1. همه می‌دانیم که خداوند متعال غنی بالذات است یعنی در دایره وجودی او هیچ‌گونه فقر و نیازی راه ندارد، بعلاوه خداوند متعال رحمت مطلق است و جهان با گستره بی‌نهایتش نشان رحمت بی‌منتهای الهی است (وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَهً) آفرینش موجودات گوناگون و ساز و برگ زندگی و تامین مایحتاج حیات نشان از مهربانی او دارد و این هیچ جای انکار نیست.
و از طرفی انسان همچون سایر موجودات، موجودی نیازمند به افاضه فیض و لطف الهی است (اَنْتُمُ الْفُقَراءُ اِلَى اللهِ وَاللهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ).
2. بخش اعظمی از احتیاجات حیات ما را بدون این که درخواست کنیم خدای متعال در اختیار ما قرار داده است، نعمت آب، نعمت اکسیژن، نعمت حیات و ...
اما پروردگار متعال دوست دارد که بندگانش با او به نجوا و مناجات و راز و نیاز بپردازند. انسان را به گوهر عقل و خرد آراسته ساخت تا مانند سایر حیوانات خود را اسیر شکم و شهوت نسازد و به هدف والایی به نام عبودیت و تقرب به حقّ بیاندیشید هم چنان که انبیاء و اولیاء الهی این گونه بوده و هستند.
3. درباره دعا باید بدانیم: اوّلا: دعا چون نردبانی برای رسیدن به حل مشکلات مادی و معنوی است، دعا برای انسان مومن چون اسلحه‌ای در هیاهوی حوادث و مصائب و مشکلات است.
دعا روح و مغز عبادت است (الدّعا مخّ العباده) زیرا عبادت به معنای اظهار نیاز و خشوع در برابر خدای بی‌نیاز با جلال و جبروت است.
دعا صرف نظر از اجابت و عدم اجابت آن یک پیوند عاشقانه بین عبد و خداوند مهربان است، پیوندی که دل او را از هر گسستگی و تزلزل حفظ می‌کند.
دعا چون کوهی استوار، پشتوانه انسانی است که در برابر سیل عظیم حوادث زندگی قرار دارد.
اگر به زندگی انبیاء و اولیاء حق نگاه کنیم می‌بینیم در حالی که به کم‌ترین متاع دنیا قانع بودند امّا بیشترین بهره را از فیض دعا و راز و نیاز با حق داشتند، زیرا آن‌ها به دعا به عنوان یک عبادت می‌نگریستند.
4. دعا دارای شرایطی است که وقتی آن آداب و شرایط جمع شود به استجابت نزدیک می‌شود، البته ممکن است تمام شرایط را دعا کننده فراهم کند اما مصلحت او این باشد که دعایش مستجاب نگردد یا در اجابت تاخیر گردد، که در این صورت نیز در احادیثی وارد شده است که اگر خدای متعال استجابت دعا را به مصلحت بنده‌اش نبیند به گونه‌ای دیگر برای او جبران می‌کند یا آن دعا را برای او به عنوان عمل صالح ذخیره می‌کند.
در حالات بعضی انبیاء الهی می‌خوانیم گاه مدت‌های مدیدی اجابت دعای آن‌ها به تاخیر می‌افتاد.
5. مهم‌ترین شرط اجابت دعا عبارت از حُسن ظن به خدای متعال و امید به استجابت اوست، و این که انسان از اوّل با ناامیدی به دعا بپردازد یا سوء ظنّ به لطف الهی داشته باشد خود از موانع اجابت دعاست.
خوب است به این حدیث توجه فرمایید: گاهی از اوقات دیر اجابت شدن دعا به خاطر این است که خدا راز و نیاز و صدای مناجات بنده‌اش را دوست می‌دارد و لذا اجابت او را به تاخیر می‌اندازد تا بیش‌تر صدایش را بشنود.