد زندگى مى كند، درباريان حاكم به صيّادان دستور دادند برويد در آب تور بيندازيد شايد يكى از آن ماهى ها راهش را گم كند و به طور بيفتد و بيمارى حاكم علاج شود. ولى ماهى به خطا نمى رود. اشتباه نمى كند. تنها خطاكار زنده در اين عالم انسان است.

امام باقر عليه السلام مى فرمايد: صيادان تور انداختند، پروردگار به يكى از فرشتگان فرمود: برو آن ماهى كه بيمارى حاكم را علاج مى كند، به جانب ساحل روانه كن.

فرشته به پروردگار عرض كرد: اين حاكم لائيك و بى دين است، به تو معرفت ندارد.

خداوند به فرشته فرمود: اين حاكم لائيك از من طلبكار است، طلب او اين است كه يك مرتبه مشكل يكى از بندگان مؤمن مرا حل كرده است و من مزد آن كارش را بايد به او بدهم. اگر درِ آخرت به روى او باز بود، آخرت هم جبران مى كردم، آن ماهى به تور افتاد و حاكم شفا پيدا كرد.

______________________________
(1)- مشكاة الأنوار في غرر الأخبار: 289، الفصل السادس في الابتلاء و الاختبار؛ «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ إِنَّ مَلَكَيْنِ هَبَطَا مِنَ السَّمَاءِ فَالْتَقَيَا فِي الْهَوَاءِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ فِيمَ هَبَطْتَ قَالَ بَعَثَنِيَ اللَّهُ إِلَى بَحْرِ أَيْلَةَ أَحُشُّ سَمَكَةً إِلَى جَبَّارٍ مِنَ الْجَبَابِرَةِ تَشَهَّى عَلَيْهِ سَمَكَةً فِي ذَلِكَ الْبَحْرِ فَأَمَرَنِي أَحُشُّ إِلَى الصَّيَّادِ سَمَكَ ذَلِكَ الْبَحْرِ حَتَّى يَأْخُذَهَا لَهُ لِيَبْلُغَ اللَّهُ بِالْكَافِرِ غَايَةَ مُنَاهُ فِي كُفْرِهِ وَ قَالَ الآْخَرُ فَفِيمَ بُعِثْتَ أَنْتَ فَقَالَ بَعَثَنِيَ اللَّهُ فِي أَعْجَبَ مِنَ الَّذِي بَعَثَكَ فِيهِ بَعَثَنِي إِلَى عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْمُجْتَهِدِ الْمَعْرُوفِ دُعَاؤُهُ وَ صَلَاتُهُ فِي السَّمَاءِ لِأُكْفِئَ قِدْرَهُ الَّتِي طَبَخَهَا لِإِفْطَارِهِ لِيَبْلُغَ اللَّهُ بِالْمُؤْمِنِ الْغَايَةَ فِي اخْتِبَارِ إِيمَانِه.»

(2)- طب الرضا-/ طب و بهداشت از امام رضا عليه السلام 268، علاج سرگيجه؛ «و من خشى الشقيقة و الشوصة فلا يؤخر اكل السمك الطرى. هر كس از درد شقيقه متألم است و آنكه از مرض شوصه ناراحت است خوردن ماهى تازه را بتأخير نيندازد.»

هر كسى كار مثبتى براى پروردگار انجام دهد، پاداش، اجر و مزد آن را خواهد گرفت.

در امان ماندن كافر از آتش برزخ «1»

روايت دوم را حضرت صادق عليه السلام نقل مى كنند كه دو همسايه ديوار به ديوار بودند، يكى مؤمن و ديگرى كافر. يك بار همسايه مؤمن در خانه كافر را زد، به او گفت: امشب عروسى پسرم است، فرش، ديگ، قاشق و چنگال كم دارم، شما مى توانى به من كمك كنى، همسايه كافر با خوش اخلاقى گفت: بله، شما خيالت راحت باشد، امشب من نمى گذارم در ميهمانى تو چيزى كم باشد.

يكى از برنامه هايى كه در قرآن به آن اشاره شده است همين برنامه مى باشد، كه مى فرمايد: احتياجات برادران ايمانى خود را برآورده كنيد و در كمك كردن به آنها بخيل نباشيد،

«أَ رَأَيْتَ الَّذِي يُكَذِّبُ بِالدِّينِ* فَذلِكَ الَّذِي يَدُعُّ الْيَتِيمَ* وَ لا يَحُضُّ عَلى طَعامِ الْمِسْكِينِ* فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ* الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ* الَّذِينَ هُمْ يُراؤُنَ* وَ يَمْنَعُونَ الْماعُونَ» «2»

«ماعون»؛ يعنى هنگامى كه همسايه، رفيق و برادران ايمانى به شما احتياج دارند، بعضى كمك نمى كنند. فرش خود را به همسايه نمى دهد، كه مجلس يا عروسى خود را برگزار نمايد، بعد امام صادق عليه السلام مى فرمايد: كافرى كه از دنيا رفت، بايد برزخ او از آتش پر باشد، در آيه پنجاه، سوره مؤمن، خداوند مى فرمايد:

«النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا» «3»

شب و روز آتش به كفار عرضه مى شود ولى پروردگار عالم دستور فرمود:

______________________________
(1)- الخرائج و الجرائح: 2/ 538؛ «وَ مِنْهَا: أَنَّ الْيَهُودَ كَانَ لَهُمْ عُرْسٌ فَجَاءُوا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه و آله وَ قَالُوا لَنَا حَقُّ الْجِوَارِ فَنَسْأَلُكَ أَنْ تَبْعَثَ فَاطِمَةَ بِنْتَكَ إِلَى دَارِنَا حَتَّى يَزْدَانَ عُرْسُنَا بِهَا وَ أَلَحُّوا عَلَيْهِ.» روضة الواعظين و بصيرة المتعظين: 2/ 389؛ «وَ قَالَ عليه السلام هَلْ تَدْرُونَ مَا حَقُّ الْجَارِ مَا تَدْرُونَ مِنْ حَقِّ الْجَارِ إِلَّا قَلِيلًا أَلَا لَايُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الآْخِرِ مَنْ لَايُؤْمَنُ جَارُهُ بَوَاثِقَهُ وَ إِذَا اسْتَقْرَضَهُ أَنْ يُقْرِضَهُ وَ إِذَا أَصَابَهُ خَيْرٌ هَنَّأَهُ وَ إِذَا أَصَابَهُ شَرٌّ عَزَّاهُ وَ لَايَسْتَطِيلُ عَلَيْهِ فِي الْبِنَاءِ يَحْجُبُ عَنْهُ الرِّيحَ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ إِذَا اشْتَرَى فَاكِهَةً فَلْيُهْدِ لَهُ وَ إِنْ لَمْ يُهْدِ لَهُ فَلْيُدْخِلْهَا سِرّاً وَ لَايُعْطِي صِبْيَانَهُ مِنْهُ الشَّيْ ءَ يُغَايِظُونَ صِبْيَانَهُ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْجِيرَانُ ثَلَاثَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ ثَلَاثَةُ حُقُوقٍ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ حَقُّ الْقَرَابَةِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقَّانِ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقٌّ وَاحِدٌ الْكَافِرُ لَهُ حَقُّ الْجِوَار.»

(2)- ماعون (107): 1- 7؛ «آيا كسى كه همواره روز جزا را انكار مى كند، ديدى؟* همان كه يتيم را به خشونت و جفا از خود مى راند* و [كسى را] به طعام دادن به مستمند تشويق نمى كند* پس واى بر نمازگزاران* كه از نمازشان غافل و نسبت به آن سهل انگارند* همانان كه همواره ريا مى كنند* و از [دادن ] وسايل و ابزار ضرورى زندگى [و زكات، هديه و صدقه به نيازمندان ] دريغ مى ورزند.»

(3)- غافر (40): 46؛ « [عذابشان ] آتش است كه صبح و شام بر آن عرضه مى شوند.»

اتاقكى از گل نسوز براى اين كافر قرار دهيد كه از حرارت آتش در امان باشد، به خاطر آن كمكى كه به همسايه «1» مؤمن خود كرد، احترام به مؤمن، احترام به خدا است و توهين به مؤمن توهين به پروردگار است.

وقتى بنده ام، تمام برنامه هاى خود را براى من قرار داده و به خاطر من قدم بر مى دارد، مى كوشد و زندگى مى كند:

«إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» «2»

هنگامى كه از اولياى خدا مى پرسند به عشق چه چيزى زنده هستيد؟ جواب مى دهند، به عشق خدا. براى چه بلاها را تحمل مى كنيد؟ براى خدا. براى چه مصائب را تحمل مى كنيد؟ براى خدا. براى چه اينقدر عرق مى ريزيد كه پول در بياوريد؟ براى خدا.

«اذا كان الغالب على عبدى الاشتغال بى»

من هم دو عكس العمل نشان مى دهم، اكنون عكس العمل حضرت حق را مشاهده كنيد كه چقدر زيبا و سودمند است:

«جعلت همّه و لذّته فى ذكرى»

تمام فكر، همّ و لذّت بنده را در ذكر خودم قرار مى دهم.

ذكر اول:

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»،

ذكر دوم:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» «3»

ذكر سوم: «استغفر الله العظيم»،

ذكر چهارم: «لاحول و لا قوّة الا بالله العظيم»

______________________________
(1)- مشكاة الأنوار في غرر الأخبار: 215؛ «وَ مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ وَ غَيْرِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ حُسْنُ الْجِوَارِ زِيَادَةٌ فِي الْأَعْمَارِ وَ عِمَارَةٌ فِي الدِّيَارِ.

وَ قَالَ لَيْسَ حُسْنُ الْجِوَارِ كَفُّ الْأَذَى وَ لَكِنْ حُسْنُ الْجِوَارِ صَبْرُكَ عَلَى الْأَذَى

عَنْهُ قَالَ الْمُؤْمِنُ مَنْ آمَنَ جَارَهُ بَوَائِقَهُ قُلْتُ مَا بَوَائِقُهُ قَالَ ظُلْمُهُ وَ غَشْمُهُ.

عَنْهُ عليه السلام قَالَ شَكَا رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ جَارَهُ فَأَعْرَضَ عَنْهُ ثُمَّ عَادَ فَأَعْرَضَ عَنْهُ ثُمَّ عَادَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ لِعَلِيٍّ وَ سَلْمَانَ وَ مِقْدَادٍاذْهَبُوا وَ نَادُوا لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِكَةِ عَلَى مَنْ آذَى جَارَه.»

و همچنين در روايات ديگرى آمده: مشكاة الأنوار في غرر الأخبار: 214؛ «وَ قَالَ مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الآْخِرِ فَلَا يُؤْذِي جَارَهُ وَ قَالَ مَنْ مَاتَ وَ لَهُ جِيرَانٌ ثَلَاثَةٌ كُلُّهُمْ رَاضُونَ عَنْهُ غُفِرَ لَهُ.»

(2)- انعام (6): 162؛ «مسلماً نماز و عبادتم و زندگى كردن و مرگم براى خدا پروردگار جهانيان است.»

(3)- فاتحه (1): 1- 2؛ «به نام خدا كه رحمتش بى اندازه است و مهربانى اش هميشگى* همه ستايش ها، ويژه خدا، مالك و مربّى جهانيان است.»

ذكر پنجم:

«إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ» «1»،

ذكر ششم: كه مافوق همه ذكرها است، «لا اله الا الله» مى باشد.

تمام همّ و لذّت او را در ذكر خودم قرار مى دهم؛ يعنى تمام همّتش اين است كه تا هنگامى كه بيدار است بگويد: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» و با گفتن «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»، شاد شود و لذت ببرد، آيا لذت او مانند غذا و آب خنك خوردن مى باشد؟ خير.

حالات مختلف ذاكر

ذاكر، حال و عملى دارد كه با اين اذكار، كاملًا پاكسازى مى شود، ثقل ظاهر و باطن او از بين مى رود، و در همين دنيا، به جانب او پرواز مى كند و به مقام قرب مى رسد.

«مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ» «2»

اميرالمؤمنين عليه السلام در «نهج البلاغه» «3» مى فرمايد: بدنشان در زمين است، ولى وجودشان در محلّ اعلا است؛ يعنى هر كارى كه بدن آنها در زمين انجام مى دهد، طبق فرمان وجود واقعيشان است كه در كنار خدا، آن فرمان را به بدن صادر مى كنند. بدن در دنيا و فرش است، ولى خودشان در عرش هستند.

عشق واقعى

پاداش كسى است كه همه چيز او براى خدا است، خداوند در اين دنيا نيز به او پاداش است.

______________________________
(1)- بقره (2): 156؛ «ما مملوك خداييم و يقيناً به سوى او بازمى گرديم.»

(2)- فاطر (35): 10؛ «كسى كه عزت مى خواهد، پس [بايد آن را از خدا بخواهد، زيرا] همه عزت ويژه خداست. حقايق پاك [چون عقايد و انديشه هاى صحيح ] به سوى او بالا مى رود و عمل شايسته آن را بالا مى برد.»

(3)- نهج البلاغة: و من خطبة له عليه السلام يصف فيها المتقين: 184؛ «وَ لَوْ لَاالْأَجَلُ الَّذِي كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْوَاحُهُمْ فِي أَجْسَادِهِمْ طَرْفَةَ عَيْنٍ شَوْقاً إِلَى الثَّوَابِ وَ خَوْفاً مِنَ الْعِقَابِ عَظُمَ الْخَالِقُ فِي أَنْفُسِهِمْ فَصَغُرَ مَا دُونَهُ فِي أَعْيُنِهِمْ فَهُم.»

«جعلت همّه و لذّته فى ذكرى»

قطعه بعدى آن خيلى ناب است «واذا جعلت همّه و لذّته فى ذكرى» زمانى كه من دغدغه و همّ و غمّ و لذّت او را در ذكرم قرار دادم، با قرار دادن من:

«عشقنى و عشقتُه» «1» او با همه وجود عاشق من مى شود و من هم عاشق او مى شوم كه در اينجا بايد گفت: وقتى كه همّ و غمّ عبد و لذّت او به وسيله خود پروردگار در ذكر قرار گرفت، بايد براى عبد يك كشف قلبى نسبت به پروردگار به وجود بيايد كه در فضاى آن كشف، مايل است جمال ازلى و ابدى را تماشا نمايد كه عاشق شود.

تا انسان نبيند و زيبايى را نشان او ندهند، عاشق نمى شود، عشق براى غايب خيلى بعيد مى باشد، به نظر مى رسد؛ مانند اين است كه از غايبى مطالبى براى ما بگويند، اگر نسبت به آن غايب، عشقى حاصل شود، عشق او جزئى است.

عشقى كه پروردگار مى فرمايد: «عشقنى» اگر حاصل شود، همه وجود انسان را آب مى كند و از انسان غير از جلوه حق، چيزى باقى نمى ماند، كه از اين حالت، تعبير به «بقاء بعد الفنا» مى كنند.

انبيا و ائمه طاهرين عليهم السلام به پروردگار حال خاصى داشتند، توضيحى كه حكيم و عارف بزرگ مرحوم قمشه اى از گودال قتلگاه أبى عبدالله مى دهند، همين حقيقت را توضيح مى دهد كه اين عشق بعد از مشاهده قلبى جمال ازلى و ابدى، همه وجود آدم را ذوب مى كند و تبديل به يك موجود صد در صد الهى مى كند كه در اين حالت است كه به قول حضرت زهرا عليها السلام وقتى بلال گفت: «اشهد أن لا اله الا الله» فرمود: گوشت، پوست، رگ، پى، عصب، خون، اعضاء و جوارحم همه به وحدانيت شهادت مى دهد؛ يعنى همه حركات او توحيد محض مى شود و رهايى و آزادى براى انسان به وجود مى آيد، خدا اين حال را روزى همه ما كند كه «أحسن

______________________________
(1)- ميزان الحكمة: 2/ 972؛ «عنه صلى الله عليه و آله: يقول الله عز و جل: إذا كان الغالب على العبد الاشتغال بي، جعلت بغيته ولذته في ذكري، فإذا جعلت بغيته ولذته في ذكري عشقني وعشقته، فإذا عشقني وعشقته رفعت الحجاب فيما بيني وبينه، وصيرت ذلك تغالبا عليه، لا يسهو إذا سها الناس، أولئك كلامهم كلام الأنبياء، أولئك الأبطال حقا.»

اللمعة البيضاء-/ التبريزي الأنصارى: 551؛ «قرئ قوله تعالى (أنا اجزى به) بصيغة المجهول، و على تقدير صحته يكون المعنى: وأنا جزاء صومه، من باب ما نسب إلى الحديث القدسي: (من أحبني عشقني ومن عشقني قتلته، ومن قتلته فأنا ديته).»

نفس الرحمن في فضائل سلمان-/ ميرزا حسين النوري الطبرسي: 331؛ «كصحة ما روي عن النبي صلى الله عليه وآله أنه قال: (قال الله تعالى: من أحبني عرفني، ومن عرفني عشقني، ومن عشقني قتلته، ومن قتلته فعلي ديته، وأنا ديته).»

الحال» است.

تجلى حق در گودال قتلگاه

به گفتار أبى عبدالله در گودال توجه نماييد، ايشان اين گونه ترجمه كرده است.

تشنه را آب مى دهند كه سيراب شود، ولى هفت دريا و اقيانوس، نمى توانند اين تشنگى را برطرف كنند، اگر اين آبى كه تشنگى را برطرف مى كند، كنار گودال به أبى عبدالله مى دادند، در آن حال تشنه تر مى شد، ديگر از دست آب كارى بر نمى آمد.

آينه يعنى بدن، كه در معرض چشم تو است، مى بينى شمشير، چوب و سنگ تمام بدن را از بين مى برد. دو چيز وجود ندارد، خود دل هم در دلدار ذوب شده، يك چيز مانده است.

هر كس مى خواهد خدا را ببيند، كنار گودال بيايد، در آنجا ديگر بدن، نقش، قيافه، صورت، خون، پوست و گوشت، ديده نمى شود، به چشم عرفان، فقط تجلّى حق در گودال ديده مى شود.

«واذا عشقنى عشقته»

هنگامى كه او عاشق من شد، اين عشق يك طرفه نمى ماند، من هم عاشق او مى شوم.

ارتباط عاشق و معشوق

اگر و معشوق هيچ ارتباطى با عاشق نداشته باشد، بر اضطراب، ناراحتى، غم و غصه عاشق اضافه مى شود، اما اگر گوشه چشمى از معشوق به طرف عاشق باشد، مانند اين است كه همه دنيا را به او دادند؛ يعنى در همان گوشه چشم معشوق اسير است، تشنگى و گرسنگى يادش رفته، مى گويد: هيچ چيزى ميل ندارم، و مرتب ساعت را نگاه مى كند كه چه موقع بعد از ظهر مى شود و معشوق را ببينم، كه يك لبخند به من بزند كه براى يك ماه من بس است، كه اگر يك گوشه چشمى خدا به عبد كند، براى ابد كافى است.

«واذا جعلته همّه و لذّته فى ذكرى عشقنى و عشقته»

زمانى كه من عاشق بنده ام مى شوم، او هم عاشق من مى شود، در تبادل عشق و عاشقى چه پيش خواهد آمد. آن وقت مريم عليها السلام عبد مى شود و بچه او مسيح مى شود، زهرا عليها السلام عبد مى شود و فرزندان او زينب، حسن و حسين مى شود، آن وقت پيغمبر صلى الله عليه و آله عبد مى شود و بچه اش فاطمه زهرا مى شود. آن وقت يك دختر مسيحى و مسلمان شده عبد مى شود، و فرزندش امام دوازدهم مى شود. ببينيد در اين عشق و عاشقى چه اتفاقاتى خواهد افتاد.

«واذا عشقتُه لايسهى اذا سهى الناس»

ديگر حقايق و برنامه هاى الهى را فراموش نمى كند. زمانى كه همه مردم دچار فراموشى هستند، نماز، روزه و حجاب يادشان رفته، آن چيزى كه به ياد آنها مانده، شكم و شهوت است. اما بنده من، از ميان همين مردم، همه حقايق را يادش است و فراموش نمى كند.

______________________________
(1)- مهدى الهى قمشه اى.

(2)- باباطاهر عريان.

ارزش كلام انسان هاى مؤمن

«اولئك كلامهم كلام الانبياء» اين افراد وقتى دهان باز مى كنند و سخن مى گويند، ارزش سخن آنها، ارزش سخن انبيا عليهم السلام است.

«اولئك الابطال حقاً»

اينان به حقيقت بندگان ويژه من هستند.

«واذا اردت بأهل الارض عقوبةً أو عذاباً» «1» هر وقت اراده كنم كره زمين را با اهلش نابود، و همه را دچار عذاب كنم و آتش، سيل و زلزله فراگير بفرستم، «ذكرتهم فصرفت العقوبة» وقتى نگاهم به بندگان با ايمان كه تعداد آنها كم است در ميان اين همه مردم مى افتد به خاطر گُل جمال بندگان مؤمن، عذاب و عقوبت را از مردم دنيا بر مى گردانم.

اين ذكر خداست. در ميان گودال چه حال عجيبى داشته، به آخرين نهايت ذكر و عشق و ذوب و فنا رسيده بود و كسى در عالم، حال او را با چنين موقعيتى به دست نمى آورد.

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته

______________________________
(1)- بحارالأنوار: 37/ 80؛ «مَجَالِسُ الشَّيْخِ، بِإِسْنَادِهِ الْمُتَقَدِّمِ فِي بَابِ فَضْلِ الصَّلَاةِ عَنْ أَبِي ذَرٍّ فِيمَا أَوْصَى إِلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله يَا أَبَا ذَرٍّ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّ أَحَبَّ الْعِبَادِ إِلَيَّ الْمُتَحَابُّونَ بِجَلَالِي الْمُتَعَلِّقَةُ قُلُوبُهُمْ بِالْمَسَاجِدِ الْمُسْتَغْفِرُونَ بِالْأَسْحَارِ أُولَئِكَ إِذَا أَرَدْتُ بِأَهْلِ الْأَرْضِ عُقُوبَةً ذَكَرْتُهُمْ فَصَرَفْتُ الْعُقُوبَةَ عَنْهُمْ يَا أَبَا ذَرٍّ كُلُّ جُلُوسٍ فِي الْمَسْجِدِ لَغْوٌ إِلَّا ثَلَاثَةً قِرَاءَةُ مُصَلٍّ أَوْ ذَاكِرُ اللَّهِ تَعَالَى أَوْ سَائِلٌ عَنْ عِلْمٍ.»