کامل ترین مؤمنان از نظر ایمان کیست؟

برخی افراد به دلیل آگاهی نداشتن، حسن خلق و رفتار نیکو را با تملق و چاپلوسی اشتباه می گیرند. به همین دلیل، به ناحق، به مدح و ستایش صاحبان زور و زر می پردازند و در برابر آنان کرنش می کنند و شخصیت و ارزش والای انسانی خود را پای مال می سازند. اینان با کمال وقاحت، نام این رفتار ناشایست را حسن خلق و مدارا می گذارند. چنین افرادی وقتی به افراد عادی و تهی دست می رسند، گشاده رویی و نرم خویی را فراموش می کنند و چهره ای عبوس و خشن به خود می گیرند. این صفت ناپسند، نه تنها یک ارزش نیست، بلکه گناهی بزرگ است که موجب خشم خداوند می شود.

در کتاب های اخلاقی؛ برای حُسن خلق و خوش اخلاقی دو معنا بیان شده است: یک. اتصاف به فضایل اخلاقی و تحصیل مجموعه کمالات و خصلت های پسندیده ای که انسان در مسیر خودسازی و پرورش نفس، خود را به آنها می آراید. (مکارم شیرازى، ناصر، الأخلاق فى القرآن، ج 3، ص 120) دو. نرم خویى و خوش سخنى و گشاده رویى با دیگران. (الأخلاق فى القرآن، ج 3، ص 109)
بنابراین، به کسی خوش اخلاق گفته می شود که با گشاده رویى، زبانی ملایم و برخوردی شاد و محبت آمیز با مردم روبرو می شود، و در هر شرایطی این توانایی را دارد که با خوش رویى برخورد کند. امام صادق (علیه السلام) در تعریف خوش اخلاقی می فرماید: «حُسن خلق آن است که برخوردت را نرم کنی، سخنت را پاکیزه گردانی و برادرت را با خوش رویی دیدار نمایی» (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 412)

البته خوش رفتاری باید به گونه ای باشد که وقار و متانت از دست نرود. برای رسیدن به چنین صفاتی لازم است انسان خود را به صفاتی مزیّن کند که از فرد، شخصیّتی متین و باوقار و در عین حال خوش مشرب و دوست داشتنی و محبوب بسازد؛ صفاتی مانند: تواضع، انسان دوستی، صداقت، فداکاری، گذشت، مهربانی، و سایر صفات نیک انسانی.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با کافران و مجرمان نیز رفتار پسندیده ای داشت. به این امید که ملایمت در آنان اثری سازنده داشته و در هدایت و نجات آنان موثر باشد و نرمی گفتار و رفتار سبب شود از عقیده باطل یا کار ناپسند خود، دست بردارند و اصلاح شوند.

آثار دنیوی و اخروی خوش اخلاقی

برخی از آثار و پیامدهاى مادى و معنوى حسن خلق و خوش اخلاقی به شرح زیر است:
1. از بین بردن گناهان؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اخلاق نیک، گناهان را ذوب می کند [و آثار بد آن را می شوید]». (کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ج 1، ص 135)
2. پاداش روزه دار شب زنده دار؛ در حدیث دیگرى از همان حضرت می خوانیم: «دارنده حُسن خلق پاداشى همچون روزه دار شب زنده دار دارد» (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 100)
3. زدودن کینه ها؛ در حدیثی از پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) می خوانیم: «خوش رویى، کینه را می زداید» (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 104)
4. جلب محبت خدا و مردم ؛ حضرت امام باقر (علیه السلام) می فرماید: «نیکوکارى و خوش رویى، محبّت آفرین اند، انسان را به خدا نزدیک و داخل بهشت می کنند» (محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، ص 344) و امام صادق (علیه السلام) فرمود: «کارهای نیکو و خوش رویى، جلب محبت کنند و به بهشت در آورند، و بُخل و ترش رویى و عبوس بودن، از خدا دور کنند و به دوزخ درآورند» (الکافی، ج 2، ص 103) و نیز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: شما هایی كه نمی توانید با مالتان به مردم گشایش دهید، با گشاده رویی و نیك خلقی به آنها گشایش دهید. (تنبیه الخواطر، ج 2، ص 180)

5. در حدیث دیگرى از امیرمومنان على (علیه السلام) می خوانیم: «هیچ زندگى، گواراتر از زندگى آمیخته با اخلاق نیک نیست» (عیون الحکم و المواعظ ص 539) و نیز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: کامل ترین مومنان از نظر ایمان کسی است كه اخلاقش نیكوتر باشد. (امالی الطوسی، ص 140، ح 222)
و روایات زیاد دیگری که از مجموع آنها اهمیّت و آثار فوق العاده حُسن خلق به معنای اول و دوم آن، در زندگى مادى و معنوى انسان ها، و تأکیدى که اسلام بر این امر دارد، به خوبى نمایان است، به گونه اى که می توان حُسن خلق را یکى از اساسی ترین تعلیمات اسلام شمرد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: شما هایی كه نمی توانید با مالتان به مردم گشایش دهید، با گشاده رویی و نیك خلقی به آنها گشایش دهید.

خوش رفتاری با کافران و مجرمان

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با کافران و مجرمان نیز رفتار پسندیده ای داشت. به این امید که ملایمت در آنان اثری سازنده داشته و در هدایت و نجات آنان موثر باشد و نرمی گفتار و رفتار سبب شود از عقیده باطل یا کار ناپسند خود، دست بردارند و اصلاح شوند. خدای متعال هنگام فرستادن حضرت موسی علیه السلام و برادرش هارون به سوی فرعون، به آنان دستور می دهد: اذْهَبا إِلی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّنًا لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی. (طه: 43 و 44) به سوی فرعون بروید که سرکشی کرده است. با او به آرامی و نرمی سخن بگویید، باشد که پند گیرد.

روزی مردی یهودی که ادعا می کرد، چند دینار از پیامبر طلب دارد، طلب خود را خواست. آن حضرت فرمود: اکنون ندارم. مرد یهودی گفت: شما را رها نمی کنم تا طلبم را بپردازید. پیامبر فرمود: من هم اینجا، در کنار تو می نشینم. مرد یهودی آن قدر نشست که حضرت، نماز ظهر، عصر، مغرب، عشا و نماز صبح روز بعد را نیز همان جا خواند. اصحاب خواستند یهودی را بیازارند، ولی حضرت آنها را بازداشت. عرض کردند: آیا اجازه دهیم، یک یهودی شما را بازداشت کند؟ حضرت فرمود: «خداوند مرا مبعوث نکرده است تا به مردم ستم کنم.» پس به همراه یهودی و تعدادی از مسلمانان تا نیمه های روز در آن مکان نشست. در این هنگام یهودی گفت: گواهی می دهم که خدایی جز خدای یکتا نیست و تو فرستاده خدا هستی. سپس عرض کرد: به خدا سوگند، با این کارم، قصد جسارت به شما را نداشتم، بلکه می خواستم بدانم اوصاف شما با آنچه در تورات به ما وعده داده اند، تطبیق می کند یا خیر؟ من در تورات خوانده ام که پیامبر خاتم، در مکه متولد می شود و به یثرب هجرت می کند. درشت خو و بداخلاق نیست، با صدای بلند سخن نمی گوید و ناسزاگو و بدزبان نیست. اینک همه ثروتم را در اختیارتان می گذارم تا در راه خدا خرج کنید.

خوش برخوردی را بیاموزیم!

امام حسن علیه السلام دوستی شوخ طبع داشت . روزی به خدمت او رسید. امام علیه السلام فرمود: شب را چگونه صبح كردی؟ او در جواب گفت: یابن رسول اللّه ! شب را بر خلاف رضای خود و خدا و شیطان به صبح آوردم . امام علیه السلام خندید و فرمود چگونه ؟ عرض كرد: خدای عزوجل دوست دارد كه او را اطاعت كنم و مرتكب معصیت او نشوم و من چنین نیستم و شیطان دوست دارد معصیت خدا كنم و او را اطاعت نكنم و این چنین هم نیستم و خودم دوست دارم هرگز نمیرم و این گونه نمی باشم . از این داستان استفاده می شود كه امام علیه السلام با همه ابهت و بزرگی كه داشتند به گونه ای با دیگران برخورد می كردند كه آنها براحتی در محضر او بلكه با خود او شوخی می كردند و حضرت گوش می دادند و می خندیدند.

نتیجه گیری

از مجموع آموزه های دینی اهمیّت و آثار فوق العاده حُسن خلق در زندگى مادى و معنوى انسان‌ها، و تأکیدى که اسلام بر این امر دارد، به خوبى نمایان است، به گونه‌اى که می‌توان حُسن خلق را یکى از اساسی‌ترین تعلیمات اسلام شمرد.

---------------------------------------------------------------
سایت اندیشه قم
سایت حوزه
قصه های تربیتی چهارده معصوم (علیهم السلام) / محمد رضا اکبری