آرزوهای محقق نشده استاد انصاریان؛ ساماندهی امور مردم براساس هدایت قرآن/ تشکیل لجنه‌ای از علمای بزرگ

گروه ادب: مترجم و مفسر قرآن کریم از آرزوهای محقق نشده‌اش یاد و عنوان کرد: آرزو دارم که امور مردم بر اساس هدایت قرآن نظام یابد و لجنه‌ای از علمای بزرگ در رشته‌های مختلف در حوزه علمیه قم تشکیل شود.
 استاد حسین انصاریان، مفسر، مترجم و خطیب در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در این باره که کدام یک از ویژگی‌های خود را در عرصه ترجمه، تفسیر یا تبلیغ حائز اهمیت بیشتری می‌داند،‌ عنوان کرد: هر یک از موضوعات به فراخور خود دارای اهمیت ویژه‌ای است که به خاطر آن ویژگی به آن پرداخته‌ام، اما در باب ترجمه؛ با بررسی ترجمه‌های قرآن با مشکلاتی از قبیل وجود اشکالات مختلف علمی و روان نبودن برخورد می‌کردم. خداوند مهربان به قلبم انداخت که وارد عرصه ترجمه قرآن شوم که همگان و عامه مردم از آن استفاده کنند، و برای آنان جاذبه قوی داشته باشد.

وی در ادامه این مطلب اظهار کرد: در این زمینه نقدهای ترجمه‌ها را از نظر گذراندم. برای درک عمیق معانی لغات آیات به منابع اصیل لغت مراجعه کردم و تفاسیر بسیار مهم را مورد دقت قرار دادم و برای صحت انشاء ترجمه از فرهنگ دهخدا و معین کمک می‌گرفتم. در ترجمه دقت و وسواس بسیاری انجام شد و بعد از سه ‌بار بازنویسی، این اثر به اذعان متخصصان از بهترین ترجمه‌های عصر حاضر است؛ «هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي».

این مفسر قرآن با اشاره به اینکه نسبت به نهج‌البلاغه بنای ترجمه نداشته است، چون در این زمینه هر یک از مترجمان زحمات زیادی را متحمل شده بودند و باید حق آنان محفوظ می‌ماند، عنوان کرد: اصرار مرحوم علیان، مدیر انتشارات پیام آزادی من را وادار به ترجمه کرد و نهایتاً ترجمه‌ای روان، ساده، قابل فهم برای همگان، با انشائی زیبا ارائه شد که بر این نعمت خاص با همه وجودم باید بگویم «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین». ترجمه صحیفه سجادیه هم به منوال نهج‌البلاغه با مراجعه به کتب معبّر لغت و منابع علمی انجام گرفت، و پس از آن تفسیرش در ۱۵ جلد به مردم عاشق معارف اهل‌بیت(ع) عرضه شد، اما امتیازی که ترجمه مفاتیح‌الجنان نسبت به مفاتیح‌ دارد، احتمالاً چند مورد است؛ مراجعه به منابع علمی، نسخه‌های متعدد، مطابقت با دست‌نویس مؤلف اثر که در خاندان او محفوظ است، تنظیم دعاها و مسائل مربوط به شبهای احیاء، روانی‌ انشای ترجمه، علامت‌گذاری جملات عربی و فارسی و دقت بسیار محطاطانه در ترجمه.

استاد انصاریان همچنین درباره تفسیر قرآن این چنین سخن گفت: در خیالم نمی‌گذشت که روزی به این عرصه پرارزش و مفید راهم دهند و تقدیر این کار را برایم رقم بزنند؛ من کجا و تفسیر قرآن مجید؟ من کجا و شرح و توضیح آیات خداوند، ولی گویا در علم و اراده حضرت حق گذشته بود، که تهیدست و فقیری را برای عطا کردن به او به پیشگاه رحمتش بخواند و وی را مکلف کند که از این سفره نعمت خاص بهره‌ای برگیرد و از این گلستان ملکوتی و باغستان عرشی گلی ببوید، توفیق رفیقم شد به محضر مرجع با محبت، استاد با فتوت، فقیه بزرگوار که بخشی از دروسم را نزد او تلمذ کرده بودم و سالیانی خوشه‌چین خرمنش بودم، حضرت آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی رسیدم. از هر دری سخن به میان آمد، نهایتاً درباره سخنرانی‌هایم به قضاوت نشست و فرمود: «گاهی از سیمای جمهوری اسلامی سخنرانی‌ها را گوش می‌دهم، استوار و متین و براساس معارف الهیه، و مربّی مردم و اثرگذار در نفوس است. در توضیح آیات قرآن و قبولاندش به مردم نکات پرارزشی می‌گویی و مطالب تازه‌ای از عمق آیات استخراج و ارائه می‌دهی، چه خوب است پیش از آن که عمرت به پایان برسد این نکات و مطالب تازه را بنویسی و برای بهره‌گیری دیگران از خود باقی بگذاری؛ سخنش که به این‌جا رسید، با حال مخصوص به خودش فرمود: نه، بلکه همت کن از ابتدا تا انتهای قرآن را به میدان تفسیر بیاور، و از خود تفسیری به یادگار در روزگار بگذار.» من که از هدایت او در این زمینه به وجد آمده بودم و اطاعت از استادم را بر اساس ادب، تعلیم و تعلّم واجب می‌دانستم، تصمیم گرفتم از همان روز این کار پر برکت و عمل صالح شروع کنم.

وی در ادامه سخنانش گفت: این اولین جرقه توفیق الهی در قلب من بود، که از آتش عشق مرجعی بزرگ به معارف الهی نشئت گرفت. در طول دوران تحصیل در حوزه مقدسه قم، و در مسیر سخنرانی‌ها با تفاسیر فریقین آشنا بودم، چون خود سخنران بودم احساس می‌کردم درصد بالایی از مطالب تفسیرها را نمی‌توان در سخنرانی برای عموم مردم به کار گرفت، گاهی اوراق تفاسیر پر از مباحث ادبی و صرف و نحو بود، که جز برای طلاب کاربُردی نداشت، و اوراقی از تفاسیر غرق مطالب عرفانی بود که آن مطالب ریشه در فرهنگ فلوطینی، هندی و به‌ویژه یونانی داشت، و بعضاً اوراق تفاسیر از روایاتی پُر بود که از مدرسه سقیفه گرفته شده بود و نشان می‌داد که از مصدر نبوت و ولایت سرچشمه نگرفته و گاهی اوراق تفاسیر پر از علوم جدیده در همه زمینه‌ها بود؛ علومی که امروزه هر ساعت در تغییر و تحول است و بنیان ثابتی ندارد. در این میان تفاسیر مفسران مکتب اهل بیت از عیوب و نواقص تفاسیر اهل سنت خالی‌تر و پاک‌تر بود، ولی طرح برخی از مطالبش در بین عموم ممکن نبود؛ به این فکر افتادم که تفسیری روان، ساده، جذاب، قابل فهم همگان و قابل گفتن برای سخنرانان و در عین حال علمی بنویسم و هندسه‌ای برایش ترسیم کنم که با هندسه تفاسیر فریقین فرق داشته باشد و آن را به مباحث در درجه اول اخلاقی و سپس عرفانی بر اساس عرفان اهل بیت و اعتقادی و مطالب اجتماعی و خانوادگی و معارف الهیه بر مبنای روایات متقن اهل بیت(ع) و شاهد مثال‌های ریشه‌دار و نکات با ارزش و داستان‌های واقعی غیر آنچه در خود قرآن آمده و حکایات پند‌آموز و عبرت‌آور و مسائل بدیع و خلاصه آنچه در زندگی مردم مفید است و حقایقی که با درون و برون مردم و زندگی روزمّره آنان سر و کار دارد بیارایم و این همه از امتیازات این تفسیر است که بر مبنای آیه شریفه «و القرآن الحکیم» آن را تفسیر حکیم نامیدم.

این مترجم قرآن به امتیازات این تفسیر اشاره کرد و افزود: با وجود این که از سوره حمد شروع شده و به سوره ناس پایان می‌گیرد،‌ تفسیری موضوعی نیز هست، به این معنا که از اولین آیه قرآن، اگر آیه حاوی چند مطلب است، مطالب را به شماره آورده و تذکر داده‌ام که این آیه مثلاً دارای سه یا چهار یا پنج موضوع است و هر یک را به صورتی مشروح و مفصل توضیح داده و همه حقایق مربوط به آن موضوع را ذکر کرده‌ام و چنانچه همین موضوع در سوره‌های دیگر تکرار شده باشد، به آن آیه که اولین بار موضوع را طرح کرده ارجاع داده‌ام و چون بیش از پنجاه سال است با مردمان مختلفی و روحیات متنوعی و مشکلات روحی، خانوادگی و اجتماعی جامعه روبرو بودم و تا حدی از اوضاع زندگی آنان آگاه بودم، دردهای فکری و روحی و بیماری‌های باطنی و نفسی و راه درمان و علل مشکلات و راه حل آنها را در این تفسیر آورده‌ام که هر خواننده چنان حس می‌کند که من با او رو در رو صحبت می‌کنم و وی را برای درمان بیماری‌های روحی و مشکلات خانوادگی و اجتماعی‌اش با کمک قرآن راهنمایی می‌کنم.

استاد انصاریان همچنین در حوزه سخنرانی‌ها عنوان کرد: از ویژگی‌های خاص و برجسته سخنرانی‌هایم در طول پنجاه سال، به اعتراف و اذعان مردم این است که مطالب کمتر تکرار شده است. اگر تکراری در آن باشد شامل آیه، روایت یا داستان است، ولی متن کامل و موضوع هیچ سخنرانی تکرار نشده و دلیل آن علاوه بر قضاوت مردم، سخنرانی‌های موجود در مؤسسه دارالعرفان است که این سخنرانی‌ها موضوع‌بندی منظم دارد و احتمالاً تاکنون در بیش از هشتصد موضوع اسلامی نظام داده شده و به تدریج با نام موضوعات در حال چاپ و طبع است که احتمالاً تا این زمان به بیش از دویست جلد برسد.

وی درباره مهمترین آرزویش به عنوان مترجم برجسته قرآن کریم که تاکنون محقق نشده است گفت: از مهم‌ترین آرزو‌هایم که فکر می‌کنم ناشی از پرتوقعی است، این است که جامعه اسلامی به ویژه ملّت بزرگوار و فداکار و شهیدپرور و صابر ایران در همه زمینه‌های زندگی اعم از فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و ... قرآنی شوند و همه امورشان براساس هدایت قرآن نظام بگیرد و جامعه‌ای عالم، عادل، حکیم، مهربان به وجود آید، ولی این آرزو محقق نشده و فکر می‌کنم تا ظهور حضرت حجت(عج) محقق نشود، ولی این آرزو آرزویی مثبت است که باید شعاع و فروغش در همه دل‌ها طلوع کند، اگر محقق شود، مشکلی برای جامعه و خانواده و فرد نخواهد ماند و امنیت فراگیر حاصل خواهد شد.

این مفسر قرآن ادامه داد: آرزوی دیگرم این است که در حوزه مقدسه قم، لجنه‌ای از علمای بزرگ و متخصصان رشته‌های مختلف دانش تشکیل شود و با کمک آنان تفسیری گسترده، جامع و کامل بنویسند تا ثابت شود در میان همه فرقه‌های اسلامی امتیازات علمی، تخصصی، هنری، عقلی و عرفانی شیعه و شاگردان مدرسه اهل‌بیت(ع) هرگز قابل مقایسه با دیگر فرقه‌ها نیست و همین فرقه، فرقه حقه و دارای اسلام نازل شده از سوی حق است و اسلام دیگران اسلام زمینی و اختراعی است. این آرزو مسلماً ناشی از پرتوقعی نیست، آرزویی طبیعی و امیدی الهی است.

وی همچنین اظهار کرد: آرزوی دیگرم این است که محراب و منبر همان آزادی گذشته را داشته باشد و عاملی از عوامل دولت‌ها قرار نگیرد. خلأ اکثر محراب‌ها با مجتهدین عادل، هنرمند، پرجاذبه برای نسل یا قریب‌الاجتهادها پر شود و منبر در کل کشور در اختیار سخنرانان عالم، عامل، دلسوز، هدایت‌گر، و بی‌توقع نسبت به مظاهر مادی و محور برای جمع شدن نسل قرار بگیرد، و دعای عرفه و کمیل و احیاء و سخنرانی به وسیله روحانی‌های واجد شرایط اجرا شود که بیش از این بین مردم و روحانیت اصیل فاصله نیفتد و به تدریج این واقعیات با افتادن به دست غیر روحانیت گر چه شایسته و صالح باشند، از دست اهلش خارج نشود که به نظرم پر خطر باشد و خدای نکرده روحانیت از محراب و منبر حذف شود.

گفت‌وگو از آزاده غلامی