تشبيه عمل انسان به پنج حقيقت‏

1- تشبيه به جمادات

در سوره بقره اين افراد منحرف را به همين سنگ ها تشبيه مى كند:

«ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُم مِّنْ بَعْدِ ذَ لِكَ فَهِىَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً» «1»

يعنى شما در انحرافى كه در هزينه نعمت هاى مادى و معنوى من داشتيد، مثل سنگ شديد. همه جوانب رشد شما با اين غلط هزينه كردن، كور و بسته شده است و تمام آن حركات الهى و انسانى شما از كار افتاد، چون اين كارخانه را درست به كار نيانداختيد و نعمت ها را هم به اندازه و مطابق طرح در اين كارخانه نريختيد.

كارخانه خراب و همه چيز آن خُرد و به يك سنگ تبديل شده است؛ نه قابل خريد است، نه قابل احترام و نظر و انتقال. بلكه: «فَهِىَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً» مانند سنگ و بلكه سخت تر از سنگ شده است.

كفار، سنگ هاى آتش جهنم

جاى اين سنگ در نهايت كجا است؟

«فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِى وَقُودُهَا النَّاسُ و الْحِجَارَةُ»

خود را از آتشى كه آتش گيره آن از انسان و سنگ است حفظ كنيد. يعنى با توجه به اين كه اصل وجود آنها آتش جهنم است، اين دو در جهنم كنار هم هستند. اين يك نوع تشبيه است. پس آنان كه نعمت ها را صحيح هزينه نمى كنند، يعنى مطابق با طرح صاحب نعمت خرج نمى كنند؛ «فَهِىَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً» و اين سنگ هم در قيامت از آتش گيره هاى عذاب است. اين بخش جماد است.