دین شناسی در خطبه معروف دختر پیامبر اسلام

در روزگاری که ادعای دینداری گوش فلک را پر کرده است، خط کشی نیاز است تا حقیقت دین را بر جویندگان معنویت بنمایاند. بهترین کسانی که می توانند دین مبین اسلام را به هر آزادی اندیشی به بهترین وجه و بدون هیچ کم و کاست و نقصی معرفی کنند و نقشه راه سعادت در سایه اسلام را نشان دهند نزدیک ترین کسان به پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله هستند.
آنان کسانی جز اهل بیت رسول خدا علیهم السلام نیستند؛‌ کسانی که مزد رسالت اند؛ و نه تنها مزد رسالت بلکه راه سعادت اند. زیرا کلام نورانی وحی در توضیح این اجر رسالت در سوره مبارکه سبأ می فرماید: « مَا سَأَلْتُکُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ ».(سبأ/47) یعنی این مزد رسالت نیز سود و نفعش برای خود شماست. و این سود چه می تواند باشد؟ جز اینکه با تقرب جستن به اهل بیت علیهم السلام و گرفتن معارف اسلام از خانه وحی و عمل به سفارشات ایشان سعادت انسان که هدف نهایی از ارسال رسل و آمدن دین می باشد، محقق می شود.
به اتفاق همه مسلمین یگانه دختر رسول خدا، حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا علیهاالسلام، یکی از اهل بیت علیهم السلام است؛[1] ایشان کسی است که انس بسیاری با رسول خدا صلی الله علیه و آله داشتند و معارف بلند اسلام را از زبان مبارک پدر گرامیشان دریافت می کردند بدون هیچ واسطه ای؛ از این رو کاملا به حقیقت دین اسلام واقف بودند؛ از این رو اگر ایشان کلماتی در رابطه با معارف دینی بیان کنند باید بر آنها سر تسلیم فرود آورد.

فراموش نکردن نعمت ها در روزهای سخت
یکی از بیانات این بانوی جهان اسلام، خطبه ایشان بعد از شهادت رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در مسجد مدینه است. ایشان در ابتدای این خطبه و قبل از اینکه وارد بحث های روز شوند مروری بر حقیقت اسلام می نمایند که بسیار بجاست این سخنان واکاوی شود.
ایشان خطبه خویش را با ضرورت حمد و شکر و ستایش خداوند متعال آغاز می کنند، و به همه مسلمانان یادآور می شوند که نعمت های بی شمار خداوند را نباید در هیچ حالتی فراموش کرد؛ یعنی ایشان با وجود مصیبت فقدان پدر، و بی مهری ای که از سوی امت ایشان متحمل شدند باز کلام را با حمد و ثناء الهی آغاز می نمایند.
می فرمایند: «الحمد لله علی ما انعم و له الشکر علی ما الهم...» [2]
در سوره مبارکه سبأ می فرماید: « مَا سَأَلْتُکُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ ». یعنی این مزد رسالت نیز سود و نفعش برای خود شماست. و این سود چه می تواند باشد؟ جز اینکه با تقرب جستن به اهل بیت علیهم السلام و گرفتن معارف اسلام از خانه وحی و عمل به سفارشات ایشان سعادت انسان که هدف نهایی از ارسال رسل و آمدن دین می باشد، محقق می شود
شناخت خداوند
مهمترین و کلیدی ترین مطلب برای انسان این است که خالق خود را درست بشناسند؛ این است که در روایتی از امام علی بن موسی الرضا صلوات الله علیه آمده است:
أَوَّلُ عِبَادَةِ اللَّهِ مَعْرِفَته. [3]
پس تا بنده خدای خود را آن گونه که شایسته است نشناسد نمی تواند او را عبادت کند. و این ضرورت شناخت خدا را می رساند. و بسیاری از معضلات جوامع دینی بخاطر ضعف شناخت خداست که اگر خدا را می شناختند به خود اجازه هر کاری را نمی دادند؛ این است که حضرت زهرا علیهاالسلام لازم می داند تا متذکر درک صحیح از خداوند بشود.
ایشان می فرمایند: «الممتنع من البصار رۆیته و من الاسن صفته».
اولا، خدا جسم نیست که قابل دیدن با چشم باشد: « لا تُدْرِكُهُ‌ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِكُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطیفُ الْخَبیرُ». (انعام/103)
ثانیا، زبانها از وصف او عاجزند. چه کسی می توان خدا را آن گونه است توصیف کند؟!
«ابتدأ الاشیاء لا من شئ کان قبلها»؛ اشیای عالم را بدون این که چیزی موجود باشد آفرید.
با این سخن قدرت مطلقه خدا را می رسانند و کلام منکرین معاد را رد می کنند همان گونه که خداوند در قرآن به منکرین قیامت جواب داده است.
در ادامه می فرمایند:
حضرت فاطمه
«ذرء ها بمشیته من غیر حاجة منه الی تکوینها و لا فائدة له فی تصویرها الا تثبیتا لحکمته».
با این کلام دفع توهم می کنند که خداوند به آفرینش انسان و جهان نیازی نداشته و برای خود و نفع رساندن به خود خلق نکرده است زیرا در او نقصی نیست در حالی که نیازمندی و نفع بردن نشانه نقص است.
پس هدف از خلق این عالم با این عظمت و انسانها با این خلقت پیچیده چیست؟ حضرت جواب می دهند:
«تنبیها علی طاعته و اظهارا لقدرته و... ثم جعل الثواب علی طاعته و وضع العقاب علی معصیته...».
خداوند برای بندگی انسان عالم را خلق کرد؛ همان گونه که قرآن می فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ‌» (ذاریات/56) من نکردم خلق تا سودی کنم بلکه تا بر بندگان جودی کنم

هدف بعثت پیامبر خاتم
شاید کسانی این سۆال را از خود بپرسند که چرا دین جدیدی بعد از حضرت عیسی علی نبینا و آله و علیه السلام آمد؟ مگر دین مسیحیت چه اشکالی داشت؟ چه نیازی به دین اسلام بود؟ این دین چه مشکلی از بشریت را بر طرف کرد؟ چه راه کاری برای بهتر زندگی کردن و سعادت انسانها پیش پای آنها گذاشت؟
اول نکته ای که در فرمایشات حضرت فاطمه علیهاالسلام وجود دارد این است که خداوند به عنوان خالق عالم که برای آفرینش آن هدفی داشته است از ابتدای خلقت بنا داشته تا دینی بیاورد که در رأس آن بهترین مخلوقش یعنی حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله باشد و بهترین برنامه زندگی در این دین باشد؛ از این رو می فرماید:
«اختاره و انتجبه قبل ان ارسله... ابتعثه الله اتماما لامره».
این مهم است که خداوند برای تمام شدن امر خلقتش پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را مبعوث کرد.
ایشان خطبه خویش را با ضرورت حمد و شکر و ستایش خداوند متعال آغاز می کنند، و به همه مسلمانان یادآور می شوند که نعمت های بی شمار خداوند را نباید در هیچ حالتی فراموش کرد؛ یعنی ایشان با وجود مصیبت فقدان پدر، و بی مهری ای که از سوی امت ایشان متحمل شدند باز کلام را با حمد و ثناء الهی آغاز می نمایند
«فرأی الامم فرقا فی ادیانه... »
قبل از اسلام، به علت فاصله گرفتن دینداران از راهنمای حقیقی دین، آنان برای لبیک گفتن به ندای درون خود بر بندگی خدا، به هر آنچه احساس می کردند که بوی از دینداری می دهد، چنگ می زدند. اسلام آمد و آنها را زیر پرچم واحد جمع کرد.
«فأنار الله بأبی محمد ظلمها و کشف عن القلوب بهمها و جلی عن الابصار غممها».
پس خدای بزرگ تاریکیهای جاهلیت را به وسیله پدرم محمد صلی الله علیه و آله روشن ساخت و تیرگی کفر را از قلب ها زدود و پرده ها از جلوی دیدگان برداشت.
پیامبر صلی الله علیه و آله برای هدایت در میان مردم بپا خواست؛ و آنان را از گمراهی نجات داد و از کوری و کور دلی رهانید و به سوی دین استوار الهی رهنمون شد و هه را به راه راست فرا خواند تا روزی که خدا بر اساس رأفت و رحمت خویش او را نزد خود برد که به دیدار او راغب و سزاوار بود. [4]

دو یادگار رسول
حضرت در ادامه خطبه به فضیلت دو یادگار رسول خدا یعنی قرآن و عترت اشاره می کنند و سپس فلسفه احکام و نعمت ولایت و امامت را مطرح می کنند. تنها به همین جمله بسنده می شود که اطاعت از اهل بیت علیهم السلام باعث نظم عمومی جامعه مسلمین شده و امامت ایشان مانع تفرقه میان امت اسلامی است. و ای کاش این گونه می شد که همه گرد اهل بیت عصمت و طهارت جمع می شدند تا ما شاهد این همه خونریزی در ممالک اسلامی نبودیم.
اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْكُو إِلَیْكَ فَقْدَ نَبِیِّنَا وَ غَیْبَةَ وَلِیِّنَا وَ شِدَّةَ الزَّمَانِ عَلَیْنَا وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنَا وَ تَظَاهُرَ الْأَعْدَاءِ عَلَیْنَا.[5]

پی نوشت ها:
1. رجوع شود به تفسیر آیه تطهیر در کتب تفسیری شیعه و سنی. و روایات مربوط به حدیث کساء.
2. احمد بن ابی طاهر، بلاغات النساء، قم: الشریف الرضی، بی تا،‌چاپ اول، ص 27
3. محمد بن نعمان، أمالی المفید،قم: کنگره شیه مفید، چاپ اول، 1413ق، المجلس الثلاثون، ص253
4. محمد دشتی، فرهنگ سخنان حضرت فاطمه زهراء علیهاالسلام ، قم: مۆسسه فرهنگی تحقیقاتی امیر المۆمنین علیه السلام ، چاپ دوم، تابستان 82ش، ص 72-73
5. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، تهران‌: اسلامیه‌، چاپ دوم، 1395 ق، ج2، ص514‌
سید روح الله علوی