در پایان بحث درباره خستگی راه، این را هم باید متذکر شد که خستگی اختصاص به روندگان در صراط مستقیم ندارد، بلکه کسانی هم که در صراط مستقیم نیستند و کج‌ می‌روند و به دامن هوای نفس می‌چسبند، آنان هم خسته می‌شوند. آیا شما فکر می‌کنید آنها خستگی ندارند؟ آیا آنها که دائم در پی شهواتند و وقتی چراغ شهوت آنان به پنجاه یا شصت سالگی رسید، خسته نمی‌شوند؟

 

جوانی گفت پیری را، چه تدبیر		که یار از من گریزد چون شوم پیر
جوابش گفت پیرِ نغزگفتار		که در پیری تو هم بگریزی از یار

اتفاقا خستگی گناه خیلی سنگین‌تر از خستگی عبادت است، چون در خستگی عبادت وقتی سالک به آخر راه رسید ساقیِ عالم، شراب طهور به او‌ می‌دهد، در حالی که به خسته گناه فقط عذاب می‌دهند.

آری، آنهایی هم که در راه غلط هستند، خسته‌ می‌شوند. این همه مفاسد، دزدی‌ها، غارت‌گری‌ها، رباخواری‌ها، غصب کردن‌ها، جیب‌بری‌ها، دروغ گفتن‌ها، غیبت کردن‌ها و تهمت زدن‌ها و شخصیت کوبی‌ها نیز انسان را خسته می‌کند. پیامبر خدا (ص) از قول خدا‌ درباره این گروه خسته و نیز نحوه رفع خستگی آنها می‌فرماید:

)وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ * في سَمُومٍ وَ حَميمٍ * وَ ظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ * 
لا بارِدٍ وَ لا كَريمٍ * إِنَّهُمْ كانُوا قَبْلَ ذلِكَ مُتْـرَفينَ * وَ كانُوا يُصِـرُّونَ عَلَى الْحـِنْثِ الْعَظيمِ * وَ كانُوا يَقُولُونَ أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ * أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ * قُلْ إِنَّ الْأَوَّلينَ وَ الْآخِرينَ * لَمَجْمُوعُونَ إِلى ميقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ*   ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمـُكَذِّبُونَ * لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ(

خداوند می‌فرماید: ای کسانی که گفتید فردا خبری نیست و انبیا دروغ گفته‌اند، همه را من گفته بودم و همه انبیا را من فرستاده بودم که از فردا خبر بدهند. اکنون به شما که تکذیب کردید از درخت زقوم می‌نوشانند و‌ می‌خورانند.

عربی در بین سخن آن حضرت برخاست و گفت: من بقیه الفاظ این آیات را فهمیدم اما معنای «زقوم» را نفهمیدم. معنای آن چیست؟ پیامبر اکرم (ص) فرمود: درختی است در جهنم که از آن شیره‌ای بیرون‌ می‌آید که اگر یک قطره آن را بگیرند و با تمام آب‌های دنیا مخلوط کنند تمام موجودات زنده آب‌ها نابود‌ می‌شوند.

پس گمان نکنید فقط بدن شما از سلوک در صراط مستقیم خسته‌ می‌شود، بلکه کافران و مشرکان و منافقان و گناهکاران نیز در مجالس گناه خسته‌ می‌شوند، اما شما وقتی به منزل رسیدید با ساقی بودن خدا و شراب طهور خستگی‌تان از بین می‌رود و دیگر تا روز قیامت طعم خستگی را‌ نمی‌چشید، اما آنها را با چشاندن زقوم و با عذاب خسته‌تر می‌کنند و به هیچ وجه خستگی آن‌ها از بین نمی‌رود:

)وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خاشِعَة * عامِلَةٌ ناصِبَة * ... لَيْسَ لَهـُمْ طَعامٌ إِلاَّ مِنْ ضَـريع * لا يُسْمِنُ وَ لا يُغْني مِنْ جُوع (