بین دو مقوله مسلمان بودن و عقب افتادگی از نظر منطقی و فلسفی تساوی نیست ; یعنی این طورنیست که هر جامعهء مسلمان , عقب افتاده باشد, زیرا ممکن است جامعه ای مسلمان و متدین , پیشرفته نیز باشد وممکن است کشوری عقب افتاده , کافر باشد. اصولاً پیشرفت و عقب افتادگی زاییدهء دین داری و عدم دین داری نیست ; البته اگر دین داری با معرفت کامل باشد, زمینه را برای پیشرفت جامعه مساعد می کند, منتها پیشرفت علمی وصنعتی , یک نوع کمال است و دین داری , کمال دیگر و هر کدام در جامعه ای باشد, جامعه کمال مربوط به خود را داردو خاصیت هر دو کمال متفاوت است . خاصیت علم در جامعه , پیشرفت در زمینه های گوناگون است و خاصیت دین داری , صلاح و رستگاری از قید و بندهای دست و پاگیر و به وجود آمدن ایمان و آرامش فکری و جسمی می باشد. بنابراین بین دو مقولهء پیشرفت علمی و صنعتی با مسلمانی تساوی نیست , بلکه هر کدام خاصیت خود رادارد و هر کدام در جای خود لازم است .
جامعه باید پیشرفته در علم و صنعت و هم متدین باشد. می توان گفت این دو مقوله مکمل یکدیگرند و بین آن دوتضادّ و تنافی وجود ندارد, زیرا هر جامعهء دین دار, می تواند پیشرفته باشد. ادیان الهی مخصوصاً دین اسلام به دانش و پیشرفت سفارش کرده اند. آیات و روایاتی را که دربارهء اهمیت علم هست , مطالعه کنید تا متوجه شوید چقدراسلام به این مسئله اهمیت داده است . در بین متدینان و مسلمانان , وجود دانشمندانی چون فارابی و ابوعلی سینا وغیاث الدین جمشید و خواجه نصیرالدین طوسی و ابوریحان بیرونی و صدها عالم دیگر شاهد این مدعا است . اگردر زمان کنونی می بینید بیش تر کشورهای مسلمان از نظر علمی و صنعتی پیرفته نیستند, به خاطر دین دارد نیست ,بلکه منشأ سیاسی دارد. اگر دست سیاستمداران چپاولگر از سر مسلمانان کوتاه باشد, خواهید دید مسلمانان شایستگی پیشرفت را دارند, که نمونه آن موفقیت در المپیادهای جهانی است .
بسیاری از پیشرفت ها در کشورهای غربی توسط دانشمندانی است که از کشورهای دیگر از جمله کشورهای مسلمان به آن جا هجرت کرده اند. کشورهای غربی مغزهای متفکر مسلمان و غیر مسلمان را در اختیار گرفته و به نحوی جذب کرده است . بنابراین نمی توان گفت مسلمانان در پیشرفت های کشورهای صنعتی و دارای فن آوری ,نقش نداشته اند.کدام مکتب به اندازهء مکتب اسلام به علم ارزش داده است ؟ قرآن در مواردی به اهمیّت علم تصریح کرده ومی فرماید: یا در سورهء قلم می فرماید: و یا در سورهء علق می فرماید:الذّی خلق پاسخ: خلق الانسان من علق پاسخ: اقرأ و ربّک الاکرم پاسخ: الذی علّم بالقلم ;خدای بزرگوار همو است که دانش به انسان آموخت ; یعنی استعداد پیشرفت و تکامل تاریخی و اجتماعی و دیگر زمینه ها را بدو عطا فرمود.مسلمانان حدود هزار سال مشعل علم و هدایت مردمان را برافروخته نگه داشتند, اما از زمانی که خود باخته شدند و پاس استعمار به کشورهای مسلمان باز شد, عقب افتادگی آنان آغاز شد. علت عقب افتادگی مسلمانان دین و ایمانشان نبود, بلکه عوامل مختفی که مهم ترین آن ها وابستگی سیاسی و استعمار می باشد.