پیشوای مفسران کیست؟!

«به خدا سوگند که هیچ آیه‌ای نازل نشد مگر اینکه دانسته‌ام درباره‌ی چه و در کجا نازل شد، براستی که پروردگارم به من قلبی پر فهم و زبانی پر سوال بخشیده است.»

«تنها فرق ما اینست که تو پیامبر نیستی»
امام علی علیه السلام، مظهر همه‌ی آیات الهی و کتاب عینی خداوند است، آن حضرت همان راهی را پیموده که قرآن کریم ترسیم نموده و همان‌گونه زیست کرده که خداوند در کتابش رهنمون شده است. پیوند علی علیه السلام، و قرآن پیوندی حقیقی است و یکی بدون دیگری متصور نیست، چنانکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، در سخنی بلند فرموده است:
«علی با قرآن و قرآن با علی است و این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا در حوض کوثر بر من وارد شوند.»
علی علیه السلام، از آغاز وحی در کنار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، بود و همه چیز را می‌شنید و می‌دید. به هنگام نزول وحی بر محمد صلی الله علیه و آله، صدای ناله شیطان را شنیدم. از رسول خدا پرسیدم:« این ناله چیست؟ فرمود: این شیطان است که از پرستش خویش مایوس گردیده است. تو آنچه را من می‌شنوم، می‌شنوی و آنچه را من می‌بینم، می‌بینی، تنها فرق من و تو این است که تو پیامبر نیستی، بلکه وزیر منی و بر طریق و جاده خیر و درستی قرار داری.»
پیشوای مفسران بود
امام علی علیه السلام، با قرآن و عالم به همه امور کتاب خداوند بود. ایشان پیشوای مفسران بود و سرآمد همگان و بر دانش های تفسیر و فهم کتاب الهی احاطه کامل داشت. در روایاتی متعدد نسبت علی علیه السلام، با قرآن از وجوه مختلف بیان شده است، چنانکه از حضرتش روایت شده است که فرمود:
علی علیه السلام، تمام قرآن را به خاطر سپرده بود و بر اسرار آن واقف و آگاه بود و قرآن با خون و گوشت او در آمیخته بود، کسی که نهج‌البلاغه را مطالعه نماید، این حقیقت را در می‌یابد.
«به خدا سوگند که هیچ آیه‌ای نازل نشد مگر اینکه دانسته‌ام درباره چه و در کجا نازل شد، براستی که پروردگارم به من قلبی پر فهم و زبانی پر سوال بخشیده است.»
علم ظاهر و باطن قرآن نزد اوست
علی علیه السلام، تحت تربیت حامل وحی همه‌ی علوم قرآن و رموز آن را فراگرفت، چنانکه از «ابن مسعود» نقل شده است درباره‌ی علم قرآن آن حضرت گفت: «بدرستی که علی بن ابی‌طالب علم ظاهر و باطن را دارد.»
آن حضرت وارث علم نبوی بود. روایات عامّه و خاصه نشان مى‌دهد كه ایشان، همه تنزیل و تأویل و معانى و معارف قرآن را از رسول خدا دریافت كرده است. بدین‌جهت، امیرالمومنین علیه السلام، دومین مفسر آگاه به همه معانى قرآن، اعم از ظاهری و باطنی بوده است.
من و قرآن برادریم
زندگی مولای متقیان، سراسر تلاشی بود در جهت برپایی و نگهداری و فهم درست قرآن در معنای جامعش و در هندسه‌ حقیقی‌اش. زندگی علی علیه السلام، حیاتی قرآنی بود، آن حضرت چنان در قرآن کریم و معارف بلند آن ذوب شده بود که آنچه می‌اندیشید و بیان می‌کرد و عمل می‌نمود قرآن بود. ایشان در نامه‌ای با ارزش در تبیین حوادث و مسائل پس از پیامبر صلی الله علیه و آله، این پیوند ناگسستنی را مطرح کرده و چنین فرموده است: «پیامبر به راه خویش رفت (و به رفیق اعلا پیوست) و کتاب خدا و خاندان خود را به جای گذاشت که دو پیشوای بدون اختلافند و دو برادری که دست از یاری یکدیگر برنمی‌دارند و دو همراه (و متحدی) که از هم جدایی ندارد.»
تو آنچه را من می‌شنوم، می‌شنوی و آنچه را من می‌بینم، می‌بینی، تنها فرق من و تو این است که تو پیامبر نیستی، بلکه وزیر منی و بر طریق و جاده خیر و درستی قرار داری.»
برخی از اندیشمندان بدین حقیقت توجه کرده‌اند، چنانکه «محمد امین نواوی» می‌نویسد: علی علیه السلام، تمام قرآن را به خاطر سپرده بود و بر اسرار آن واقف و آگاه بود و قرآن با خون و گوشت او در آمیخته بود، کسی که نهج‌البلاغه را مطالعه نماید، این حقیقت را در می‌یابد.
کلام آخر
«ابن ابی‌الحدید معتزلی» در مقدمه‌ی شرح نهج‌البلاغه خویش معتقد است؛ اهتمام امام علی علیه السلام، به قرائت قرآن و اشتغال آن حضرت به قرآن منظور نظر همگان است و در این مورد همگان اتفاق نظر دارند که او به روزگار رسول‌خدا صلی الله علیه و آله، قرآن را حفظ کرد و در آن زمان جز او کسی قرآن را حفظ نداشت. وانگهی او نخستین کسی است که قرآن را جمع آوری کرده است... و چنانچه به کتابهای قرائات قرآن مراجعه کنید، می‌بینید که پیشوایان علم قرائت همگی به او ارجاع می‌دهند، مانند ابوعمرو بن علا و عاصم بن ابی‌نجود و کسانی دیگر جز آن دو به ابوعبدالرحمان سلمی قاری ارجاع می‌دهند که او نیز شاگرد علی علیه السلام، بوده و قرآن را از او آموخته است. و این فن هم مثل فنون بسیار دیگر به آن حضرت منتهی می‌شود.
منابع:
الحاکم النیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 124
نهج‌البلاغه، خطبه‌ 192، 197.
مصادر نهج‌البلاغه، ج 1، ص 92.
شرح ابن ابی‌الحدید، ج 1، صص 28 -27.
تفسیر العیاشی، ج 1، ص 15

فرآوری: حامد رفیعی