دانه اگر تکیه بر خاکستر کند هرگز سبز نخواهد شد بلکه باید تکیه بر خاک کند، همان خاکی که هر چه دارد از اوست. ما هم مثل دانه ایم و هر چیز جز خداوند شبیه خاکستر است که هرگز بذر وجود ما را سبز نخواهد کرد.
توکل باید بعد از تدبیر باشد یعنی اول تدبیر و آنگاه توکل.
گر توکل می کنی در کار کن (مولانا)
و به همین خاطر بود که یعقوب اول کار خود را کرد یعنی تدبیر نمود و آنگاه بر خداوند توکل فرمود.
وَ قالَ یا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ؛ گفت: ای پسران من، از یک دروازه داخل مشوید از دروازده های مختلف داخل شوید. (یوسف، 67)
وتدبیر یعقوب این بود که به فرزندان خود گفت که شهر مصر بی در و دروازه نیست بلکه دروازه های متعددی هم دارد و شما سعی کنید تمامی از یک درب وارد نشوید بلکه از درب های متعدد وارد آن دیار شوید. و این شاید به دلیل این بوده است که یعقوب می خواست فرزندان خود را از چشم زخم دور بدارد.
زیرا به هر حال هم چنانکه علی (علیه السلام) در نهج البلاغه نیز می فرماید: العین حق چشم زخم حق است
چون همان طور که شما با دست خود و یا پای خود می توانید کسی را به زمین افکنید، چشم نیز می تواند بلکه از توان بیشتری هم برخوردار است زیرا قدرتی همچون روح به دنبال دارد.
توکل به معنای تعطیلی تلاش و تدبیر نیست
وقتی صحبت از «توکل» می شود یعنی نه اینکه تلاشی نکنیم و تدبیری نیاندیشیم!! بلکه بدین معناست که وظیفه خود را تشخیص دهیم و در این راستا تلاش کنیم ولی اینکه نتیجه چه می شود دیگر باید به عنایت الهی و تقدیر او دل سپرد!
وقتی صحبت از «توکل» می شود یعنی نه اینکه تلاشی نکنیم و تدبیری نیاندیشیم!! بلکه بدین معناست که وظیفه خود را تشخیص دهیم و در این راستا تلاش کنیم ولی اینکه نتیجه چه می شود دیگر باید به عنایت الهی و تقدیر او دل سپرد!
قرآن کریم چه زیبا می فرماید: ... وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا ؛ یعنی هر کس بر خدا توکل کند پس خدا برایش کافی ست!!(طلاق، آیه 2)
تدبیر مانع خواست خدا نمی شود
حضرت یعقوب در ادامه فرمود: وَ ما أُغْنی عَنْکُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ؛ من قضای خدا را از سر شما دفع نتوانم کرد. (یوسف، 67)
یعنی این را گفتم ولی یادتان باشد اگر خداوند بخواهد کاری کند از من کاری ساخته نیست یعنی تدبیر من مانع او نخواهد شد: إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلَّهِ: هیچ فرمانی جز فرمان خدا نیست. (یوسف، 67)
حتی تقوا و دانش خود را هم تکیه گاه خوبی برای خود نمی دانم؛ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ: بر او توکل کردم. (یوسف، 67)
راهرو گر صد هنر دارد توکل بایدش (حافظ)
تدبیرهایی از جنس شیطانی
تدبیر یعقوب این بود که به فرزندان خود گفت که شهر مصر بی در و دروازه نیست بلکه دروازه های متعددی هم دارد و شما سعی کنید تمامی از یک درب وارد نشوید بلکه از درب های متعدد وارد آن دیار شوید. و این شاید به دلیل این بوده است که یعقوب می خواست فرزندان خود را از چشم زخم دور بدارد.
تدبیر برای آینده در دین ما ممدوح و سفارش شده است اما بعضی از تدبیرهای ما است که در ذاتش دل سپردن به غیر خداوند است و ناشی از آن است که ما در عمل اعتقاد نداریم که این خداست که می تواند دری را بگشاید و یا موفقیتی را برایمان حاصل کند.
مثلا با فلان آشنا صحبت می کنیم تا پارتی بازی کنیم و بعد می گوییم: حالا امید به خدا!!!
یا به دروغ و دغل متوسل می شویم تا کارمان انجام شود و بعد می گوییم : خدا کمک کرد!!
اینها تدبیر نیست! بلکه مکر شیطان است تا عدم اعتماد به خدا را برایمان تدبیر جلوه دهد!
توکل و تدبیر هر دو با "ت" شروع می شوند
فرض کنید برای اخذ یک مدرک علمی و یا کسب یک فرصت شغلی و یا هر چیز دیگری که الان برایتان مهم است تلاش می کنید!
به عنوان یک بنده مومن اگر در تلاش به آنچه مقصودتان است کوتاهی نکرده باشید؛ باید نتیجه را خواست خدا بدانید و به آن راضی باشید! ( تلاش شما در حقیقت تدبیر شماست و پذیرفتن نتیجه توکل شماست! هم توکل داشتید و هم تدبیر!) اگر خدا صلاح بندگان خودش را می خواهد که قطعا اینچنین است.
پس تنها خدا برایمان کافی ست! (حسبنا الله)
چرا که او بهترین وکیل است در تدبیر امورات موکلانش! (نعم الوکیل)
بهترین والی (نعم المولی) و بهترین یاور است (نعم النصیر)
منابع:
بیانات حجت الاسلام رنجبر
سایت اندیشه قم
سایت اسلام پدیا
فرآوری: زهرا اجلال
منبع : سایت معارف قرآن