قرآن کریم مفاتیح الجنان نهج البلاغه صحیفه سجادیه

درجات علم‏

بايد كه محقق بداند كه اين است، اعتقاد درست كه بنده را علم توحيد و يگانگى پروردگار خود حاصل شود و اين علم را سه درجه است:

علم اليقين و عين اليقين و حق اليقين.

علم اليقين آن است كه بنده را به قوت ايمان و طهارتى كه دل وى را حاصل بود از شك و شبهت برهاند و به رؤيت آلاء و نعماء و آيات بينات و علاماتى كه همه دليل است بر وجود خداى عزوجل، برساند.

و اما عين اليقين و حق اليقين درجه انبيا و اولياست، هرگاه كه شخص در شرايط طريقت و ترك ما سوى اللّه درست آيد، راه آن بر وى بگشايند و ذوق آن بيابد و به تدريج به تحقيق آن رسد.

عارف معارف، جمالى اردستانى گويد:

تازه نگارى طلب اى جان و دل

 

تا كه روان بگذرى از آب و گل

چشم از اين نيك و بدى ها به دور

 

هر چه بجز اوست سراسر بسوز

اى در آزرده مگو شرح پوست

 

دوست غيور است مجو غير دوست

قامت دلجوى دل آرام من

 

برده بكلى زدل آرام من

گر بگدازى تو گدازى دلم

 

ور بنوازى تو نوازى دلم

پند من ار بشنوى اى جان دل

 

زود بود زود كه گردى خجل

     

و بايد كه، چون بنده به قدر فهم و معرفت خود خالق و معبود خود را شناخت، همواره به عبادت و فرمانبردارى او مشغول باشد، در هر صورت و هر شغل كه باشد و همه عمر تا به وقت مرگ در طلب مزيد معرفت او سعى كند؛ زيرا كه اين كارى است كه نهايت ندارد و حق تعالى فرموده است رسول صلى الله عليه و آله را:

[وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ ] .

و مفسران، تفسير «يقين» در اين آيت به مرگ كرده اند، يعنى خداى خود را مى پرست تا به وقت مرگ.

وَقالَ اللّه:

[وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ] . أي لِيَعْرِفُون .

و تفسير پرستيدن اينجا به شناخت كرده اند.

پس بايد كه از اين معانى، محقق بداند كه عبادت و طاعت حق تعالى بر همه خلايق واجب است و هيچ عبادتى فاضل تر و عالى تر از طلب معرفت او نيست.

قال اللّه تعالى:

[أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ ].

و ذكر حقيقى آن بود كه با معرفت باشد و به حقيقت، اگر شخص در وجود خود و هستى و نيستى آن فكر كند، او را در معرفت معبود به هيچ دليل و آيت حاجت نبود، بل اگر در وجود يك مور يا هر ذره از ذرات عالم او را نيابد، نشان هدايت نيست؛ زيرا كه: وَفي كُلِّ شَيْ ءٍلَهُ آيَةٌ دَليلٌ عَلى أنَّهُ واحِدٌ

اى گم شده ديوانه و عاقل در تو

 

سر رشته ذره ذره حاصل در تو

تا در دل من صبح كمال تو دميد

 

گم شد دو جهان در دلم و دل درتو

     

آيات صنع و قدرت او ظاهر و هويداست، لكن ديده ها بس ضعيف و دل ها به غايت شيداست.

[فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ] .

نعمت هاى ظاهر، همه بر قدرت او و عجز ما دلالت است و نعمت هاى باطن، هر كه بيند داند كه بى نهايت است.

[وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها].

و اگر چه به حقيقت معرفت او هيچ كس را راه نيست، اما در وجود او و وجوب عبادت او هيچ كس را اشتباه نيست.

[وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ ] .

و جز خواص اهل معرفت كسى را به رؤيت آيات و تصرفات او انتباه نيست.

[سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ ] .

عجز و بى اختيارى خاص و عام در معارضه اختيارات او پوشيده و پنهان نيست و در معرض سطوت رد و قبول او، جز تسليم و رضا، چاره و درمان نيست.

قال اللّه تعالى:

[يا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَيْئاً لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ* ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ].

سريست بزرگ و من در آن حيرانم

 

وز حيرت خود عجب فرو مى مانم

كو با من و من با وى و اين مى دانم

 

وندر طلبش هنوز سرگردانم

     

[فَإنَّ خَيْرَ الْعِباداتِ أقْرَبُها بِالأمْنِ وَأخْلَصُها مِنَ الآفاتِ وَأدْوَمُها وَإنْ قَلَّ فَإنْ سَلِمَ لَكَ فَرْضُكَ وَسُنَّتُكَ فَأنْتَ أنْتَ ]

 

 

 


منبع : پایگاه عرفان
اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی:

آخرین مطالب


بیشترین بازدید این مجموعه