عبادت صحيح در قرآن مجيد به دو صورت مطرح شده است: عبادت ظاهرى، عبادت باطنى.
اول: عبادت ظاهرى، كه البته بايد نيت خالص باطن، آن را همراهى كند، تا مورد قبول قرار گيرد، و شامل تكاليف اعضاى ظاهر انسان است كه خداى متعال در قرآن به آن امر كرده است:
«أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ».
«نماز را از ابتداى تمايل خورشيد به جانب مغرب [كه شروعِ ظهرِ شرعى است ] تا نهايت تاريكى شب بر پا دار، و [نيز] نماز صبح را [اقامه كن ]».
«وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ» .
«و نماز را بر پا داريد، و زكات بپردازيد، و همراه ركوع كنندگان ركوع كنيد [كه نماز خواندن با جماعت محبوب خداست ]».
«وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا» .
«و خدا را حقّى ثابت و لازم بر عهده مردم است كه [براى اداى مناسك حج ] آهنگ آن خانه كنند، [البته ] كسانى كه [از جهت سلامت جسمى و توانمندى مالى و باز بودن مسير] بتوانند به سوى آن راه يابند».
«كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» .
«اى اهل ايمان! روزه بر شما مقرّر و لازم شده، همان گونه كه بر پيشينيان شما مقرّر و لازم شد، تا پرهيزكار شويد».
«اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَ جاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ» .
«اى اهل ايمان! از خدا پروا كنيد و دست آويز و وسيله اى [از ايمان، عمل صالح و آبروى مقرّبان درگاهش ] براى تقرّب به سوى او بجوييد؛ و در راه او جهاد كنيد تا رستگار شويد».
«جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ» .
«با اموال و جان هايتان در راه خدا جهاد كنيد كه اگر دانا [ىِ به حقايق ] باشيد اين براى شما بهتر است».
و نمونه هاى ديگرى از اين اوامر كه مربوط به اعضا و جوارح و موضوع علم فقه و يا علم شريعت است كه در صورت رعايت تقوا، اين اوامر به اجرا گذاشته خواهد شد. اگر اعضاى انسان ميدان بازيگرى هاى شيطان و طاغوت، هواى نفس و غرائز و شهوات سركش باشند، تسليم اوامر حق نخواهند شد.
علم شريعت معمولًا نزديك به هشتاد و چند كتاب از قبيل كتاب نماز، طهارت، زكات، اعتكاف، مزارعه، مضاربه، مساقات، ازدواج، طلاق، رضاع، لقطه (گمشده) سبق ورمايه، شفعه، صيد و ذباحه، وكالت، ضمان، حواله، جعاله، حدود، ديات، قصاص و... را تشكيل مى دهد.
دوم: عبادت باطن يا عبادت سرّ است كه مربوط به نفس، روان، روح و جان انسان است و منشأ قبول آن تقواى قلب، يا تقواى باطن است.
صبر، توكل، حلم، فتوّت، بصيرت، تواضع، جود، سخا، اخلاص، معرفت و... عبادت هاى باطنى است و نسبت به همه آنها در قرآن مجيد و روايات با امر تأكيد شده و هر انسان مكلفى به اين گونه عبادت، كه بدون شك ضامن حفظ عبادات ظاهرى است، مكلف است، و اين خط نورانى است كه انسان را در ميدان تزكيه قرار داده و از انسان موجودى والا و خدايى مى سازد.
عهده دار بيان خطوط اين عبادت، علم سرّ يا علم اخلاق است و ريشه اين علم، و عمل به آن نيز تقوا است.
امير مؤمنان حضرت على عليه السلام مى فرمايد:
التُّقى رِئيسُ الْأَخْلاقِ .
«نيروى خود نگهدارى رأس اخلاق است».
چون معرفت حاصل شود، خوف آيد و چون خوف آمد نيروى تقوا و خود نگهدارى مى آيد و چون تقوا آمد زمينه قبول حسنات اخلاقى كه بهترين عبادت است در انسان آماده مى گردد.
منبع : پایگاه عرفان