فوائد روزه در روايات‏

نوشته : حضرت آیت الله حسین انصاریان

معصومان عليهم السلام در باب فوائد روزه احاديث و گفتارهاى ارزشمند بسيارى دارند.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در پاسخ به فرد يهودى كه از پاداش روزه دار پرسيده بود، فرمود:

هيچ مؤمنى نيست كه به خاطر خدا ماه رمضان را روزه بدارد، مگر آن كه خداوند متعال، هفت ويژگى را براى او حتمى مى سازد:

1- حرام در بدنش ذوب مى شود.

2- به رحمت الهى نزديك مى گردد.

3- كفّاره خطاى پدرش آدم عليه السلام را ادا مى كند.

4- خداوند دشوارى هاى هنگام جان دادن را بر او آسان مى كند.

5- از گرسنگى و تشنگى روز قيامت، ايمن مى گردد.

6- خداوند به او از آتش امان مى دهد.

7- خداوند به او از نعمت هاى پاكيزه بهشت مى خوراند. «1» امام على عليه السلام مى فرمايد:

صَوْمُ النَّفْسِ إمْساكُ الْحَواسِّ الْخَمْسِ عَنْ سائِرِ الْمَآثِمِ وَ خُلُوِّ الْقَلْبِ عَنْ جَمِيعِ أَسْبابِ الشَّرِّ. «2»

روزه نفس، نگهدارى حواسّ پنجگانه از ديگر گناهان و تهى كردن دل از تمام اسباب بدى است.

حجاب ها در ماه رمضان

لغزش ها و معصيت هاى گوناگون، حجاب هايى هستند كه آدمى را از مشاهده جمال حضرت محبوب محروم مى كند، راستى انسان با اين مصيبت بزرگ چه كند؟

انسانى كه در طول سال در اثر خطاها و لغزش هاى نفس از درگاه حضرت دوست فاصله گرفته است بايد در صدد كم كردن اين فاصله ها برآيد. و بهترين موقعيّتى كه او را به اين هدف نزديك مى سازد روزه دارى حقيقى در رمضان است.

روزه دارى در تغيير رفتار و اصلاح شخصيّت انسان مؤثّر است.

بر اساس مطالعات علمى و تحقيقات روانشناسان و گزارش هاى قضايى كه در ايران و كشورهاى مختلف مسلمانان به عمل آمده است، نشانگر اين است كه رفتارهاى ناهنجار و جرايم اجتماعى و خشونت خانوادگى و ... در ماه رمضان به مقدار زيادى كاهش مى يابد.

و اين به خاطر تسلّط بر نفس است كه انسان ها در اين ماه بر افكار و اعمال خود دارند و ترسى كه در اثر خوف از غضب الهى و رحمت بيكران پروردگار، در دل افكنده مى شود.

ريشه اين دگرگونى در حال انسان به طبيعت روزه برمى گردد كه زمينه اى را كه شيطان بر اساس آن انسان را به گمراهى مى كشاند، از بين مى برد، زنجيرى كه در ماه رمضان شيطان را به بند مى كشد، همان جهاد با نفس و گرسنگى و تشنگى و فروكشى غضب است.

حكمت اين نكته را پيامبر خدا صلى الله عليه و آله چنين بيان مى فرمايد:

إِنَّ الشَّيْطانَ لَيَجْرى مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَى الدَّمِ فَضَيِّقُوا مَجارِيَهُ بِالْجُوعِ. «3»

شيطان از جايگاه خون آدمى در انسان وارد مى شود، پس با گرسنگى، محلّ هاى ورود او را تنگ كنيد.

يعنى شيطان از راه شهوت خوراك و لذّت جنسى و غضب نفس و خيالات آدمى، در اطراف رگ هاى قلب و مغز او جاى مى گيرد و سپس براى طرح هاى شيطانى خود برنامه ريزى مى كند.

بنابراين شيطان به تنهايى زمينه ساز گناهان نيست و در بند بودن شيطان ها نسبى است. هر چه روزه كامل تر باشد، زنجيرى كه شيطان را اسير مى كند و جلوى نفس أمّاره را مى گيرد؛ محكم تر خواهد بود و از ميزان غفلت و انحرافات ناشى از آن خواهد كاست.

بر اين پايه مى توان گفت: روزه آنانى كه در ماه رمضان، گناهانى را از روى غفلت يا عمد مرتكب مى شوند، كامل و مقبول نيست.

امام على عليه السلام، خطاب به بندگان در خطبه روز فطر مى فرمايد:

وَ اعْلَمُوا عِبادَ اللَّهِ أَنَّ أَدْنَى ما لِلصَّائِمِينَ وَ الصَّائِماتِ أَنْ يُنادِيَهُمْ مَلَكٌ فى آخِرِ يَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، أَبْشِرُوا عِبادَ اللَّهِ! فَقَدْ غُفِرَ لَكُمْ ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِكُمْ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَكُونُونَ فِيما تَسْتَأنِفُونَ. «4»

اى بندگان خدا! بدانيد كمترين چيزى كه براى مردان و زنان روزه دار مى باشد اين است كه: در روز آخر ماه رمضان فرشته اى به آنان ندا مى دهد:

بشارت باد بر شما اى بندگان خدا! كه خداوند گناهان گذشته شمارا بخشود، پس مواظب باشيد كه از اين پس چه مى كنيد!

[ «16» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ إِنْ مِلْنَا فِيهِ فَعَدِّلْنَا وَ إِنْ زُغْنَا فِيهِ فَقَوِّمْنَا وَ إِنِ اشْتَمَلَ عَلَيْنَا عَدُوُّكَ الشَّيْطَانُ فَاسْتَنْقِذْنَا مِنْهُ ]

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست؛ چنانچه ما در اين ماه از حق و عدالت و بندگى و طاعت منحرف شويم، به دايره عدل و درستى برگردان، و اگر از راه هدايت به گمراهى افتيم، استوارمان ساز، و اگر دشمنت شيطان بر ما چيره شود، از كيد و مكرش ما را رهايى بخش.

 [ «17» اللَّهُمَّ اشْحَنْهُ بِعِبَادَتِنَا إِيَّاكَ وَ زَيِّنْ أَوْقَاتَهُ بِطَاعَتِنَا لَكَ وَ أَعِنَّا فِى نَهَارِهِ عَلَى صِيَامِهِ وَ فِى لَيْلِهِ عَلَى الصَّلَاةِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَيْكَ وَ الْخُشُوعِ لَكَ وَ الذِّلَّةِ بَيْنَ يَدَيْكَ حَتَّى لَا يَشْهَدَ نَهَارُهُ عَلَيْنَا بِغَفْلَةٍ وَ لَا لَيْلُهُ بِتَفْرِيطٍ]

خدايا! اين ماه را با بندگيمان براى حضرتت پُر كن، و اوقاتش را به طاعتمان براى وجود مباركت زينت ده، و در روزش ما را به روزه داشتن، و در شبش ما را به نماز و زارى به درگاهت، و فروتنى به پيشگاهت، و خوارى در برابرت يارى فرما تا روزش به غفلت ما از روزه، و شبش به كوتاهى ما از عبادت گواهى ندهد.

ارزش عبادات در رمضان

انسان از نگاه اسلام، تركيبى از جسم و جان است. همان گونه كه جسم انسان براى تداوم وجود خويش نيازمند غذاهاى مادّى است. هويّت و حقيقت انسانى او نيز نيازمند غذاهاى معنوى از سنخ خود است.

روشن است كه خداوند سبحان، ميهمانى رمضان را براى پذيرايى از جسم و وجود مادّى دوستانش فراهم نساخته است؛ چرا كه بدن هاى آنان مانند همه در ضيافت هميشگى خدايند.

جناب سعدى مى سرايد:

(سعدى)

اين در حالى است كه همه دشمنان خدا از اين سفره گسترده بيش از ديگران بهره مى برند. پس ارزش پذيرايى از جسم و تأمين خواسته هاى مادّى هرگز به پاى تأمين نيازهاى معنوى نمى رسد.

بلكه خداى متعال در ميهمان سراى رمضان، جان ها و افكار مؤمنان را به ضيافت فرا خوانده است؛ و ارزش آن را تنها پروردگار منّان مى داند.

از سوى ديگر شرايط و آداب اين ميهمانى بايد هماهنگ با ضيافت معنوى و روحانى بوده و غذا و نوشيدنى آن متناسب با تحوّل روحى و تجديد حيات معنوى و تقويت بنيه روانى انسان باشد.

از برجستگى هايى كه در فضاى اين ماه با فضيلت جلوه گر است؛ زمينه ها و ظرفيّت هايى است كه خداوند سبحان براى دعوت فراهم ساخته است؛ آن گونه كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در توصيف دعوت فرمود:

هُوَ شَهْرٌ دُعيتُمْ فِيهِ إِلى ضِيافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كِرامَةِ اللَّهِ. «5»

ماهى كه در آن به ميهمانى خدا دعوت شده ايد و از اهل كرامت خدا قرار گرفته ايد.

فقيه و فيلسوف و عارف وارسته؛ مرحوم شيخ محمد حسين اصفهانى در «الرسالة المجدية» در شرح فراز فوق از خطبه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درباره دعوت مى فرمايد:

«دعوت به ماه رمضان، دعوت به بهشت است و غذاهاى اين ميهمانى نيز از نوع غذاهاى بهشتى است. هر دو ميهمان خانه خدايند؛ ليكن نام ميهمان سرا در اين جا «ماه رمضان» است و نامش در آن جا غرفه هاى بهشتى؛ اين جا غيب است و آن جا مشهود و عيان؛ اينجا تسبيح و تهليل است و آن جا چشمه سلسبيل؛ اينجا نعمت هاى پوشيده و اندوخته هستند و آن جا «ميوه اى از آنچه برمى گزينند و گوشت بريان پرنده اى كه ميل دارند. «6» پس نعمت در هر جهان با پوشش همان جهان آشكار مى شود و گاهى هم هست كه نعمت ها در همين دنيا براى پيامبران و معصومان عليهم السلام به شكل آن جهان آشكار مى شوند.

آنچه در روايات آمده كه: پيامبر خدا براى فاطمه زهرا عليها السلام يا امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام ميوه اى از ميوه هاى بهشت يا جامه اى از جامه هاى بهشت آورد، گواه اين مطلب است.

شراب طهور در زندگى دنيا محبّت خداست و بهترين وقتى كه براى فراهم ساختن آن مغتنم است، همين ضيافتى است كه ساقيش همان ميزبانش است.» «7» جايگاه و پاداش عبادات و امور خير معنوى دراين ماه چندين برابر مى شود و از آنجا كه پيامبر حق صلى الله عليه و آله فرموده اند:

هر كار آدميزاد چند برابر مى شود. كار نيك، ده برابر تا هفتصد برابر مى شود، خداوند فرموده است: مگر روزه كه براى من است و خودم پاداش آن را مى دهم و روزه دار خواسته دل و خوراكش را به خاطر من وامى گذارد. «8» از جمله خطابه هاى رسول اللّه صلى الله عليه و آله در هنگام ماه رمضان اين بود كه:

مَنْ تَطَوَّعَ بِخَصْلَةٍ مِنْ خِصالِ الْخَيْرِ فى شَهْرِ رَمَضانَ كانَ كَمَنْ أَدَّى سَبْعينَ فَريضَةً مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ وَ مَنْ أَدَّى فِيهِ فَريضَةً مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ كانَ كَمَنْ أَدَّى سَبْعينَ فَريضَةً مِنْ فَرائِضِ اللَّهِ تَعالى فِيما سِواهُ مِنَ الشُّهُورِ.

كسى كه در ماه رمضان يكى از كارهاى نيك را انجام دهد همچون كسى است كه هفتاد واجب از واجبات خدا را انجام داده است. و هر كس در اين ماه، واجبى از واجبات خدا را انجام دهد همچون كسى است كه هفتاد واجب از واجبات خداى متعال را در ماه هاى ديگر انجام داده است.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بحار الأنوار: 93/ 369، باب 46، حديث 49؛ الخصال: 2/ 346، حديث 14.

(2)- غرر الحكم: 176، حديث 3362.

(3)- بحار الأنوار: 60/ 332، باب 3؛ عوالى اللآلى: 1/ 273، حديث 97.

(4)- بحار الأنوار: 87/ 362، باب 1، حديث 13؛ مجموعة ورام: 2/ 158.

(5)- بحار الأنوار: 93/ 356، باب 46، حديث 25؛ عيون أخبار الرضا عليه السلام: 1/ 295، حديث 53.

(6)- اشاره به سوره واقعه (56): 20- 21.

(7)- جامع الدّرر، حسين فاطمى: 335- 336، به نقل از رساله مجديه.

(8)- كنز العمال: 8/ 448، حديث 2359؛ الدرّ المنثور: 1/ 179، ذيل آيه 184 سوره بقره.

مطالب فوق برگرفته شده از کتاب تفسير و شرح صحيفه سجاديه، ج 11