مساله جبر و اختيار از موضوعاتى است كه همواره انسان را به تأمل واداشته است. بسيارى از مردم تصور مى كنند خداوند از پيش سعادت و شقاوت انسان ها را مقدر ساخته و كوشش آنان در اين مسير بى فايده است. اما اگر درست بينديشيم، پى مى بريم اين مساله نمى تواند با عدل الهى و بسيارى از آيات قرآن سازگارى داشته باشد. خداوند در قرآن مجيد مى فرمايد:
«و ان ليس للانسان الا ما سعى. و ان سعبه سوف يرى».
و اين كه براى انسان جز آنچه تلاش كرده هيچ نصيب و بهره اى نيست، و اين كه تلاش او به زودى ديده خواهد شد.
آنچه در دنيا و آخرت نصيب انسان مى شود، از عمل و كوشش خود انسان نشات مى گيرد.
آرى، خداوند مهربان عالم انتساب امور به قضا و قدر الهى را نمى پذيرد و آن را غلط و باطل اعلام مى كند. خداوند مى فرمايد پرونده از پيش تعيين شده اى در اين رابطه وجود ندارد.
|
نابرده رنج گنج ميسر نمى شود |
مزد آن گرفت، جان برادر، كه كار كرد. |
|
هيچ گنجى بى زحمت نصيب كسى نمى شود. بنابراين، رضايت و بهشت پروردگار نيز در قيامت بى كوشش به كسى تخصيص نمى يابد يا از پيش به نام او نوشته نمى شود. در دعاهاى ماه مبارك رمضان هست كه ائمه ما به پروردگار مهربان عالم عرض مى كنند:
اگر نام ما در دفتر سعاتمندان نيست، در اين ماه رمضان نام ما را به دفتر سعادتمندان منتقل نما!
بدين ترتيب، مشخص مى شود پرونده از پيش تعيين شده اى براى انسان ها وجود ندارد تا لازم باشد براساس آن، يك گروه بدبخت و گروه ديگر خوشبخت شوند. در حقيقت، الزامى در كار نيست و انسان با حركات، اعمال و انديشه هاى خود خوشبختى يا بدبختى اش را رقم مى زند.
|
زارى ما شد دليل اختيار |
خجلت ما شد دليل اضطرار |
|
|
گر نبودى اختيار، اين شرم چيست |
اين دريغ و خجلت و آزرم چيست؟ |
|
|
جبر بودى، كى پشيمانى بدى؟ |
ظلم بودى، كى نگهبانى بدى؟ |
منبع : پایگاه عرفان